محمد بن عزالدين حسين عاملي(953-1031هـ .ق)وي در بعلبک لبنان متولد شد. با توجه به موقعيت دولت شيعي صفوي در ايران و نيز فشارهاي دولت عثماني نسبت به شيعيان لبنان و شامات پدر شيخ (عزالدين حسين)که از جايگاه ويژه اي در مراتب علمي بهره مند بود به همراه خانواده اش راهي ايران شد و از همان ابتداي ورود منزلت ويژه اي در دربار شاه طهماسب صفوي پيدا نمود. سن بهاءالدين محمد را درآن زمان حداقل 7 و حداکثر 13 سال ذکر کرده اند.
شيخ بهايي از چهره هاي درخشان علمي و از برجستگان دانشمندان در قرن يازدهم هجري بود. از يکي از بزرگان و پيشواياني است که در علوم معروف در آن زمان منحصر به فرد بود. وي علاوه بر جديت و عزم بسيار در فراگيري دانش ها در شهرهاي مختلف آن روزگار جهان اسلام مدتها به سياحت پرداخت.
او علاوه بر فقه،حديث،اصول،ادبيات، حساب،هندسه و جبر تمام اقسام رياضيات در روزگار خويش را به طور شگفت آوري درک کرده؛ چرا که بسياري از محققين شيخ را نخبه رياضيات در روزگار خويش تلقي کرده و محققين غربي نيز او را از جمله آخرين رياضي دانان مسلمان در قرون وسطي قلمداد کرده اند. چرا که تا اين اواخر خلاصه الحساب او به عنوان اثري معتبر در مجامع علمي و منبع مهم درسي در نهادهاي آموزشي کاربرد داشته است.
علاوه برآن در احکام مجتهدي مسلم بود و به جز آن در حکمت، کلام و برخي از دانش هايي که پيش از او مورد توجه نبود يد طولاني داشت.همچنين بسياري از دانشمندان و فضلا از او تجليل کرده اند که دلالت بر مراتب فوق العاده او دارد.
شيخ بهايي در نزد سلاطين صفوي به خصوص شاه عباس اول در اصفهان قدر و منزلتي والا داشت و در زمان همين پادشاه شيخ الاسلامي هم به او واگذار شد و در اين اوقات بود که اولين رساله عمليه فارسي در فقه شيعه اثني عشري توسط او به عنوان جامع عباسي تأليف شد. وي با فيلسوف بزرگ عصر خود يعني ميرداماد بسيار صميمي بود.
شيخ بهايي تأليفات و کتاب هايي ارزشمند دارد که همواره مورد توجه و اهتمام و عنايت علما و دانشمندان بوده و مورد بررسي قرار گرفته و بيشتر آنها چاپ شده است. همچنين برخي آثار وي از جمله تأليفات رياضي و فقهي او تعليقات و توضيحاتي نوشته شده است. تأليفات شيخ بهايي را بيش از نود مورد ذکر کرده اند.
بسياري از دانش آموختگان مکتب فقهي و فلسفي اصفهان از شاگردان او بوده اند که از جمله مي توان ملامحسن فيض کاشاني، ملاصدرا، محقق سبزواري و مجلسي اول را نام برد.آنچه اشتهار دارد بسياري از شکوفايي هاي فني، مهندسي اوج شکوفايي عصر صفوي که تاکنون ماندگار شده به ويژه در اصفهان را منسوب بدو مي دانند.
بدايت شهرسازي شاه عباس اول که مشتمل بر بناي پايتختي بزرگ با امکانات متعدد و بسيار از جمله خيابان ها،قصرها،ديوانخانه ها، مساجد،مدارس،بازارها، حمام ها،قلعه ها و باغ ها را حاصل انديشه و طراحي و درايت شيخ دانسته اند.
به نوشته راجر سيوري صفويه شناس بزرگ معاصر دست راست شاه در عملي ساختن اين طرح بلند پروازانه مردي بود به راستي برجسته يعني بهاء الدين محمد عاملي او به عنوان عالم الهي،عالي قدر، فيلسوف، مفسر قرآن،فقيه ،منجم، معلم، شاعر و مهندس چکيده ي جامعه صفوي عصر شاه عباس کبير بود و بدين جهت است که از عصر صفوي تاکنون بسياري از اقدامات بزرگ را به اين دانشمند جامع منسوب مي کنند.
از جمله معماري و طراحي شهر اصفهان به عنوان پايتخت شاه عباس اول، دومين کلنگ طرح انتقال آب کوهرنگ(کارون) به زاينده رود ،تصميم بر ايجاد شهر نجف آباد،طومار تقسيم آب زاينده رود(معروف به طومار شيخ بهايي) احداث حمام معروف به شيخ بهايي(که از ويژگي هاي فني خاص بهره مند بود). در نزديکي مسجد جامع عتيق اصفهان و تعدادي ديگر از آثار،ابنيه و طرح هايي که شکوفايي و رونق عمراني اين پايتخت با شکوه را در پي داشته است.
منبع: ويژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شيخ بهايي ضميمه روزنامه اصفهان زيبا / ارديبهشت 89.