چنانچه در آيات و روايات، فهميده مي شود، مسأله ي نماز بر اساس جماعت و اجتماع مقرر شده است، به طوري که خواندن نماز به طور فرادا، گوئي در موارد استثنايي است.
در نمازهايي مانند نماز جمعه، خواندن نماز بدون جماعت محقق نمي شود.
و به طور کلي شکوه و عظمت نمازهاي واجب به اين است که با جماعت خوانده مي شود، و مي توان ادعا کرد، که رسول خدا (صلي الله عليه و آله) هرگز نمازهاي واجب را بدون جماعت نخوانده است.
عجيب اينکه: در صدر اسلام هنگامي که سپاه اسلام در جبهه ي جنگ بودند، دستور نماز خوف آمد، که آن هم به جماعت خوانده مي شود، به اين ترتيب که سپاه اسلام به دو گروه تقسيم مي گردند يک گروه مي جنگند و گروه ديگر نماز مي خوانند، با برنامه ي مخصوصي که در فقه اسلامي آمده است.
در ماجراهاي درگيري امام حسين (عليه السلام) و يارانش با دشمن در روز عاشورا، امام حسين (عليه السلام) نمازهاي صبح و ظهر را به جماعت خواندند، با اينکه مي توانستند دستور دهند که هر کدام از اصحاب، نماز خود را در خيمه ها به طور فرادا بخوانند که خطر کمتري داشت.(1)
از طرفي وقتي که کلمات نماز را مورد بررسي قرار مي دهيم، مي بينيم در آن، واژه هاي جمع به کار رفته، مانند: واژه هاي: «اهدنا» (خدايا ما را هدايت کن)، «اياک نعبد» (تنها تو را عبادت مي کنيم)، «و اياک نستعين»(تنها از درگاه تو کمک مي طلبيم).
و يا در سلام مي گوئيم: السلام علينا و علي عبادالله الصالحين: «سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا».
و در قنوت، نوعاً مي گوئيم: ربنا آتنا…: «اي پروردگار ما به ما عطا کن»…. .
از همه ي اين مطالب بدست مي آيد که دستور اوليه نماز، بر اساس جماعت است، و نماز به صورت فرادا، يکنوع استثناء و در حاشيه است.
نماز جماعت، نمايش باشکوه قدرت اسلام، و رمز وحدت و همبستگي اسلام، و راز اقتدار دشمن شکن، براي مسلمانان است.
عوامل اصلي پيروزي اسلام و تداوم آن در هر عصري، به سه پايه بستگي دارد:
1- حقيقت اسلام
2- مسأله ي رهبري شايسته
3- وحدت و بهم پيوستگي مسلمانان.
نماز جماعت، يکي از عوامل بسيار مهمي است که موجب وحدت و انسجام مسلمانان شده، و آنها را از تفرقه و پراکندگي حفظ مي کند.
براستي اگر همه ي مسلمانان، روزي پنج بار در ساعت هاي معين و در صف هاي فشرده و منظم به سوي يک نقطه (کعبه) رو کنند، و با يک زبان (عربي) به عبادت خدا بپردازند، عالي ترين نشانه ي وحدت خود را آشکار مي سازند، و هرگونه توطئه دشمن در برابر چنين صفوف و وحدت، خنثي خواهد شد.
از اين رو، چنانکه قبلاً ذکر شد خداوند در قرآن با تعبيراتي نظير وارکعوا مع الراکعين(2) (با رکوع کننندگان رکوع کنيد) به بعد اجتماعي نماز فرمان مي دهد.
نماز جمعه و عيد، عبادت است، در عين حال مانور متين سياسي و نمايش قدرت شکوهمند اسلام نيز هست.
از اين رو دشمنان اسلام به اين نکته توجه کرده، بين خود هشدار مي دهند که: «تا مسلمانان با يک زبان، به سوي يک قبله با صفوف فشرده دور يک خانه، طواف مي کنند و يا نماز مي خوانند، ما هرگز نمي توانيم بر آنها غلبه کنيم.»
در اينجا براي آنکه بيشتر به اهميت نماز جماعت و نماز جمعه از نظر اسلام پي ببريم به چند حديث زير توجه کنيد:
1- رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمود:
من صلي اربعين يوماً في جماعة يدرک التکبيرة الاولي، کتب له برائتان، برائة من النار، و برائة من النفاق.
«کسي که چهل روز نماز خود را با جماعت- با درک تکبير اول نماز- انجام دهد، خداوند دو برائت را براي او مقرر مي سازد:
1- برائت( و دوري) از آتش دوزخ
2- برائت از نفاق».(3)
2- نيز فرمود:
الصلاة جماعة و لو علي رأس زج.
«در نماز جماعت شرکت نماييد، گرچه آن را بر سر آهن نوک نيزه و عصا انجام دهيد».(4)
يعني هر قدر سخت و دشوار باشد، از حضور در جماعت، دريغ نکنيد.
3- هنگامي که اميرمؤمنان علي عليه السلام زمام رهبري را به دست گرفت، در کوفه به آن حضرت خبر دادند که گروهي از همسايگان مسجد در نماز جماعت در مسجد، شرکت نمي نمايند.
