منظور از حوض كوثر در احاديث وارده و سيرابي مؤمنين از آن چيست؟ آيا منظور جنبه معنوي است؟

از ميان نعمتهايي كه براي عالم آخرت شمرده شده، يکي همين مسئلة حوض و نوشيدن مؤمنان از آن مي‌باشد.
اين نعمت كه از بزرگترين هديه‌هاي خداوند است با كلمه و عنوان حوض در احاديث بسياري ديده مي‌شود و از محدود، چيزهايي است كه تأكيد بسياري بر آن رفته است. اين حوض مربوط به عالم قيامت و در مرحلة پيش از بهشت و دوزخ مي‌باشد. از اين رو در رديف نعمتهاي بهشتيان در قرآن، بيان نشده است.
اما اين واژه، در حديث ثقلين كه از زبان مبارك پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و به اتفاق تمامي مسلمانان ـ شيعه و سنّي ـ به ما رسيده است يافت مي‌شود. حضرت در آن حديث فرموده‌اند:
«… لن يَفترِقا حتّي يردا عليَّ الحوض»؛ قرآن و خاندان من از يكديگر جدا نخواهند شد تا آن هنگام كه در كنار حوض مرا ملاقات نمايند. در كتابهاي شيعه نيز، فراوان از اين حوض، ياد شده و آن را مختص كساني دانسته‌اند كه پس از پيامبر، به امامت حضرت علي ـ عليه السلام ـ اعتقاد داشته باشند.
براي حوض كوثر، كاربردهاي گوناگوني آمده است:
1. پيامبر، جايگاه خودش را كنار آن معرفي فرموده است:
«حتّي تَلْقُوني علَي الحَوض»؛[1] تا وقتي كه مرا در كنار حوض ببينيد.
«أنا واردكُم عليَ الحَوض»؛[2] مرا با شما در كنار حوض وعده باشد.
حضرت زهرا فرمود: پدر كجا شما را پيدا كنم.[3]دخترم، در كنار حوض هستم.
2. اولين نفري كه در كنار حوض، پيامبر را ملاقات مي‌كند، امام علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ مي‌باشد.[4]3. در حديثي نيز حضرت علي ـ عليه السلام ـ خود را صاحب حوض معرفي فرموده  مي‌گويد:
من صاحب حوض كوثر هستم.[5]هم چنين در زيارتهاي آن حضرت نيز «صاحب الحوض» تعبير شده است.
4. حوض از اختصاصات پيامبر اسلام است و پيامبر در اين مورد چنين مي‌فرمايد:
خداوند با حوض، مرا بر ساير پيامبران برتري داد.[6]5. اندازة حوض كوثر، به فاصلة بصره تا صنعاء بيان شده است.
6. علامة بزرگوار مجلسي مي‌فرمايد: نقل شده است كه:
اعتقاد ما در مورد حوض اين است كه حوض، حق است و اندازة آن بين صنعاء و ايله است كه به حوض پيامبر معروف است و ظرفهاي آب در آن مي‌باشد و ساقي آن امير المؤمنين است كه به دوستان خود مي‌دهد و هر كس بنوشد احساس تشنگي نخواهد كرد.
7. از زبان تاريخ شناسان نيز، نقل شده است آن هنگام كه شمر لعنت الله عليه ارادة شوم خود را عملي مي‌ساخت امام حسين ـ عليه السلام ـ فرمود: جرعة آبي بده و سپس مرا شهيد كن.
اما او به تمسخر و جسارت، ‌گفت:
مگر پدرت، صاحب حوض نيست. از او آب بخواه. و همين نكته نشانه‌اي از شهرت مسأله حوض كوثر بين مسلمين مي‌باشد. آن چه تا اين جا مطرح شد وجود اين نعمت بزرگ و جايگاه آن در صحنه محشر و قيامت بود.
اما اين که اين حوض جنبه ي ظاهري دارد يا معنوي صرف ؟ بايد گفت از ظاهر روايات استفاده مي شود که جنبه ي ظاهري و معنوي را با هم دارد چنانچه نعمات بهشتي همه  چنين خصوصيتي دارند که جسم و روح از آن ها بهره مند  شده و لذت مي برند. پس بهره  مندي از حوض کوثر هر دو جهت را تأمين مي کنند چنان چه اثر نوشيدن از اين حوض اين است که ديگر آدمي تشنه نمي شود.
پس تعبير حوض در روايات از باب كنايه  نيست، بلكه موجود خارجي است که در آخرت ظهور پيدا مي کند. و اگر حوض کنايه از امر معنوي صرف بود در روايات به گونه اي بدان تصريح مي شد ولکن در   روايات وضعيت ظاهري حوض مطرح شده است.
البته شكي نيست كه نوشيدن از حوض كوثر، بالاترين اثر معنوي را به همراه خواهد داشت، افزون بر اين كه رفع تشنگي نيز مي‌كند و مؤمنان به هنگام ورود به بهشت از آن سيراب مي‌شوند.[7]اما اين که گفته شود حوض کوثر و سيراب شدن از آن فقط و فقط امري است معنوي  ادعاي بي دليل است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. معاد در قرآن، ج5، آيت الله جوادي آملي.
2. معاد شناسي، ج3، علامه سيد محمد حسين تهراني.

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج 8، ص 26.
[2] . همان، ج 26، ص 316.
[3] . همان، ج 36، ص 288.
[4] . همان، ج 38، ص 239.
[5] . همان، ج 39، ص 346.
[6] . همان، ج 40.
[7] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج 27، ص 371.