دوران بازدارى امير مؤمنان على (ع) از تصدى خلافت، دوران تقاعد و كناره گيرى آن حضرت از ساير شئون جامعه ى اسلامى نبود، بلكه در اين فترت، امام (ع) به انجام خدمات علمى و اجتماعى بسيارى موفق شد كه تاريخ نظير آنها را براى ديگران ضبط نكرده است.
امير مؤمنان على (ع) از جمله افرادى نبود كه به جامعه و مسائل و نيازهاى آن تنها از يك دريچه، و آن هم دريچه ى خلافت، بنگرد كه چنانچه آن را به روى او بستند هر نوع مسئوليت و تعهد را از خود سلب كند. آنها حضرت، به رغم آنكه از تصدى رهبرى سياسى باز داشته شد، براى خود مسئوليتهاى مختلفى قائل بود و از آن رو،از انجام وظايف و خدمات ديگر شانه خالى نكرد و به تأسى از توصيه ى يعقوب به فرزندان خود، [ حضرت يعقوب، به فرموده ى قرآن كريم “سوره ى يوسف، آيه ى 67 “، به فرزندان خود سفارش كرد كه به شهر مصر از يك در وارد نشوند، بلكه از درهاى مختلف به آن در آيند. ] از طرق مختلف به صحنه ى خدمت وارد شد.اهم خدمات اميرالمؤمنين (ع) در دوره ى خلفاى سه گانه به قرار زير بود:
الف ” دفاع از حريم عقايد و اصول اسلام در برابر تهاجمات علمى علماى يهود و نصارا و پاسخگويى به سؤالات و دفع شبهات آنان.
ب ” هدايت و راهنمايى دستگاه خلافت در مسائل دشوار، به ويژه امور قضايى.
ج ” انجام خدمات اجتماعى، كه ذيلاً به اهم آنها اشاره مى شود:

انفاق به فقرا و يتيمان
 

————————–
در اين مورد كافى است ياد آورى شود كه آيه “الذين ينفقون أموالهم بالليل و النهار سراً و علانيه ً “، [ سوره ى بقره، آيه ى 274: كسانى كه اموال خود را “در راه فقرا ” شب و روز و پنهان و آشكار انفاق مى كنند. ] به اتفاق مفسران، درباره ى امير مؤمنان على (ع) نازل شده است.
گرچه اين آيه بيانگر وضع امير مؤمنان على (ع) در زمان رسول اكرم (ص) است، ولى اين وضع پس از رحلت پيامبر نيز ادامه داشت و آن حضرت پيوسته از يتيمان و مستمندان دستگيرى مى كرد و روح بزرگ و مهربان او تا پايان عمر از انفاق به فقرا لحظه اى آرام نگرفت. شواهد بسيارى در اين زمينه در تواريخ اسلامى مذكور است كه ذكر آنها مايه ى اطاله ى كلام خواهد شد.

آزاد كردن بردگان
 

——————-
آزاد ساختن بردگان از مستحبات مؤكد در اسلام است. از رسول اكرم (ص) نقل شده است كه فرمود:
”من اعتق عبدا مؤمنا اعتق الله العزيز الجبار بكل عضو عضواً له من النار”[ روضه ى كافى، ج 2، ص 181. ]
هر كس بنده ى مؤمنى را آزاد سازد، خداوند عزيز جبار، در برابر هر عضوى از آن بنده، عضوى از شخص آزاد كننده را از آتش جهنم آزاد مى سازد.
امير مؤمنان على (ع) در اين زمينه نيز، همچون ساير خدمات و فضايل، پيشگام بود و موفق شد از حاصل دسترنج خود “و نه ازبيت المال ” هزار بنده را بخرد و آزاد سازد. امام صادق (ع) به اين حقيقت گواهى داده، فرموده است: ”ان عليا اعتق الف مملوك من كد يده” [ فروع كافى، ج 5، ص 74؛ بحارالانوار، ج 41، ص 43. ]

كشاورزى و درختكارى
 

————————-
يكى از مشاغل على (ع)، در عصر رسالت و پس از آن، كشاورزى و درختكارى بود. آن حضرت بسيارى از خدمات و انفاقات خود را از اين طريق انجام مى داد. به علاوه، املاك زيادى را نيز كه خود آباد كرده بود وقف كرد. امام صادق (ع) در اين باره فرموده است:
”كان اميرالمؤمنين يضرب بالمر و يستخرج الارضين”. [ فروع كافى، ج 5، ص 74؛ بحارالانوار، ج 41، ص 43. ]
امير مؤمنان بيل مى زد و نعمتهاى نهفته در دل زمين را استخراج مى كرد.
همچنين از آن حضرت نقل شده است كه فرمود: ”كارى در نظر خدا محبوبتر از كشاورزى نيست”. [ بحارالانوار، ج 23، ص 20. ]
آورده اند كه مردى در نزد حضرت امير مؤمنان على (ع) يك ”وسق” [ يك وسق معادل شصت صاع و هر صاع تقريبا يك من است. ] هسته ى خرما ديد. پرسيد: مقصود از گردآورى اين همه هسته خرما چيست؟ فرمود همه ى آنها به اذن الهى، درخت خرما خواهند شد. راوى مى گويد كه امام (ع) آن هسته ها را كاشت و نخلستانى پديد آورد و آن را وقف كرد. [ مناقب ابن شهر آشوب، ج 1، ص 323؛ بحارالانوار، ج 61، ص 33. ]