امام علي عليه السلام فرمود: «حتماً بايد آنها در نماز جماعت ما شرکت نمايند، وگرنه از اطراف مسجد به جاي ديگر بروند، با ما همسايگي نکنند، و ما نيز با آنها همسايگي نکنيم».(5)
4- امام باقر عليه السلام فرمود:
من ترک الجماعة رغبة عنها و عن جماعة المسلمين من غير علة فلا صلاة له.
«کسي که نماز جماعت را، و يا شرکت در اجتماع مسلمانان را از روي بي ميلي، بدون عذر، ترک کند، نمازي براي او نيست».(6)
يعني نمازش از نظر معنوي ناقص است.
5- امام صادق عليه السلام فرمود:
من خلع جماعة المسلمين قدر شبر، خلع ربقة الايمان من عنقه.
«کسي که به اندازه يک وجب از جماعت مسلمانان (عمداً) دوري کند، ريسمان ايمان را از گردنش درآورده و به دور افکنده است».(7)
يعني از مرز بيعت و تعهد اسلام، بيرون رفته است.
6- مردي از قبيله ي جهينه به محضر رسول خدا (صلي الله عليه و آله) آمد و گفت: «اي رسول خدا، من باديه نشين هستم، و همسر و فرزندان و غلامانم در همان باديه با من زندگي مي کنند، اذان و اقامه مي گويم وبا آنها نماز را با جماعت مي خوانيم (من پيش نماز مي شوم و آنها به من اقتدا مي کنند) آيا نماز جماعت خوانده ايم؟
پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمود: آري.
او گفت: گاهي غلامان دنبال شترها مي روند، و من و همسر و فرزندانم باقي مي مانيم، اذان و اقامه مي گويم و با آنها نماز جماعت مي خوانيم، آيا جماعت را درک کرده ايم؟
پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمود: آري.
او گفت: گاهي فرزندانم نيز باران گير مي شوند، و من با همسرم تنها مي مانيم، آيا اگر با هم نماز بخوانيم، باز جماعت را درک نموده ايم؟
پيامبر (صلي الله عليه و آله)فرمود: آري… (8)
7- امام علي عليه السلام فرمود:
من ترک الجمعة ثلاثاً متتابعة لغير علة کتب منافقاً.
«آن کسي که نماز جمعه را سه بار پشت سر هم، بدون عذر ترک کند، به عنوان منافق (در ديوان خدا) نوشته مي شود».(9)
8- رسول خدا (صلي الله عليه و آله)فرمود:
من ترک ثلاث جمع تهاوناً بها، طبع الله علي قلبه.
«آن کسي که سه نماز جمعه را از روي سهل انگاري و بي اعتنايي به نماز جمعه، ترک کند، خداوند مهر بر قلب او مي زند».(10)
يعني قلبش را از ديدن حقايق، کور مي سازد.
اين احاديث، که نمونه هايي از صدها حديث در شأن نماز و جماعت است، بيانگر ارزش فوق العاده ي نماز، به ويژه با جماعت مي باشد، که در اينجا به همين مقدار اکتفا مي شود.
نماز جماعت يا نمايش قدرت اجتماع مسلمانان براي استواري دين:
حضرت امام رضا عليه السلام در پاسخ به اين سؤال که چرا نماز جماعت از طرف خداوند، تشريع شده است، فرمود:
1- براي اينکه: اخلاص، توحيد، اسلام و عبادت خدا آشکار و مشهود و در محل ديد همه ي مردم قرار گيرد.(11) زيرا آشکار نمودن اين امور، موجب اتمام حجت براي مردم مشرق و مغرب خواهد شد.
2- و براي اينکه منافق و کسي که نماز را سبک مي شمرد، تحت الشعاع (شکوه و عظمت) نماز و جماعت مسلمين قرار گيرند و جلب گردند (و از مخالفت دست بکشند).
3- و براي اينکه گواهي مردم به اسلام در حضور مسلمانان ممکن شود.
4- علاوه بر اينکه در نماز جماعت، مسلمانان در پرتو اجتماع به همکاري و مساعدت براي انجام کارهاي نيک به پاکسازي مي پردازند، و از بسياري از گناهان و مفاسد جلوگيري مي نمايند.(12)

پي نوشت:

1- سپاس خداي را که مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي (مدظله) امسال (محرم سال 1413) اعلام عمومي فرمودند که تمام دستجات سينه زني، در روز عاشورا، هنگام ظهر، در هر جا هستند، نماز را با جماعت بخوانند که يادآور نماز خونين امام حسين (عليه السلام) و شهداي کربلا (عليه السلام) مي باشد، اميد آنکه اين سنت حسنه، همچنان در طول تاريخ، استوار بماند.
2- بقره،43.
3- بحار، ج88، ص4.
4- همان، ص5.
5- امالي شيخ طوسي، ج2، ص307.
6- امالي شيخ صدوقي، ص290.
7- بحار، ج88، ص13.
8- بحار، ج88، ص 17و18.
9- مستدرک الوسائل، ج1، ص407.
10- وسائل الشيعه، ج5، ص6.
11- لئلا يکون الاخلاص و التوحيد و الاسلام و العبادة لله الا ظاهراً، مکشوفاً، مشهوراً… .
12- عيون اخبار الرضا، ج2، ص 109.

منبع: کتاب نماز از ديدگاه قرآن و عترت
/خ