ادبيات فارسي بستر اصلي شکل گيري متون تاريخ ايران بوده است و تلاش براي شناسايي داده هاي تاريخي از لابه لاي متون ادبي يکي از روش هاي دستيابي به گوشه هايي از تاريخ ايران است که شايد در متون تاريخي کمتر اثري از آنها مي توان يافت.
کشکول شيخ بهايي يکي از همين متون ادبي بوده که داده هاي تاريخي قابل توجهي دارد و با توجه به عدم دسترسي به برخي منابع شيخ در تدوين کشکول، محتويات آن داراي اهميت مي باشد.
همچنين از بين مباحث مختلفي که شيخ در اين اثر آورده است مي توان به مضامين اخلاقي بسياري پي برد.
کشکول در پنج دفتر تدوين شده و شامل پندهاي اخلاقي،اجتماعي و… مي باشد که به وسيله حکايت،تفسير،قرآن ،اشعار و… از نويسندگان معروف و بعضاً ناشناس ذکر شده است.
پس از شيخ بهايي نويسندگان ديگري از طرز فکر شيخ پيروي نموده و آثاري به نام کشکول البته با کلمه اضافي در دست تهيه قرار داده اند ولي بايد گفت که هيچ کدام به ارزش کشکول شيخ نمي رسند چرا که اين کتاب از همه گونه فنوني برخوردار است که شيخ خود درآنها استاد بوده و از آنجا که حداکثر مطالب متنوع آن به زبان عربي گرد آمده به پارسي ترجمه شده است ولي بسياري از قصائد عربي کتاب با توجه به اين که ترجمه فارسي لطف و زيبايي آنها را گرفته ترجمه نشده است.چون کشکول يکي از معروفترين آثار شيخ بهايي بوده،مکرر به چاپ رسيده است و از مولف کتاب خلاصه الاثر نقل شده کتاب کشکول را شيخ در مصر تاليف نموده است ممکن است آغاز تاليف آن در مصر بوده ولي در آنجا به اتمام نرسانيده است.
در هر حال اين کتاب نامدارترين اثر شيخ بهايي بوده که مجموعه گرانسنگي از علوم و معارف مختلف و آينه معلومات و مشرب بهايي محسوب مي شود.
و در اين سمت يکي از حکايات کوتاه کشکول را براي معرفي اين کتاب ارزشمند مي نويسيم:
به سوي خدا:
حکيمي در هنگام دردمندي و نياز به سوي خدا به عرض مي رسانيد،پروردگارا ! به ما آن مقداري کرم کن که بتوانيم دست نيازمندي به سوي تو دراز کنيم و از تو ستايش نماييم و بدانچه در پيشگاه توست اطمينان داشته باشيم و نزديک به تو گرديم و بر ما آسان کن تا بتوانيم از اين خانه تنگ و فضاي نکبت بار و ناچيزي کوچ نماييم و خود را از تنگناي پر از اندوه و بيرون از هر آسايش و راحتي برهانيم و از محلي که از هرگونه سود و بهره بري تهي است به همسايگي تو مفتخر گرديم، چه خود فرموده اي جايگاه نيک بختان در قرارگاه درستي است که در کنار پادشاه توانا مقرر گرديده و آنگاه که ساکنان آنجا از آسودگي و آسايش برخوردار گرديدند در مقام سپاسگزاري به عرض مي رسانند سپاس خدا را که اندوه را از دل ما بيرون کرد.
منبع: ويژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شيخ بهايي ضميمه روزنامه اصفهان زيبا / ارديبهشت 89.