حفر قنات
 

————
در سرزمينى همچون عربستان كه خشك و سوزان است حفر قنات بسيار حائز اهميت است. امام صادق (ع) مى فرمايد: پيامبر اكرم (ص) زمينى از انفال [ سرزمينهايى كه بدون جنگ و خونريزى به تصرف مسلمانان درآيد بخشى از انفال است كه مربوط به مقام نبوت است و رسول اكرم از آنها در راه منافع اسلام و مسلمانان استفاده مى كرد. ] را در اختيار امير مؤمنان على (ع) گذاشت و آن حضرت در آنجا قناتى حفر كرد كه آن همچون گردن شتر فواره مى زد. امام (ع) نام آنجا را ”ينبع” نهاد. آب فراوان اين قنات مايه ى نشاط و روشنى چشم اهالى آنجا شد و فردى از آنان به على (ع)، به جهت توفيق اين خدمت، بشارت داد. حضرت در پاسخ او فرمود: ”اين قنات وقف زائران خانه ى خدا و رهگذرانى است كه از اينجا مى گذرند. كسى حق فروش آب آن را ندارد و فرزندانم هرگز آن را به ميراث نمى برند”. [ فروع كافى، ج 7، ص 543؛ وسائل الشيعه، ج 13، ص 303. ]
هم اكنون در راه مدينه به مكه منطقه اى است به نام ”بئر على” كه آن حضرت در آنجا چاه زده بوده است. از بعضى سخنان امام صادق (ع) استفاده مى شود كه امير مؤمنان (ع) در راه مكه و كوفه چاههايى حفر كرده است [ ر.ك. مناقب، ج 1، ص 323؛ بحارالانوار، ج 41، ص 32. ]

ساختن مسجد
——————–
 

تأسيس و تعمير مساجد از نشانه هاى ايمان به خدا و آخرت است و امير مؤمنان (ع) مساجدى بنا كرده است كه نام برخى از آنها در تواريخ اسلامى ضبط شده است. از آن جمله است:
مسجد الفتح در مدينه، مسجدى در كنار قبر حمزه، مسجدى در ميقات، مسجدى در كوفه، مسجدى در بصره. [ ر.ك. مناقب، ج 1، ص 323؛ بحارالانوار، ج 41، ص 32. ]

وقف اماكن و املاك
 

———————-
اسامى موقوفات متعدد و وقفنامه هاى حضرت امير مؤمنان على (ع) در كتب حديث و تاريخ به طور مبسوط ذكر شده است. دراهميت اين موقوفات همين بس كه، طبق نقل مورخان معتبر، درآمد سالانه ى آنها چهل هزار دينار بوده كه تماماً صرف بينوايان مى شده است. شگفت آنكه، به رغم داشتن اين درآمد سرشار، حضرت امير (ع) براى تأمين هزينه ى زندگى خود به فروختن شمشيرش نيز ناچار شده بود [ كشف المحجه، ص 124؛ بحارالانوار، ج 41، ص 43. ]
آرى، چرا امير مؤمنان على (ع) از خود چنين موقوفاتى باقى نگذارد؟ مگر نه آنكه پيامبر اكرم فرموده است: ”هر كس از اين جهان درگذرد، پس از مرگ، چيزى به او نمى رسد جز آنكه پيشتر سه چيز از خود باقى گذاشته باشد: فرزند صالحى كه در حق او استغفار كند، سنت حسنه اى كه در ميان مردم رواج داده باشد، كار نيكى كه اثرش پس از او باقى باشد”؟ [ وسائل الشيعه، ج 13، ص 292. ]
وقفنامه هاى حضرت امير (ع) علاوه بر آنكه منبع الهام بخشى براى احكام وقف در اسلام است، سندى محكم و گويا بر خدمات اجتماعى و انسانى آن حضرت است. براى آگاهى از اين وقفنامه ها به كتاب ارجمند ”وسائل الشيعه”، ج 13، كتاب الوقوف و الصدقات، مراجعه شود.
منبع:كتاب فروغ ولايت – تأليف آيت الله حسن سبحاني
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb