1. آثار و نوشته هاى مربوط به مكاشفه
 

كلمه apocalyptic از كلمه يونانى apocalypsis به معناى «وحى و مكاشفه» يا آشكار سازى است. از آن جا كه اين دسته از نوشته ها، در بردارنده ادعاى مكاشفه درباره مقاصد سرى خدا، پايان جهان و استقرار حكومت خدا بر زمين هستند، اين واژه درباره آن ها به كار رفته است. نوزده كتاب در اين مجموعه قرار مى گيرند كه عبارتند از:

1ـ1. كتاب اول خنوخ)
 

بنابر عهد قديم، خنوخ فرزند يارد است كه با چند واسطه به حضرت آدم مى رسد.

2ـ1. كتاب دوم خنوخ)
 

كتاب دوم خنوخ مكاشفه اى فوق العاده است كه در بردارنده بصيرت هايى درباره جهان و انسانيت است.

3ـ1. كتاب سوم خنوخ (مكاشفه خنوخ به زبان عبرى)
 

اين كتاب كه يك اثر يهودى و به زبان عبرى است، به دست افراد مختلفى نوشته شده و در قرن پنجم يا ششم م به شكل كنونى درآمده است، اما بخش هايى از آن احتمالا در قرن هاى اول يا دوم م نوشته شده است.

4ـ1. پيشگويى هاى الهامى
 

اين كتاب، كه تركيبى از نوشته هاى يهوديان اوليه و مسيحيان بعد است، مصائب و بلاياى آينده (از جمله تخريب دوم معبد)

5ـ1. رساله سام
 

تعيين تاريخ نگارش اين كتاب مشكل است، اما ظاهراً در پايان قرن اول ق م در اسكندريه تأليف شده است.

6ـ1. مجعول حزقيال
 

اين كتاب، كه مشتمل بر پيشگويى درباره مصائب قوم، از جمله تخريب دوم معبد، بوده است.

7ـ1. مكاشفه صفنيا
 

اين كتاب، كه تنها بخش هايى از آن باقى مانده و يك اثر يهودى است، سفرهاى صفنيا به بهشت و دوزخ را توصيف مى كند. اين كتاب اندكى قبل يا بعد از شروع دوره مسيحى نوشته شده است.

8ـ1. كتاب چهارم عزرا
 

اين كتاب يك اثر يهودى است كه پس از تخريب دوم معبد نوشته شده است.

9ـ1. مكاشفه يونانى عزرا
 

اين مكاشفه، كه به زبان يونانى است، رؤياى عزرا درباره بهشت، دوزخ و دجال را گزارش مى دهد. اين كتاب در شكل كنونى اش يك اثر مسيحى نسبتاً متأخر است و شايد در قرن نهم م گردآورى شده باشد، اما تركيبى از منابع يهودى و مسيحى است.

10ـ1. رؤياى عزرا
 

اين كتاب نيز يك اثر مسيحى است كه شباهت آن با ديگر كتاب هاى عزرا، مانند كتاب چهارم و مكاشفه، روشن است. تاريخ نگارش اين كتاب بين قرن چهارم تا هفتم م بوده است.

11ـ1. مسائل عزرا
 

اين كتاب نيز يك اثر مسيحى است كه با ديگر كتاب هاى عزرا شباهت دارد. تاريخ نگارش اين كتاب مشخص نيست.

12ـ1. مكاشفه عزرا
 

اين كتاب، كه با ديگر كتاب هاى عزرا كمتر شباهت دارد و با رساله سام شبيه است، ويژگى هاى سالى را كه با روز يونانى آغاز مى شود، توصيف مى كند. اين نيز يك اثر مسيحى است كه تعيين تاريخ آن مشكل است، اما يقيناً قبل از قرن نهم م نوشته شده است.

13ـ1. مكاشفه شدرك
 

اين كتاب در شكل كنونى اش يك اثر مسيحى است كه احتمالا در قرن پنجم م نوشته شده است; اما عناصرى از قرون اوليه مسيحى را در خود دارد.

