فرقه هاى هفتاد و سه گانه بر اساس گزارش كتاب تلبيس ابليس، اثر ابن جوزى
 

1. حروريه
2. قدريه
3. جهميه
4. مرجئه
5. رافضه
6. جبريه

ملاحظات
 

1. ازارقه
2. اباضيه
3. ثعلبيه
4. حازميه
5. خلفيه
6. مكرميه
7. كنزيه
8. شمراخيه
9. اخنيه
10. محكميه
11. معتزله
حروريه
12. ميمونيه
1. احمديه
2. ثنويه
3. معتزله
4. كيسانيه
5. شيطانيه
6. شريكيه
7. وهميه
8. راونديه
9. بتريه
10. تاكثيه
11. قاسطيه
12. نظاميه
1. معطله
2. مريسيه
3. ملتزمه
4. وارديه
5. زنادقه
6. حرقيه
7. مخلوقيه
8. فانيه
9. مغيريه
10. واقفيه
11. قبريه
12. لفظيه
1. تاركيه
2. سائبيه
3. راجيه
4. شاكيه
5. بيهسيه
6. منقوصيه
7. مستثنيه
8. مشبهه
9. حشويه
10. ظاهريه
11. بدعيه
1. علويه
2. شيعه
3. اسحاقيه
4. ناووسيه
5. اماميه
6. يزيديه
7. عباسيه
8. متناسخيه
9. رجعيه
10. لاعنيه
11. متربصه
1. مضطربه
2. افعاليه
3. مفروغيه
4. نجاريه
5. متانيه
6. كسبيه
7. سابقيه
8. حبّيه
9. خوفيه
10. فكريه
9. خسيه
10. معيه
1. نويسنده با اينكه در ابتدا مى گويد فرقه هاى مرجئه و رافضه هر كدام 12 فرقه هستند، اما از يازده فرقه بيشتر نام نمى برد. دسته بندى وى از تعداد فرقه هاى اصلى و فرعى نيز اگرچه همانند دسته بندى صاحب كتاب الفرق المفترقه است اما اسامى مورد اشاره وى با آن كتاب بسيار متفاوت است.

اسامى و تعداد فرقه هاى اسلامى بر اساس كتاب «هفتاد و سه ملت» اثر نويسنده اى ناشناخته
 

1. جبريه 2. قدريه 3. سوفسطائيه 4. وجوديه 5. معطليه 6. سابقيه 7. على العرشيه 8. حلوليه 9. فشاريه 10. مهمليه 11. مرجئه 12. حبيبيه 13. خوفيه 14. سارقيه 15. ثنويه 16. اتحاديه 17. تناسخيه 18. متصليه 19. منفصليه 20. حروريه 21. فارقيه 22. منكريه 23. شيطانيه 24. معتزليه 25. كيسانيه 26. وهميه 27. بكريه 28. راونديه 29. مشبهه 30. جهميه 31. زنادقيه 32. مترفيه 33. ملاحده 34. منجميه 35. وضعيه 36. فلاسفيه 37. كراميه 38. خازميه 39. اباضيه 40. لوزيه (كوزيه) 41. اخشبيه 42. ثعلبيه 43. قاسطيه 44. تكوينيه 45. متوسميه 46. محروقيه 47. بوستانيه 48. مفروغيه 49. نجاريه 50. خارجيه 51. شيعيه 52. رافضيه 53. اماميه 54. ناوسيه 55. اميريه 56. اسمعيليه 57. جلامده 58. حكميه 59. لاعنيه 60. رجعيه 61. متربصه 62. قبريه 63. واقفيه 64. حشويه 65. فانيه 66. اثريه 67. مولهيه 68. مبدليه 69. كنزيه 70. صوفيه 71. دهريه 72. شمراخيه 73. سنيه.

