اوقات‌ نمازهاي واجب

در آيات مورد بحث به مسأله نماز و توجه به خدا و نيايش مي‌پردازد كه عامل مؤثري براي مبارزه با شرك است و وسيله‌اي براي طرد هر گونه وسوسه شيطاني از دل و جان آدمي.
آري نماز است كه انسان را به ياد خدا مي‌اندازد گرد و غبار گناه را از دل و جانش مي‌شويد و وسوسه‌هاي شيطاني را طرد مي‌كند. نخست مي‌گويد:نماز را برپادار به هنگام زوال آفتاب تا نيمه شب و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا كه اين نماز مورد توجه فرشتگان شب و روز است. اقم الصلوة لدلوك الشمس الي غسق الليل و قرآن الفجر ان قرآن الفجر كان مشهوداً
(دلوك شمس) به معني زوال آفتاب از دائره نصف النهار است كه وقت ظهر مي‌باشد، و در اصل از ماده (دلك) به معني ماليدن گرفته شده چرا كه انسان در آن موقع بر اثر شدت تابش آفتاب چشم خود را مي‌مالد و يا از دلك به معني متمايل شدن است چرا كه خورشيد در اين موقع از دائره نصف النهار به سمت مغرب متمايل مي‌شود و يا اينكه انسان دست خود را در مقابل آفتاب حايل مي‌كند، گوئي نور آن را از چشم خود كنار مي‌زند و متمايل مي‌سازد.

رواياتي در اوقات نماز‌ها:

به هر حال در روايتي كه از منابع اهلبيت ـ عليهم السّلام ـ به ما رسيده (دلوك) به همين معني زوال خورشيد تفسير شده است در روايتي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌خوانيم كه (عبيد بن زراره) از تفسير همين آيه از امام ـ عليه السّلام ـ سؤال كرد امام فرمود:(خداوند) چهار نماز بر مسلمانان واجب كرده است كه آغاز آن وقت زوال شمس (ظهر) و پايان آن نيمه شب است.[1]
و امّا (غسق الليل) با توجه به اينكه غسق شدن ظلمت است، و تاريكي شب در نيمه شب از هر وقت متراكم‌تر مي‌باشد اين كلمه روي هم رفته (نيمه شب) را مي‌رساند.
(قرآن) به معني چيزي است كه قرائت مي‌شود و (قرآن فجر) روي هم رفته اشاره به نماز فجر است.
به همين دليل آيه فوق از آياتي است كه اشاره اجمالي به وقت نمازهاي پنجگانه مي‌كند و با انضمام به ساير آيات قرآن در زمينه وقت نماز و روايات فراواني كه در اين رابطه وارد شده، وقت نمازهاي پنجگانه دقيقاً مشخص مي‌شود. البتّه توجه به اين نكته لازم است كه بعضي از آيات قرآن تنها اشاره به يك نماز كرده، مانند (حافظوا علي الصلوات و الصلوة الوسطي).[2]
كه نماز وسطي طبق تفسير صحيح همان نماز ظهر است.
و گاهي اشاره به وقت سه نماز از نمازهاي پنجگانه كرده، مانند (و اقم الصلوة طرفي النهار و زلفاً من الليل)[3] كه (طرف النهار) اشاره به نماز صبح و مغرب و (زلفاً من الليل) اشاره به نماز عشا است.
به هر حال جاي ترديد نيست كه جزئيات اوقات نمازهاي پنجگانه در اين آيات بيان نشده، بلكه مانند بسياري ديگر از احكام اسلامي تنها به كليات قناعت شده و شرح آن در سنت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و امامان راستين آمده است.
نكته ديگري كه در اينجا باقي مي‌ماند اين است كه آيه فوق مي‌گويد:( ان قرآن الفجر كان مشهوداً ، نماز صبح مورد مشاهده است). اكنون اين سؤال پيش مي‌آيد كه مشاهده چه كساني؟
رواياتي كه در تفسير اين آيه به ما رسيده مي‌گويد: مشهود ملائكه شب و روز است، زيرا در آغاز صبح فرشتگان شب كه مراقب بندگان خدايند جاي خود را به فرشتگان روز مي‌دهند، و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع انجام مي‌گيرد هر دو گروه آن را مشاهده كرده و بر آن گواهي مي‌دهند.
اين روايات را دانشمندان شيعه و اهل تسنن هر دو نقل كرده‌اند.

پی نوشت:

[1] . وسايل جلد 3 صفحه 115.
[2] . بقره / 238.
[3] . هود / 114.

منبع:اندیشه قم
/خ