14ـ1. كتاب دوم باروخ (مكاشفه باروخ به زبان سريانى)
 

اين كتاب، كه شباهت بسيار زيادى با كتاب چهارم عزرا دارد، مكاشفه اى درباره مصيبت هاى تخريب اورشليم و آخرالزمان و مسائل ديگر است.

15ـ1. كتاب سوم باروخ (مكاشفه باروخ به زبان يونانى)
 

اين كتاب از يك مكاشفه حكايت مى كند كه در آن امور مختلفى وجود دارد; اما بخش عمده آن به مصائبى كه بر شهر اورشليم در تخريب دوم معبد وارد شده و علل آن مى پردازد.

16ـ1. مكاشفه ابراهيم
 

اين مكاشفه، كه تنها به زبان اسلاوى باقى مانده، دو قسمت دارد: در قسمت اول حضرت ابراهيم، كه فرزند تارح بت ساز است، از خدا هدايت مى جويد و در قسمت دوم يك قربانى تقديم خداوند مى كند و در رؤيايى برروى بال هاى كبوترى به آسمان صعود مى كند.

17ـ1. مكاشفه آدم
 

اين كتاب در شكل كنونى اش يك كتاب گنوسى است، اما نه گنوسى مسيحى; بسيارى از دانشمندان برآنند كه اين اثر از سنتها يا منابع يهودى مربوط به قرن اول م گرفته شده است.

18ـ1. مكاشفه ايليا
 

اين كتاب از سه بخش تشكيل شده است: در بخش اول، الياس (ايليا) مردم را نصيحت مى كند; بخش دوم به پيشگويى جنگ بين آشوريان و ايرانيان و سرنوشت آن مى پردازد; بخش سوم پيشگويى ظهور مسيح و دجال است.

19ـ1. مكاشفه دانيال
 

اين كتاب در شكل كنونى اش قطعاً در اوايل قرن نهم م نوشته شده، اما مشتمل بر سنت هايى يهودى است كه مربوط به قرون پيشين است. برخى از دانشمندان برآنند كه بخش هايى از اين كتاب احتمالا در قرن چهارم نوشته شده است.

2. وصيت ها
 

دسته دوم از كتاب هاى مجعول العنوان عهد قديم، وصيت ها هستند (كه اغلب بخش هايى از آن ها مكاشفه اى است). اين مجموعه مشتمل بر شش عنوان است كه عبارتند از:

2ـ1. وصيت هاى مشايخ دوازده گانه
 

دوازده اثر منسوب به دوازده فرزند حضرت يعقوب تحت اين عنوان مى گنجند و همان طور كه قبلا گذشت، برخى در شمارش تعداد كتاب هاى «مجعول العنوان»، نام آن ها را به تفكيك مى آورند. اين دوازده كتاب حاوى آموزش هاى اخلاقى و اغلب همراه با رؤيا و مكاشفه اند.

2ـ2. وصيت ايوب
 

به گفته مؤلف اين كتاب، ايوب نزديكان خود را در بستر مرگ نزد خويش جمع و آخرين وصيت ها را به آنان مى كند. اين كتاب نشان دهنده صبر و استقامت ايوب در مقابل بلاياست.

3ـ2. وصيت هاى مشايخ سه گانه (ابراهيم، اسحاق و يعقوب)
 

وصاياى سه شيخ، يعنى ابراهيم، اسحاق و يعقوب، در اصل سه كتابند كه به هم ضميمه شده اند. كتاب دوم و سوم دو اثر مسيحى اند كه به كتاب ابراهيم، كه اثرى يهودى است، ملحق شده اند. گاهى اين سه اثر با سه عنوان مجزا آورده مى شوند.

4ـ2. وصيت موسى
 

اين كتاب، كه گاهى به نام هاى صعود موسى و كتاب موسى نيز خوانده مى شود، دربردارنده وصاياى موسى به يوشع ابن نون است. در اين كتاب حوادثى كه براى بنى اسرائيل پيش مى آيد بيان شده است.

