آيا در کلام صحابه و تابعين اشاره اى به جايز بودن يا بدعت و حرام بودن «الصلاة خير من النوم» شده است؟

بعضى از صحابه و تابعين آن را بدعت مى دانند و معتقدند پيامبر اکرم | به آن دستور نداده بلکه پس از آن حضرت پديد آمده است. برخى از سخنانشان چنين است:
۱ـ ابن جريح به نقل از عمرو بن حفص گويد: سعدِ مؤذن اولين کسى بود که در زمان عمر گفت: «الصلاة خيرٌ من النوم». عمر گفت: بدعت است، سپس آن را ترک کرد، بلال هم براى عمر اذان نگفته است.
۲ـ نيز از حسن بن مسلم روايت مى کند مردى از طاووس پرسيد: از کى گفته شد «الصلاة خير من النوم»؟ گفت: در زمان پيامبر خدا | گفته نشده بود، ولى بلال پس از وفات پيامبر و در زمان ابوبکر شنيد که مردى غيرمؤذن آن را مى گويد از او فرا گرفت و با آن اذان مى گفت، پس از مدتى ابوبکر درگذشت و عمر گفت: کاش بلال را از آنچه پديد آورده نهى مى کرديم و گويا فراموش کرد و مردم با آن اذان گفتند تا به امروز.(۱)
۳ـ عبدالرزاق صنعانى از ابن عيينه از ليث از مجاهد نقل مى کند: با پسر عمر بودم که شنيد مردى در مسجد مى گويد: «الصلاة خير من النوم». گفت: ما را از پيش اين بدعتگزار بيرون ببر.(۲)
البته از سنن ابى داود بر مى آيد که مرد در نماز ظهر و عصر آن را بگويد نه در نماز صبح.(۳)
۴ـ از ابوحنيفه روايت شده، از حماد، از ابراهيم، گويد از او درباره «الصلاة خير من النوم» پرسيدم، گفت: از چيزهايى است که پديد آورده اند و خوب است و گفته که وقتى مؤذن از اذان فارغ مى شود آن را دو بار بگويد. امام شيبانى هم آن را از ابوحنيفه روايت کرده و گفته که اين نظر ابوحنيفه است و به آن عمل مى کنيم.(۴)
اين روايت دلالت مى کند که گفتن آن در زمان پيامبر | يا عصر خلفا پس از فراغت از اذان بوده نه جزء آن، و مؤذن از پيش خود آن را مى گفته تا مردم را از خواب بيدار کند و بعد در خود اذان گنجانده شده است.
۵ـ شوکانى به نقل از «البحر الزخّار» گويد: عمر آن را پديد آورد و پسرش گفت: اين بدعت است. على × هم وقتى آن را شنيد، فرمود: چيزى را که از اذان نيست به آن نيفزاييد. سپس گفته است: اگر بود، على و پسر عمر و طاووس آن را نفى نمى کردند، پذيرفتيم و به آن مأمور شديم و در حالى به آن عمل مى کرديم نه هميشه، اين راه جمع بين روايات است.(۵)
۶ـ امير يمنى صنعانى (متوفاى ۱۸۲ هـ) گويد: بنابراين «الصلاة خير من النوم» از الفاظ اذانى که براى دعوت به نماز و رسيدن وقت آن تشريع شده نيست، بلکه از الفاظى است که براى بيدار کردن خفته تشريع شده است و مثل الفاظ تسبيح اخيرى است که در اين روزگار مردم عادت کرده اند به جاى اذان اول بگويند. سپس گويد: چون اين را دانستى، آنچه فقها عادت کرده اند که جدال کنند آيا آن از الفاظ اذان است يا خير و آيا بدعت است يا خير، برايت آسان خواهد شد.(۶)
۷ـ ابن قدامه از اسحاق نقل کرده که گفته است: اين را مردم پديد آورده اند. ابوعيسى گفته: اين چيزى است که اهل علم آن را خوش نمى دارند و به خاطر همان پسر عمر وقتى آن را شنيد از مسجد بيرون رفت.(۷)
۸ـ از ائمه اهل بيت: فراوان نقل شده که آن را بدعت دانسته اند، شيخ طوسى با سند صحيح از معاويه بن وهب نقل مى کند: از امام صادق × درباره گفتن «الصلاة خير من النوم» بين اذان و اقامه پرسيدم، فرمود: ما آن را نمى شناسيم!(۸)،(۹)