چيکيده

« اقم الصلاة لذکري » (طه 14)
در اسلام «قرآن» و «پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله » و «نماز» هر سه «ذکر» ناميده شده است و نماز رهنمودي بر وصول و حرکت به سوي کمال و رشد و عروج است .
نماز در راس عبادات و ستون دين و وسيله عروج و تقرب مومن و کليد بهشت و چراغ قبر و بازدارنده از فحشا و منکر است .
اگر چه نماز براي سهولت به صورت فرادا جايز شمرده شده است ولي اصل بر جماعت آن است و گر چه همه ي زمين سجده گاه و پاک قرار داده شده است اما فضيلت نماز جماعت و در مسجد آنچنان عظيم شمرده شده است که اعجاب برانگيز است و قطعاً خير کثير در آن نهفته است .
نکته تاريخي جالب توجه در اين است که آن هنگام که پيامبر اکرم (ص) و اميرمومنان علي (ع) و حضرت خديجه (س) تنها مسلمان روي زمين بودند نماز را به جماعت مي خواندند عفيف کندي مي گويد :
من تاجر بودم سالي به مکه آمدم امر بس شگفتي را مشاهده نمودم، ديدم همه ي مردم به بتهاي چوبي وفلزي و سنگي در کعبه متوجه هستند در اين ميان فقط سه نفر به سوي شام (مسجد الاقصي) عبادت مي کنند عباس بن عبدالمطلب نزد من بود از او پرسيدم اينها چه کساني هستند و چه مي کنند؟ گفت : آن مرد که جلو ايستاده برادر زاده ام «محمد» است و پسري که سمت راست او ايستاده برادر زاده ديگرم «علي» است و زني که با آنها نماز مي گذارد «خديجه» همسر «محمد» است و زير آسمان خدا جز اين سه نفر کسي بر اين آيين نيست (ابن اثير اسد الغابه ج 3 ص 414 ، مصر ، بي تا)
نماز جماعت به عنوان مظهر تشکل و نظم در اسلام مي باشد ، در مسجد يا هرکجا حتي در ميدان کارزار و همه ، غني و فقير، توانگر و ناتوان ، پير و برنا، مرد و زن ، همه در کنار هم به جماعت ايستاده اند و امام در جلو و در پايين ترين سطح قرار دارد. و حتي در جاهايي مانند دشت شيب دار اگر امام بيش از چهار انگشت بسته بالاتر از مامومين قرار گيرد نماز اشکال دارد (به نقش عملي آن در جامعه توجه شود) و همه هماهنگ و تا قبل از اين که امام کاري را انجام دهد ديگران نبايد پيشروي کنند و حتي اگر درجايي سهواً کاري را انجام داند بايد برگردند و با امام هماهنگ شوند و اگر عقب افتادند خود را برسانند .
آياتي از قرآن کريم و روايات فراواني درباره آثار و برکات نماز جماعت وجود دارد که در اين مقاله به آن پرداخته شده است .