5ـ2. وصيت سليمان
 

اين كتاب داستانى است درباره اين كه چگونه سليمان با به كارگيرى سحر و جنيان معبد را ساخت. اين اثر در شكل موجودش حدود قرن سوم م نوشته شده است;

6ـ2. وصيت آدم
 

اين كتاب، كه يك اثر تركيبى است، دربردارنده بحث هايى درباره ساعات روز، پيشگويى و سلسله مراتب قدرت هاى آسمانى است.

3. گسترش داستان هاى عهد قديم و داستان هاى ديگر
 

از آن جا كه حجيت الهى كتاب هاى عهد قديم به رسميت شناخته شده بود، اين آثار بر زندگى روزمره و دينى يهوديان جهان يونانى عميقاً تأثير داشت. همين امر باعث شده است كه نوشته هاى بسيارى تحت تأثير ادبيات و اعتقادات عهد قديم در اين دوره (قرن سوم قم تا قرن دوم قم) به وجود آيد. از جمله اين نوشته ها داستان هايى است كه پيرامون حكايت هاى عهد قديم به وجود آمده است و در مجموعه سوداِپيگرافا قرار مى گيرد.

1ـ3. رساله اريستياس
 

اين رساله، كه در نيمه اول قرن دوم قم نوشته شده، حكايت يك مشرك يونانى زبان (اريستياس) است كه در نامه اى به برادرش از يهوديت تمجيد مى كند و از هيئت مترجمان سبعينيه سخن مى گويد. در واقع اين اثر نوشته يك يهودى اسكندرانى است كه يهوديت را به زبانى مطرح مى كند كه براى يونانيان قابل فهم باشد.

2ـ3. پنجاهه ها (يوبيلها)
 

اين كتاب يك تقويم تاريخى است مطابق حوادث سفر پيدايش و بخشى از سفر خروج، كه در آن هر 49 ساله يك پنجاهه به حساب آمده و طبق اين پنجاهه ها حوادثى كه در اين مقطع رخ داده تقسيم بندى شده است.

3ـ3. شهادت و عروج اشعيا
 

اين كتاب از سه بخش تشكيل شده است: بخش «عروج اشعيا» (باب هاى 1 ـ 5) يك اثر يهودى است كه احتمالا در سال 100 قم نوشته شده است. بخش ديگر اين كتاب يك اثر مسيحى است به نام «رؤياى اشعيا» (باب هاى 6 ـ 11) كه قبل از قرن سوم م نوشته شده است. بخش سوم، كه باز يك اثر مسيحى به نام «وصيت حزقيا» (3: 13 ـ 4: 22) است، احتمالا در پايان قرن اول نوشته شده است. اين سه بخش قبل از قرن چهارم م به هم الحاق شده اند.
بنا به گفته اين كتاب، اشعياى نبى به حزقيا، پادشاه يهوديه، از جناياتى كه پسرش منسّى پس از او مرتكب مى شود خبر مى دهد. پس از مرگ حزقيا اين حوادث رخ مى دهد. منسّى وصاياى پدر را فراموش مى كند و به فسق و فجور روى مى آورد و اشعيا را به شهادت مى رساند.

4ـ3. يوسف و اَسنات
 

اين كتاب دو بخش دارد: در بخش اول به ماجراى ازدواج يوسف و اسنات و در بخش دوم به اقدامات پسر فرعون براى جدايى اين دو پرداخته شده است.

5ـ3. زندگى آدم و حوا
 

داستان زندگى آدم و حوا، كه در سفر پيدايش باب هاى دوم تا چهارم بيان شده، در اين كتاب به صورتى مفصل تر و با اضافاتى آمده است. اين كتاب به زبان يونانى است، ولى نويسنده از منابع عبرى و آرامى نيز استفاده كرده است. گاهى اين كتاب را زندگى آدم و حوا به زبان يونانى مى نامند تا از ترجمه هاى آن كه به زبان هاى مختلف، از جمله لاتين، است تميز داده شود.

