خانه » همه » مذهبی » حبط اعمال يعني چه و چرا اعمال حبط مي‏شود؟

حبط اعمال يعني چه و چرا اعمال حبط مي‏شود؟

يكي از مسايلي كه پيرامون رابطه ايمان و عمل صالح با سعادت اخروي، و متقابلاً، رابطه كفر و عصيان با شقاوت ابدي، مطرح مي‏شود اين است كه: آيا رابطه هر لحظه ايمان يا كفر با نتيجه اخروي آن، و همچنين رابطه هر كار نيك و بد، با پاداش و كيفرش قطعي و ثابت و تغييرناپذير است يا قابل تغيير مي‏باشد؟ مثلاً آيا مي‏توان اثر گناهي را با كار نيكي جبران كرد يا بالعكس، اثر كار نيكي را با گناهي از بين برد؟ و آيا كساني كه بخشي از عمر خود را با كفر و عصيان، و بخش ديگري را با ايمان و اطاعت سپري كرده‏اند، مدّتي گرفتار كيفر و مدّتي ديگر برخوردار از پاداش خواهند بود، يا حاصل جمع جبري آن‏ها، تعيين كننده خوشبختي يا بدبختي انسان در جهان جاوداني است؟ اين مسأله در واقع، همان مسأله حبط و تكفير است.[1]

معاني لغوي و اصطلاحي واژه حبط:
«حبط» در لغت به معناي باطل شدن است: «أحْبَطَ عَمَلَه: أَبطَلَه» عمل او را حبط كرد. يعني باطل و بي‏اثر كرد.[2] و در اصطلاح: «از بين رفتن پاداش عمل نيك، به دنبال گناهي كه در پي آن عمل، انجام گرفته است.»[3] حبط در قرآن نيز به همين معنا استعمال شده‏است. «لئِنْ أشْرَكْتَ لَيَحْبَطنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكوُنَنَّ مِنَ الْخاسِرينَ»[4] اگر شرك ورزي حتماً اعمالت باطل و تباه خواهد شد و مسلّماً از زيانكاران خواهي بود.
علامه طباطبايي(ره) در تفسير الميزان، واژه حبط را «عمل بي أجر» معنا كرده‏اند[5] و در جايي ديگر به معناي «باطل شدن عمل و از تأثير افتادن آن» به كار برده‏اند و افزوده‏اند كه واژه حبط در قرآن جز به «عمل» نسبت داده نشده‏است.[6]اعمالي كه باعث حبط اعمال مي‏شوند:
خداوند عليم و قدير مانند همه عقلاء، كارهاي نيك را جدا محاسبه مي‏كند و پاداش مي‏دهد و كارهاي بد را نيز جداگانه كيفر مي‏دهد؛ مگر بعضي از گناهان كه باعث قطع كامل بنده از بندگي مي‏شود كه قرآن و روايات اين اعمال را: كفر، شرك، قتل انبيا و اوليا، بي‏حرمتي و انكار آيات، انبيا و اوليا از روي عناد، لجاجت، تعصّب، حسد، و انكار آخرت، معرفي كرده است. استاد شهيد مطهري پيرامون يكي از اين آفت‏ها مي‏نويسد:
«يكي ديگر از آن آفات، «جحود» به معناي ستيزه‏گري. با حقيقت است؛ يعني آدم، حقيقت را درك كند و در عين حال با آن مخالفت كند. به عبارت ديگر، فكر و انديشه به واسطه دليل و منطق تسليم گردد و حقيقت از نظر عقل و چراغ انديشه روشن گردد، امّا روح و احساسات خود خواهانه و متكبّرانه سرباز زند و تسليم نشود. روحِ كفر، ستيزه جويي و مخالفت با حقيقت، در عين شناخت حقيقت است… كافر از آن جهت كافر خوانده شده‏است كه حالت عناد و انكار در عين ادراك كشفِ حقيقت در او هست و همين حالت است كه موجب حبط است و آفت عمل خير به شمار مي‏رود.»[7]

علت حبط اعمال
ممكن است انساني، عمل نيكي را با همه شرايط صحت انجام دهد، اما همين انسان نيكوكار، در برابر يكي از اصول دين، لجاجت و عناد ورزد. در اين صورت، آن عمل نيك به واسطه اين عناد و لجاجت يا انحرافِ ديگر، از بين مي‏رود و به خاطر آفت زدگي، پوچ و تباه مي‏گردد؛ همچون بذري سالم كه در زمين مساعد پاشيده مي‏شود و حاصل هم مي‏دهد، ولي قبل از اين‏كه مورد استفاده قرار گيرد دچار آفت مي‏گردد و ملخ يا صاعقه آن را نابود مي‏سازد.
 قرآن كريم اين آفت زدگي را «حبط» مي‏نامد كه اختصاص به كفار هم ندارد و ممكن است اعمال نيك مسلمانان نيز دچار حبط شود. ممكن است يك مسلمان، براي خدا به نيازمندي صدقه بدهد و صدقه او قبول شود؛ ولي بعد آن را با منّت گذاشتن يا نوعي آزار روحي نابود و تباه گرداند[8] همان‏طور كه در اين آيه كريمه آمده است: «يا اَيُّها الذَّينَ آمَنوا لاتُبطِلوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمنِّ وَالاَذي»[9] اي مؤمنان، صدقه‏هاي خود را با منت نهادن و آزار رساندن، باطل نكنيد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. معاد در قرآن، ج5، آيت الله جوادي آملي.
2. آموزش عقايد، آيت الله مصباح يزدي.
 
پي نوشت ها:
[1] . مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد، قم، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي، 1373، ج3، ص 152.
[2] . لويس معلوف، المنجد في اللغة، قم، انتشارات اسماعيليان، 1365، ص 114 و راغب اصفهاني، مفردات، قم، انتشارات اسماعيليان، ص 105.
[3] . سبحاني، جعفر، الهيات، قم، انتشارات اسلامي، 1415 هـ . ق، ص 657.
[4] . زمر/ 65.
[5] . طباطبائي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، قم، انتشارات اسلامي، ج 13، ص 548.
[6] . همان، ج2، ص 250.
[7] . مطهري، مرتضي، عدل الهي، انتشارات صدرا، 1374، قم، ص 292 – 293.
[8] . همان، ص 289 – 290.
[9] . بقره/ 264.

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد