معنای لغوی
سوء ظن به معنای بدگمانی بوده و یکی از رذائل اخلاقی است که در دین اسلام و در قرآن کریم به شدت از آن نهی شده است.
بد گمانی در قرآن
این صفت رذیله نتیجه ترس و ضعف نفس است، و اصولا افرادی که توان مقابله با دیگران را ندارند به این کار عادت می کنند. ترس از دیگران گاهی سبب می شود که انسان با تهمت زدن و با عینک بدبینی به دیگران نگاه کند. خود بزرگ بینی نیز گاهی از این روش خود را نشان می دهد.
خداوند مى‏فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیرا مِنَ الظَّنِّ انَّ بَعْضَ الظَّنِّ اثْمٌ» (سوره حجرات، آیه 12 ) یعنى: اى گروه مؤمنین، اجتناب کنید از بسیارى از گمان به درستى که بعضى از گمانها گناه است.
و در جای دیگر مى‏فرماید:«وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السُّوْءِ وَ کُنْتُمْ قَوْما بُورا» (سوره فتح، آیه 12) یعنى: گمان بد بردید، و شما قومى بودید به هلاکت رسیده».
حضرت امیر المؤمنین علیه السلام مى‏فرماید: «باید امر برادر مؤمن خود را به بهترین محامل حمل کنى. و باید به سخنى که از برادر تو سرزند گمان بد نبرى مادامى که محمل خوبى از براى آن بیابى».
همیشه باید به انسانها گمان خوب ببریم یعنی اگر مومنی را در معرض یک تهمت دیدیم بهترین احتمال را بدهیم.حتی اگر این احتمال بسیار ضعیف باشد
در روایت آمده است که: «خداوند متعال حرام کرده است از هر مسلمى خون او را و عرض او را و ظن بد به او بردن را». و همین مذمت از براى ظن بد کافى است که آن را قرین کشتن مسلم و دست‏اندازى به حریم و عرض او نموده. و شکى نیست که هر کس در باطن، بد به دیگرى برد و او را به شر و فساد نسبت دهد در ظاهر به نظر حقارت او را مى‏بیند، و اکرام او را آنگونه که سزاوار است بجا نمى‏آورد. و در حقوق او کوتاهى مى‏کند. بلکه مضایقه از غیبت، و اظهار آنچه گمان به او برده نمى‏کند. و همه این امور منشأ هلاکت او مى‏شود.

یک پند همیشگی
مرا پیر دانایی دو اندرز فرمود بر روى آب یکى آنکه: بر خویش خوش بین مباش دگر آنکه: بر خلق بدبین مباش.
چرا بدگمانی بد است؟
از آنجاییکه سخن بی پایه در هر صورت ناصحیح خواهد بود ظن بد هم چون بر هیچ پایه و اساسی استوار نیست و همچنین باید گفت که این القائی از جانب شیطان می تواند باشد به همین علت گمان بد در زبان آیات و روایات به شدت نهی شده است.پس همیشه باید به انسانها گمان خوب ببریم یعنی اگر مومنی را در معرض یک تهمت دیدیم بهترین احتمال را بدهیم.حتی اگر این احتمال بسیار ضعیف باشد.
از گمان های بد دوری کنید !
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» . ؛ ” اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا كه بعضى از گمانها گناه است .” (سوره حجرات آیه 12)
منظور از” كَثِیراً مِنَ الظَّنِّ” گمانهاى بد است كه نسبت به گمانهاى خوب در میان مردم بیشتر است لذا از آن تعبیر به كثیر شده و گرنه” حسن ظن و گمان خیر” نه تنها ممنوع نیست بلكه مستحسن است، چنان كه قرآن مجید در آیه 12 سوره نور مى‏فرماید: لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْراً:” چرا هنگامى كه آن نسبت ناروا را شنیدید مردان و زنان با ایمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند”؟!
در روایات دستور داده شده كه اعمال برادرت را بر نیكوترین وجه ممكن حمل كن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى كه از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، ما دام كه مى‏توانى محمل نیكى براى آن بیابى

قابل توجه اینكه: نهى از” كثیرى” از گمانها شده، ولى در مقام تعلیل مى‏گوید زیرا” بعضى” از گمانها گناه است این تفاوت تعبیر ممكن است از این جهت باشد كه گمانهاى بد بعضى مطابق واقع است، و بعضى مخالف واقع، آنكه مخالف واقع است مسلما گناه است، و لذا تعبیر به” إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ” شده است، بنا بر این وجود همین گناه كافى است كه از همه بپرهیزد.
در اینجا این سؤال مطرح مى‏شود كه گمان بد و خوب غالبا اختیارى نیست، یعنى بر اثر یك سلسله مقدمات كه از اختیار انسان بیرون است در ذهن منعكس مى‏شود، بنا بر این چگونه مى‏شود از آن نهى كرد؟
1- منظور از این نهى، نهى از ترتیب آثار است، یعنى هر گاه گمان بدى نسبت به مسلمانى در ذهن شما پیدا شد، در عمل كوچكترین اعتنایى به آن نكنید، طرز رفتار خود را دگرگون نسازید، و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهید، بنا بر این آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد مى‏باشد.
2- انسان مى‏تواند با تفكر روى مسائل مختلفى، گمان بد را در بسیارى از موارد از خود دور سازد، به این ترتیب كه در راههاى حمل بر صحت بیندیشد و احتمالات صحیحى را كه در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد و تدریجا بر گمان بد غلبه كند. بنا بر این گمان بد چیزى نیست كه همیشه از اختیار آدمى بیرون باشد.
لذا در روایات دستور داده شده كه اعمال برادرت را بر نیكوترین وجه ممكن حمل كن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى كه از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، ما دام كه مى‏توانى محمل نیكى براى آن بیابى.
منبع:سایت حقانیت شیعه
ارسال توسط کاربر محترم سایت : alirezamazrooei