6ـ3. مجعول فيلون
 

اين كتاب بازنويسى سفر پيدايش تا كتاب دوم سموئيل نبى است، كه ماجراهاى اين بخش را به صورت اسطوره اى شرح و بسط مى دهد. اين كتاب بين سال هاى 70 تا 135 م يا اندكى قبل از سال 70 م نوشته شده است.

7ـ3. زندگى انبيا
 

اين كتاب، كه داستان زندگى و مرگ 23 پيامبر را بيان مى كند، گذشته از افزوده هاى مسيحى، آميخته اى از فرهنگ عاميانه اساطير است. اين اثر در قرن اول م يا اندكى قبل از آن نوشته شده است.

8ـ3. نردبان يعقوب
 

در سفر پيدايش چنين نقل شده است: يعقوب در رويا نردبانى را ديد كه بر روى زمين قرار دارد و سر آن در آسمان است; فرشتگان از نردبان بالا و پايين مى روند و خدا بالاى آن ايستاده است و با يعقوب سخن مى گويد.

9ـ3. كتاب چهارم باروخ
 

اين كتاب شرحى بر مراثى ارميا

10ـ3. ينَيّس و يَمبْريس
 

اين كتاب داستانى است درباره جادوگران فرعون كه با موسى مبارزه مى كردند (سفر خروج، باب هاى 7 و 8، و دوم تيموتائوس، 3: 8 ـ 9). كتاب در شكل كنونى اش يك اثر مسيحى است، اما قطعاً اصل آن به سنت هاى يهودى قبل از قرن اول م برمى گردد.

11ـ3. تاريخ ركابيان
 

اين كتاب شرحى افسانه اى است بر باب 35 از كتاب ارمياى نبى. كتاب تاريخ ركابيان در شكل كنونى اش يك اثر مسيحى است كه تاريخش حداقل به قرن ششم م برمى گردد. اما ادله اى وجود دارد كه بخش هاى اصلى اين كتاب از يك اثر يهودى گرفته شده كه تاريخ آن به سال 100 م برمى گردد.

12ـ3. الداد و ميداد
 

در سفر اعداد سرگذشت دو نفر از مومنان به حضرت موسى آمده است كه نبوت مى كرده اند.

13ـ3. تاريخ يوسف
 

اين كتاب به شرح و بسط بخشى از سرگذشت حضرت يوسف، كه در سفر پيدايش (41: 39 تا 42:38) آمده است، مى پردازد. تعيين تاريخ نگارش اين كتاب، كه يك اثر يهودى است، مشكل است ولى از كتب قديمى است و قطعاً قبل از قرن ششم م نوشته شده است.

4. آثار حكمت آميز و فلسفى
 

كتاب هاى اين بخش تلاشى است كه يهوديان يونانى مآب كرده اند تا از فعاليت هاى عقلانى انسان هاى آن دوره گزارش دهند. اين بخش مشتمل بر سه كتاب است كه عبارتند از:

1ـ4. كتاب احيقار
 

اين كتاب درباره داستان زندگى و اندرزهاى حكيمى به نام احيقار در باب اول كتاب طوبيت اشاره اى به داستان احيقار شده است.

2ـ4. مجعول فوسيليدس
 

اين اثر، كه كتابى در حكمت و پند و اندرز يهود است، به شاعرى از اهالى ايونيا، كه در قرن ششمقم مى زيسته،نسبت داده شده استوتاريخ نگارش آن به50قم تا100م برمى گردد.

3ـ4. منندر
 

اين كتاب مجموعه اى از گفته هاى حكمت آميز است كه فردى يهودى در حدود قرن سوم م آن را جمع آورى كرده است.

5. دعاها، مزامير
 

مناجات ها، سرودها و غزل هاى يهود كه مربوط به اين دوره اند، بخش آخر كتاب هاى سوداِپيگرافايى عهد قديم را تشكيل مى دهند. برخى از اين آثار تحت تأثير شيوه شعر و سرود اوليه يهود، مانند مزامير داود، هستند و برخى ديگر آزادترند.[301] اين بخش مشتمل بر شش اثر است كه عبارتند از:

1ـ5. مزمورهاى اضافى داود
 

علاوه بر كتاب مزامير داود، كه جزء كتاب هاى قانونى عهد قديم و مشتمل بر 150 مزمور است، پنج مزمور ديگر، و نيز چند آيه از يك مزمور، وجود دارد كه به داود منسوب است.