مقدمه

« ان الله يدافع عن الذين آمنوا … الذين ان مکناهم في الارض اقاموا الصلاة …» (حج 38 و 41)
همانا خداوند از مومنان دفاع مي کند … کساني که چون در زمين به آنها قدرت داديم نماز را بر پا نمودند .
«نماز» کلمه اي پهلوي به معني پرسش ، بندگي ، طاعت ، نياز و سجود است .
در زبان عرب «صلاة» اسم در محل مصدر است که در دو باب (فعل يفعل) و (فعل يفعل) در ثلاثي مجرد به کار رفته است و در باب هاي افعال (اصلاء) تفعيل (تصليه) افتعال (اصطلاء) و تفعل (تصلي) به کار رفته است و معاني آن عبارت است از :
1. توجه و انعطاف ، علامه طباطبايي در تفسير الميزان ذيل آيه 43 سوره احزاب اين معني را جامع ترين معنا مي داند .
2. دعا
3. تعظيم و تبريک
4. تقدس و تحميد و تسبيح
5. صلاء و نار و آتش ، حرارت و گرما، برافروختن آتش ، بريان وبرشته نمودن ، گرم و سرخ و داغ کردن سوزاندان داخل آتش نمودن و چشيدن آتش .
6. استغفار و طلب آمرزش
صلاه از جانب خدا رحمت و برکت از جانب ملائک استغفار و تسبيح و از سوي مردم، دعا و تضرع است .
وقتي در نماز تکبيره الاحرام گفته مي شود انسان رابه اين انديشه وا مي دارد که همه ي آفرينش با تمام شکوه و عظمتش در مقابل خالق هستي بخش کرنش مي کند و خداوند بزرگتر از آن است که در وصف آيد يعني همان مبداء و بي نهايت عظمتي که انسان با بر پا داشتن نماز با او هماهنگ مي شود و کلمه اي که مي تواند بيانگر اين شکوه باشد همان «الله اکبر» است لذا نماز گزار سير تکاملي و ملکوتي خود را مي يابد و با خود مي گويد اگر همه ي مشکلات و يا شياطين جن و انس بر من بشورند من با عصاي اعجاز آميز نماز خود را با عظمت و قدرت بي حد الهي پيوند مي زنم و از او که مافوق قدرتهاست مدد مي جويم و با ردائي پاک و قلبي مملو از عشق به خالق ، اهريمنان دروني وبيروني را کنار مي زنم و در درياي الوهيت ذات اقدس الهي پيوند مي زنم .
راغب اصفهاني در مفردات طي روايتي مي نويسد : « المصلين کثير و المقيمين لها قليل » نماز خوان ها بسيارند ولي برپا دارندگان آن اندکند . در قرآن کريم واژه صلاه و مشتقات آن 129 بار به کار رفته است و مومنان را اقامه کنندگان نماز مي شمارند و درباره افراد سست ايمان مي فرمايد : « فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون » (ماعون 5) بدون شک يکي از راه هاي اقامه و برپا داشتن نماز ، جماعت برگزار نمودن اين فريضه الهي است .
اساساً در بسياري از اديان عبادت به صورت دسته جمعي برگزار مي شود و در اسلام نيز بايد تا حد امکان ، نماز به جماعت برگزار گردد. در اين نوشتار به بررسي آثار و برکات نماز جماعت در پرتو قرآن و احاديث پرداخته مي شود و به اميد آن که با عمل به اين سنت الهي ، از نمازگزاران حقيقي محسوب گرديم .
ان شاء الله .

الف) قرآن

نماز به جماعت ودر مسجد

«و اقيموا الصلاة و آتوالزکاة و ارکعوا الراکعين » (بقره : 43)
نماز را بر پا داريد و زکات را بپردازيد و همراه رکوع کنندگان رکوع کنيد .
«واقيموا وجوهکم عند کل مسجد» (اعراف 29)
درهر مسجدي روي خود را به سوي خدا کنيد .
در دو آيه فوق لزوم پاي بندي به حضور در مسجد و برگزاري نماز جماعت تصريح شده است و در احاديث متعدد که متذکر آن خواهيم شد تقيد به نماز جماعت مورد سفارش موکد است .

دستور به نماز جماعت حتي براي زنان

« يامريم اقنتي و اسجدي و ارکعي مع الراکعين » (آل عمران 43)
اي مريم براي پروردگار اطاعت کن و سجده به جاي آور و با رکوع کنندگان رکوع کن!
طبق آنچه در روايات صحيح ذيل اين آيه آمده است نور مقدس پنج تن آل عبا يعني پيامبر عظيم الشأن(ص) و اميرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) و امام حسن و امام حسين(ع) را به مريم(ع) نشان دادند و از وي خواسته شد که به داخل قدس برود و با آنان نماز بگذارد و از و چنين کرد . بسياري از علما و فقهاي شيعه با توجه به اين آيه فتوا بر استجاب جماعت حتي براي زنان داده اند زيرا بسياري از کارهاي دشوار را اسلام از دوش زنان برداشته است مانند جهاد، ولي در خصوص نماز جماعت با رعايت شرايط ، حضور استحباب دارد .

ب) احاديث

ثواب حضور در مسجد وجماعت

رسول خدا که درود خدا بر او و آلش باد فرمود :
هر کس به سوي مسجدي از مساجد خداوند گام بردارد به هر قدمي که بر مي دارد تا به مسجد برود و به منزل باز گردد ده حسنه دارد و ده گناه از او محو مي گردد و به هرقدم درجه مقام او بالا مي رود و هر کس که بر جماعت مداومت نمايد از پل صراط مانند برق مي گذرد و در گروه سابقون (اولين کساني که به پيامبر (ص) گرويدند) خواهد بود و وصورتش نوراني تر از ماه شب چهارده شود و هر شب و روزي که بر نماز جماعت مداومت کند اجر شهيد دارد و کسي که پيوسته در صف اول بنشيند ( وزودتر به جماعت حاضر شود) به اندازه موذن ثواب مي برد و خداوند عزيز و بلند مرتبه، در بهشت مانند موذن به وي اجر مي دهد (1)