اسامى و تعداد فرقه هاى شيعى براساس كتب مشهور ملل و نحل
 

1. نوبختى
2. ابوالحسن اشعرى
3. ملطى
4. بغدادى
5.شهرستانى
6. فخررازى
ابن مرتضى
1. سبائيه
2. كيسانيه(مختاريه)
3. كربيه
4. هاشميه
5. حارثيه
6. رونديه (عباسيه)
7. بيانيه
8. خرميه
9. منصوريه
10. خطابيه
11. بزيعيه
12.اصحاب السدى
13. معمريه
14. ابومسلميه
15. هريريه
16. سرحوبيه
17. عجليه
18. بتريه
19. جاروديه
20. حسينيه
21. مغيريه
22. ناروسيه
23. اسماعيليه خالص
24. مباركيه
25. سمطيه
26.فطحيه
27. واقفيه (ممطوره)
28. فطحيه (فرقه اى شبيه فطحيه قبلى)
29. مؤلفه
30. محدثه
31. نميريه
32. چهارده فرقه بعد از شهادت امام حسن(ع)*
1. غاليه
1. بيانيه
2. جناحيه
3. حربيه
4. مغيريه
5. منصوريه
6. خطابيه
7. معمريه
8. بزيغيه
9. عميريه
10. مفضليه
11. ذميه
12. شريعيه
13. نميريه
14. سبائيه
15. مفوضه
2.رافضيه(25)
1. كامليه
2. قطعيه
3.كيسانيه(11)
4. كربيه
5. راونديه
6. رزاميه
7. حربيه
8. بيانيه
9. مغيريه
10. حسينيه
11. محمديه
12. ناووسيه
13. اسماعيليه
14. قرامطه
15. مباركيه
16. سميطيه
17. افطحيه
(عماريه)
18. زراريه
(تيميه)
19. واقفه
(ممطوره
يا موسائيه و يا مفضليه)
20. اثنى عشريه
3. زيديه (6)
1. جاروديه
2. سليمانيه
3. بتريه
4. نعيميه
5. يعقوبيه**
1. غاليه
1. سبائيه (4)
2. قرامطه
3. اصحاب
تناسخ وحلوليه (3)
4. مختاريه
5. سمعانيه
6. جاروديه
2. اماميه
1. هشاميه
2. اسماعيليه
3. اماميه قم
4. جعفريه
5.قطعيه عظمى
6.قطعيه صغرى
3. زيديه(4)
1. معتزله بغداد و سه فرقه بدون نام***

1. زيديه
 

1. جاروديه
2. سليمانيه
3. بتريه

2. اماميه
 

1. محمديه
2. باقريه
3. ناووسيه
4. شمطيه
5. عماريه
6. اسماعيليه
7. مباركيه
8. موسويه
9. قطعيه
10. اثنى عشريه
11. هشاميه
12. زراريه
13. يونسيه
14. شيطانيه
15. كامليه

3. كيسانيه
 

1. حنفيه
2. فرقه اى بى نام
وى غاليان را از فرقه هاى اسلامى به حساب نمى آورد.

1. كيسانيه
 

1. مختاريه
2. هاشميه
3. بيانيه
4. رزاميه
2. زيديه
1. جاروديه
2. سليمانيه
3. صالحيه بتريه

3. اماميه
 

1. باقريه واقفه
2. جعفريه واقفه
3. ناووسيه
4. افطحيه
5. شمطيه
6. اسماعيليه
7. موسويه (مفضليه)
8. اثنى عشريه (قطعيه)

4. قطعيه
 

1. سبائيه
2. كامليه
3. علبائيه
4. مغيريه
5. منصوريه
6. خطابيه
7. كياليه
8. هشاميه
9. نعمانيه
10. يوسيه
11. نصيريه
12. اسحاقيه

1. زيديه
 

1. جاروديه
2. سليمانيه
3. صالحيه

2. اماميه
 

1. باقريه
2. ناموسيه
3. عماديه
4. شمطيه
5. اسماعيليه
6. مباركيه
7. ممطوره
8. قطعيه
9. موسويه
10. عسكريه
11. جعفريه
12. اصحاب انتظار

