سلام:

کلمه سلام بيش از 40(چهل)بار در قرآن کريم بکار رفته است. در آيه اي خداوند مي فرمايد:
«فاذا دخلتم بيوتا فسلموا علي انفسکم تحيه من عندالله مبارکه طيبه» وارد خانه که مي شويد سلام کنيد «فسلموا علي انفسکم» مفسران فرموده اند که اين آيه از مواردي است که همه مؤمنين به منزله يکديگر حساب شده اند. و سلام کردن به ديگران سلام کردن به خود تلقي شده است و بعضي گفته اند که از اين آيه استفاده مي شود که اگر کسي هم در خانه نباشد برخودتان سلام کنيد.
«تحيه ي من عند الله مبارکه ي طيبه» اين سلام کردن تحيتي است از ناحيه خدا و هم مبارک و پربرکت است و هم طيب و خوش؛ پربرکت است يعني آثار خيري بر آن مترتب مي شود و طيب است يعني نفوس مي پسندند و خوششان مي آيد و احساس آرامش مي کنند. از اين جهت مناسب است بحثي درباره سلام کردن و آيات مربوط به آن داشته باشيم.

آداب سلام

سلام که با سلامت، هم خانواده است معنايش نفي خطر يا ملزوم آن است. اين شعاراسلامي که به عنوان تحيت ادا مي شود و در قرآن کريم مورد تأکيد قرار گرفته، شايد يکي از حکمتهايش اين باشد که هر انساني در زندگي دايماً نگرانيها، خوفها و دل واپسيهايي دارد و با هر کسي مواجه مي شود. چون احتمال مي دهد که از ناحيه وي ضرري به او برسد اين نگراني را دارد. پس اولين چيزي که در هر برخوردي مطلوب است رفع اين نگراني است، يعني انسان احساس کند که از طرف آن شخص ضرري به او نمي رسد و هيچ چيز براي انسان مهمتر از دفع ضرر نيست و بعد نوبت مي رسد به جلب منفعت. اين است که در اولين برخورد بهترين چيزي که بايد رعايت بشود همين تأمين دادن به طرف است که از ناحيه من به شما ضرري نمي رسد. پس در روابط اجتماعي اولين چيزي که بايد تأمين بشود سلامت و امنيت است که اگر اين نباشد زندگي اجتماعي هيچ ارزشي ندارد. از اين رو در موارد زيادي «سلام» با «آمين» در قرآن کريم تواماً ذکر شده است. مي دانيد که يکي از اسماي خداي متعال «سلام» است و آن جا که اين اسم در قرآن کريم ذکر شده به دنبالش «مؤمن» هم آمده است: «السلام المؤمن المهيمن»(1) خداست که سلامتي را تأمين و خطر را از ديگران رفع مي کند. «مؤمن» در اين جا يعني کسي که ايجاد امن مي کند. و در روز قيامت به مؤمنين گفته مي شود: «ادخلوها بسلام آمنين؛ (2) با سلام و امن وارد بهشت شويد.»
وقتي مي گوييم «سلام عليکم» ممکن است قصد دعا باشد؛ يعني از خدا مي خواهم که سلامتي را براي شما تأمين کند و برگشتش به اين است که سالم از ناحيه چه کسي باشد: وقتي مي گوييم «سلام عليکم» يعني سلام مني عليکم يا «سلام من الله عليکم» آنچه در بين عموم مردم متعارف است معنايش اين است که از ناحيه سلام کننده خطري به شما نمي رسد ولي کسي که بينش توحيدي دارد و در هرحال توجهش به خدا هست اين سلام را از ناحيه خدا مي داند و از خدا در خواست مي کند که براي او سلامت ايجاد کند و او را از خطرها حفظ نمايد. اگر به اين قصد باشد هم تحيت است براي او و هم دعا.
از چيزهايي که اهميت موضوع سلام و سلامتي را اثبات مي کند همين است که خود اسلام، «سلام» تلقي شده و برنامه هاي اسلام «سبل السلام» ناميده شده است: «يهدي به الله من اتبع رضوانه سبل السلام»(3) وقتي قرآن مي خواهد اهميت اسلام و قرآن را بيان کند مي فرمايد: خداي متعال به وسيله قرآن راههاي سلام را به مردم نشان مي دهد، و يکي از بزرگترين اوصاف قرآن اين است که به سوي راههاي سلام هدايت مي کند.
در اسلام تأکيد شده که مؤمنان به يکديگر سلام کنند و پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم حتي به زنان و کودکان هم سلام مي کردند و روايات زيادي درباره احکام و فضيلت سلام وارد شده که در اينجا نيازي به ذکر آنها نيست.

جواب سلام

يکي از نکته هايي که در آداب معاشرت در قرآن کريم مورد تأکيد واقع شده جواب تحيت است. آيه 86 سوره نساء مي فرمايد: «و اذا حييتم بتحيه فحيوا باحسن منها اوردوها ان الله کان علي کل شيء حسيبا» تحيتي که به عنوان شعاراسلامي تعيين شده همان سلام است که مستحب مؤکد ولي جوابش واجب است. جواب هم بايد مطابق با تحيت يا کاملترباشد. يکي ديگر از تحيتهايي که مورد تأکيد واقع شده، هنگام عطسه کردن است؛ يعني کسي که عطسه کرد به او بگوييد «يرحمک الله » و او در پاسخ بگويد: «يغفرالله لک»

پي نوشت :

1-حشر(59)آيه 23.
2-حجر(15)آيه 46.
3-مائده (5)آيه 16.

منبع:مجله راه قرآن شماره 22 /س