اولين نماز جماعت

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود :
اولين نماز جماعتي که برگزار شد اين بود که رسول خدا (ص) نماز مي خواند و اميرمومنان علي بن ابي طالب عليه السلام در کنار او اقتدا نموده بود ، ابوطالب در حالي که جعفر همراه او بود از آنجا مي گذشت سپس به جعفر گفت : اي پسرم در سمت ديگر پسر عمويت رسول خدا نماز بگذار و اقتدا کن چون رسول خدا احساس کرد مامومين دو نفر شدند کمي جلو رفت (اين خبر دلالت بر اين دارد که اگر ماموم بيش از يک نفر شد مستحب است امام جلوتر بايستد – مجلسي ره) ابوطالب با شادماني از آنها جدا شد و اين اولين نماز جماعتي بود که در آن روز برگزار شد .(2)

نماز جماعت برآورنده حاجت

رسول خدا(ص) فرمود : چون بنده اي نماز را به جماعت به جاي آورد و از خدا حاجتي بطلبد خداوند شرم مينمايد که برآورده ننمايد .(3)

فضيلت نماز جماعت

امام رضا عليه السلام فرمود : فضيلت نماز جماعت نسبت به نماز فرادي در هر رکعت دو هزار برابر است.
پشت سر گناهکار نماز مگذار و فقط به اهل ولايت اقتدا کن (4)

رهايي از آتش نفاق

پيامبر اکرم (ص) فرمود : نماز جماعت بر نماز فرادا 27 درجه برتري دارد .
و هرکس 40 روز در نماز جماعت شرکت نمود و از ابتداي تکبيرة الاحرام آن را درک کرد از دو چيز نجات مي يابد : نجات از آتش جهنم و نجات از نفاق و دورويي .(5)

نماز کامل

پيامبر اکرم (ص) فرمود : کسي که بي دليل در مسجد با مسلمانان نماز به جا نمي آورد او را نماز (کامل) نباشد.
و فرمود نماز به جماعت سنت است اگر چه بر نوک نيزه باشد (کنايه از اين که هر چند در سخت ترين شرايط باشد)
و فرمود: اگر درباره کسي که در نماز جماعت شرکت نمي کند پرسش شد بگو : او را نمي شناسم (علامه مجلسي ذيل اين روايت به نقل از امام صادق (ع) مي نويسد : چنين کسي به عدالت شناخته نمي شود و غيبتش جايز مي گردد و از وي بايد کناره گرفت) (6)

نمازجماعت با امام دانشمند

امام صادق (ع) فرمود : نماز جماعت پشت سر دانشمند به اندازه هزار رکعت ثواب دارد و پشت سر قريشي صد رکعت (قريش جد دوازدهم پيامبر يعني نضر بن کنانه بود و هاشم جد دوم پيامبر که سيد الفريش لقب گرفت و سادات از نسل او هستند) و پشت سر عرب پنجاه رکعت و پشت سر غير عرب 25 رکعت ثواب دارد .( احتمالاً علت فضل عرب بر غيرعرب در اين روايت و روايات مشابه ، آشنايي بيشترآنان با اسلام در آن زمان و تلفظ صحيح تر کلمات نماز بوده است ولي در آغاز روايت فضل عالم و دانشمند که هزار رکعت است از همه بيشتر است .(7)

ثواب جماعت هر يک از نمازهاي يوميه

از پيامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود : هر کس نماز صبح را به جماعت به جا آورد سپس تا طلوع خورشيد به ذکر خداوند بي نياز و بلند مرتبه پردازد در بهشت هفتاد درجه خواهد داشت و ما بين هر درجه اي به اندازه اي است که اسب دونده عالي و خوش تربيت هفتاد سال بتازد و کسي که نماز ظهر را به جماعت بخواند در بهشت جاويد ، پنجاه درجه خواهد داشت و فاصله بين درجات او به اندازه تاختن پنجاه ساله اسب عالي خواهد بود و هرکس نماز عصر را به جماعت بخواند ثواب آزاد کردن هشت نفر از فرزندان اسماعيل را خواهد داشت که هريک از آنها صاحب خانه اي باشند . و کسي که نماز مغرب را به جماعت بخواند گويا يک حج و يک عمره مقبول به جا آورده است و هرکس نماز عشا را به جماعت بخواهد مانند اين است که شب قدر را شب زنده داري نموده است .(8)

پي نوشت :

1. ثواب الاعمال ، ص 259 ، بحار ، ج 85، ص 434
2. امالي شيخ صدوق ، ص 304، بحار، همان
3. تنبيه الخواطر ص 4، بحار ، ج 85، ص 435
4. تخف العقول ، ص 440، بحار، همان
5. الذکري ، ص 267، بحار ، همان
6. بحار، همان به نقل از النغليه
7- بحار ، همان
8. امالي شيخ صدوق ، ص 41- بحار ، ج 85، ص 436

/س