2ـ5. مزامير سليمان
 

اين كتاب كه مشتمل بر هيجده مزمور و شبيه به مزامير داود است، در اصل به عبرى نوشته شده ولى اكنون تنها نسخه يونانى آن موجود است.

3ـ5. دعاهاى يونانى مآب كنيسه اى
 

اين دعاها، كه در كتاب هفتم و هشتم كتاب قواعد حوارى

4ـ5. دعاى يوسف
 

اين كتاب بيشتر به كتاب هاى بخش گسترش حكايات عهد قديم شبيه است و تنها بخش هايى از آن باقى مانده است.

5ـ5. دعاى يعقوب
 

اين كتاب ناپديد شده و تنها بيست و شش خط آن باقى مانده است. اين اثر يك دعاى يهودى است كه تعيين تاريخ آن مشكل است، اما قبل از قرن چهارم م نوشته شده است.

6ـ5. قصيده هاى سليمان
 

اين كتاب، كه اولين كتاب سرود مسيحى است، به شكل سرودهاى مزامير داود است.
كتاب نامه

الف) منابع فارسى و عربى
1. كتاب مقدس، انجمن كتاب مقدس ايران.
2. الكتاب المقدس، دارالمشرق، بيروت، چاپ سوم، 1988.
3. هاكس، مستر: قاموس كتاب مقدس، تهران، اساطير، چاپ اول، 1377.
4. سعيد، حبيب: المدخل الى الكتاب المقدس، دار التأليف و النشر للكنيسة الاسقفية بالقاهره، بى تا.
5. شولتز، ساموئل: عهد عتيق سخن مى گويد، ترجمه مهرداد فاتحى، شوراى كليساهاى جماعت ربانى آموزشگاه كتاب مقدس، بى تا.
6. الفغالى، الخورى بولس: المدخل الى الكتاب المقدس، الجزء الاول، منشورات المكتبة البولسيّه، بيروت، چاپ اول، 1994.
7. دوبون، اندريه و مارك فيلوننكو، سومر: التوراة كتابات ما بين العهدين، ج 2 التورات المنحول (مخطوطات قمران ـ البحرالميت)، ترجمه (بالعربى) موسى ديب الخورى، دار الطليعة الجديدة، دمشق، چاپ اول، 1998.
8. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، التوراة كتابات ما بين العهدين، ج 3 التوراة المنحول (مخطوطات قمران ـ البحرالميت)، ترجمه (بالعربى) موسى ديب الخورى، دارالطليعة الجديدة، دمشق، چاپ اول، 1999.
ب) منابع انگليسى
1. Eliade, Mircea(ed): The Encyclopedia of Religion, V.2 , Macmilan Publishing Company, New York, 1987.
2. Douglas, J. D: The New International Dictionary of the Bible, Reqency Refernce Library, Grand Rapids, Mi, U.S.A, 1995.
3. Achtemeier, Paul J: Harper,s Bible Dictionary, Harper, San Francisco, 1985.
4. Cross, F. l: The Oxford Dictionary of the Christian Church, London, Oxford University Press, 1957.
5. R. Kohlenberger, John: the Parallel Apocrypha, Oxford University Press, New York.
6. M. Metzger, Bruce and D. Coogan, Michael: The Oxford Companion to the Bible, Oxford University Press, New York, 1993.
7. The New Encyclopedia Britannica, V.7 & 2, Encyclopadia Britannica, INC., 15th Ed., U.S.A, 1995.
8. Rutherford, H. Platt: The Forgotten Books of Eden, The World Publishing Company, 14th Ed., 1927.
9. The New English Bible with the Apocrypha: Cambridge University Press, New York, 1971.
10. Hastings, James (ed): Encyclopedia of Religion and Ethics, Charles Seribener¨s Sons, New York.

منبع : پایگاه دانشگاه ادیان و مذاهب