3. غاليه
 

1. سبائيه
2. پنانيه
3. خطابيه
4. مغيريه
5. منصوريه
6. جناحيه
7. مفوضه
8. غرابيه
9. كامليه
10. نصيريه
11. اسحاقيه
12. ازليه
13. كياليه

4. كيسانيه
 

1. كربيه
2. مختاريه
3. ضلاله
4. هاشميه
5. رونديه

زيديه
 

1. جاروديه
2. بتريه (2)
3. جريريه
4. مطرفيه
5. حسينيه
6. مخترعه

اماميه
 

1. كامليه
2. كيسانيه
3. مغيريه
4. بدائيه
5. منصوريه
6. شيطانيه
7. جعفريه
8. ناووسيه
9. هشاميه
10. زراريه
11. يونسيه
12. مفوضه
13. اسماعيليه
14. مباركيه
15. شمطيه
16. عماريه
17. مفضليه (قطعيه)
18. كامليه
19. سبائيه
20. خطابيه
21. رزاميه
22. سمنيه
23. بيانيه
24. جناحيه
* فرقه هايى كه نام برده شد، غير از فرقه هايى هستند كه بعد از درگذشت هر امامى از امامان شيعه، برگرد امام بعدى جمع مى شدند و براساس نص امام قبلى، امامت او را قبول مى كردند. نوبختى در بررسى انشعابات شيعه، محور اصلى را امامان شيعه اثنا عشريه دانسته، بعد از درگذشت هر امامى، اگرچه به پيروان آن امام اشاره مى كند و گاهى عنوان فرقه را نيز براى آنان به كار مى برد، اما به جز مورد قطعيه از گروه ديگرى نام نمى برد.
** به برخى از فرقه ها اشاره مى كند، اما نامى از آنها نمى برد; مثلا از يازده فرقه كيسانى فقط كربيه، راونديه، بيانيه و حربيه را نام مى برد.
*** برخورد هيچ يك از فرقه نگاران با فرقه هاى شيعى، به تندى و درشتى برخورد اين نويسنده نيست. وى در آغاز بررسى فرقه هاى شيعى مى گويد: «همه رافضيان كه با عنوان اماميه شناخته شده اند اهل گمراهى هستند».
كتاب نامه
1. ابن ابى عاصم، ابى بكر احمد بن عمرو، السند، تحقيق باصم بن فيصل، الجوابره، دارالصميعى رياض، چاپ اول، 1419ق.
2. ابن الوزير، محمد بن ابراهيم يمانى، العواصم من القواصم فى الذب عن سنة ابى القاسم، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1406ق.
3. ابن حزم، على بن احمد: الفصل فى الملل والاهواء والنحل، تحقيق محمد ابراهيم نصر و عبدالرحمن عميره، 5ج، دارجيل، بيروت، چاپ دوم، 1416ق.
4. ابن حنبل، احمد، المسند، دار صادر، بيروت.
5. ابن طاووس، على بن موسى، الطرائف فى معرفة مذاهب الطوائف، مطبعة الخيام قم، 1400ق.
6. ابن كثير، ابوالفراء اسماعيل، تفسير القرآن العظيم، دار المعرفه، بيروت، 1402ق.
7. ابن مرتضى، حسينى يمانى، المنية والامل، مؤسسه الكتاب الثقافه، 1988م.
8. ابوالمعالى، محمد الحسينى العلوى، بيان الاديان در شرح اديان ومذاهب جاهلى واسلامى، به كوشش دكتر سيدمحمد دبير سياقى، روزنه، تهران، 1376.
9. اسفراينى، ابى المظفر، التبصير فى الدين، تحقيق كمال يوسف الحوت، عالم الكتب، بيروت.
10. اشعرى،ابوالحسن، مقالات الاسلاميين واختلاف المصلين، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد، 1405ق.
11. السقاف، حسن بن على، صحيح شرح العقيدة الطحاوية، دارالامام النووى، عمان، 1416ق.
12. المقريزى، احمد بن على، الخطط المقريزيه، مكتبة احياء العلوم لبنان، 1959م.
13. بغدادى، عبدالقادر: الفرق بين الفرق، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد، المكتبة العصريه، بيروت، 1998م.
14. حكيمى، محمدرضا، بداية الفرق نهاية الملوك، دارالفردوس، بيروت، 1410ق.
15. رازى، ابوحاتم، كتاب الزينة (بخش سوم) تصحيح عبداللّه سلوم سامرايى، قاهره، 1957م.
16. رازى، فخرالدين محمد بن عمر: اعتقادات فرق المسلمين والمشركين، تحقيق محمد زينهم، مكتبة مدبولى، قاهره، چاپ اول، 1993م.
17. زيعلى، تخريج الاحاديث والآثار، به كوشش سلطان بن فهد، دار ابن خزيمه، رياض.
18. سبحانى، جعفر، بحوث فى الملل والنحل، الدارالاسلاميه، بيروت، 1411ق.
19. سليمان بن اشعث سجستانى، ابى داود، سنن ابى داود، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد، المكتبة العصريه، بيروت.
20. شاطبى غرناطى، ابى اسحاق ابراهيم بن موسى، الاعتصام، تعليق وتخريج محمد طعمه حلبى، دارالمعرفه، بيروت، 1418ق.
21. شهرستانى، محمد بن عبدالكريم، الملل والنحل، تحقيق محمد بن فتح بدران، انتشارات شريف رضى، قم، چاپ سوم، 1363.
22. طباطبايى، محمدحسين، الميزان فى تفسير القرآن، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بيروت، 1393ق.
23. طوسى، محمد بن حسن، الرسائل العشر، مؤسسه النشر الاسلامى، قم، 1366.
24. عبداللهى، محمدعلى: فرقه ناجيه در كلام اهل بيت، پايان نامه دوره كارشناسى ارشد، واقع در كتابخانه مركز مطالعات اديان و مذاهب.
25. عجلونى، اسماعيل بن محمد، كشف الخفا ومزيل الالباس، مكتبة القدسى، قاهره، 1352ق.
26. عراقى، عثمان بن عبداللّه، الفرق المفترقه بين اهل الزيغ والزندقه، تحقيق قوقلوى، آنكارا، 1961م.
27. علم الهدى، مرتضى بن داعى، تبصرة العوام فى معرفة مقالات الانام، تحقيق عباس اقبال، تهران، مطبعة مجلس، 1313.
28. كلينى، محمد بن يعقوب، الاصول الكافى، تصحيح وتعليق على اكبر غفارى، دارصعب، بيروت، 1401ق.
29. متقى هندى، علاءالدين على، كنز العمال، فى سنن الاقوال والافعال، تصحيح وتعليق شيخ صفوه السقا مؤسسه الرسالة، بيروت، 1413ق.
30. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپ سوم، 1403ق.
31. محمد بن يزيد قزوينى، ابن عبداللّه، سنن ابن ماجه، تحقيق محمود محمد محمود، دارالكتب العلميه، بيروت، 1419ق.
32. ملطى، ابوالحسين، التنبيه والردّ على اهل الاهواء والبدع، تحقيق محمد زينهم، مكتبة مدبولى، قاهره، چاپ اول، 1993ق.
33. نوبختى، حسن بن موسى، فرق الشيعه، مكتبة مرتضويه، نجف اشرف، 1355
34. هيثمى، على بن ابى بكر، مجمع الزوايد ومنبع الفوايد، دارالكتب العربى، بيروت، 1402ق.
35. يمنى، ابومحمد، عقايد الثلاث والسبعين فرقه، تحقيق محمد بن عبداللّه زربان القامدى، مدينه، چ اول، 1414ق.
36. ناشى اكبر، مسائل الامامه، تحقيق ناس اس، بيروت، 1971.
منبع : پایگاه دانشگاه ادیان و مذاهب