اگر علي اكبر از صحنه كربلا زنده بيرون مي آمد بعد از سيدالشهداء باز هم سيدالساجدين به مقام امامت مي رسيد يا شباهت علي اكبر ما نع از اما مت آن بزرگوار مي گرديد؟

شيعه اما مت را ادامه رسالت مي داند و معتقد است، همانطور كه نبوت يك مقام و منصب الهي است، و امكان ندارد فردي از طريق گزينش مردم به مقام نبوت برسد، اما مت نيز مقا مي الهي است و هرگز فردي از طريق انتخا ب مردم به اين مقام نمي رسد.[1]شهيد مطهري در تبيين اين موضوع از ديدگاه علماي علم كلام مي گويد: « … شكل كلامي قضيه اين است كه از خدا شروع مي شود، مي گويند، امامت لطفي است از جانب خدا، چون لطف است پس بايد وجود داشته باشد، و چون چنين لطفي بدون عصمت ممكن نيست پس امام بايد معصوم باشد، و به همين دليل بايد منصوص باشد زيرا اين امر، يعني عصمت، موضوعي نيست كه تشخيص آن با مردم باشد، هما نطور كه تشخيص پيغمبر با مردم نيست و با خدا ست كه چه كسي را به پيغمبري معين كند و او را با دلائل و معجزات معرفي نمايد. تشخيص اما م هم با مردم نيست و ا ز جا نب خدا بايد تعيين شود.[2]در روايات زيادي نيز بر اين ا مر كه گزينش اما م انتخا بي نيست، تصريح شده از جمله:
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: گما ن مي كنيد كا ر به د ست ما است و گوهر اما مت را به هر كس كه بخواهيم مي سپاريم؟ چنين نيست، به خدا سوگند ا مر اما مت عهدي است از جا نب رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ به شخصي و بعد از او به شخصي ديگر تا آن كه به صاحبش برسد.[3] يعني تعيين امام از طرف خداوند است، و د ر اختيار ا ئمه نيز نمي باشد كه امام بعد را رأساً تعيين كنند
بنابر اين مسا لة اما مت و تعيين امام از ديدگاه شيعه به صورت انتخاب نيست تا در صورت وجود صفات شايسته در فردي او را بدين منصب انتخاب كنند. بلكه اين امر تنها از  طرف خداوند و به وسيلة امين وحي – جبرئيل – به رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ ابلاغ شده و آن حضرت به اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ و همينطور هر كدام از ائمه، اين انتصاب آسماني را به همراه دستوالعمل مربوط به اما م بعد از خود ابلاغ مي كردند.[4]در كتاب شريف اصول كا في بعد ا ز آنكه در با بي تحت عنوان «الاما مة عهد من الله عزوجل معهود من واحد الي واحد، يعني امامت عهدي است از جانب خدا كه براي هر يك از ائمه ـ عليهم السلام ـ بسته شده است.» اصل انتصا بي بودن اما م را بيان كرده. طي 12 فصل روايات مربوط به تصريح هر كدام از ائمه در مورد امامت بعد از خود را به تفصيل بيان نموده است. يكي از اين ابواب مربوط به وصيت امام حسين ـ عليه السّلام ـ در مورد اما مت حضرت سجاد ـ عليه السّلام ـ  مي باشد.[5]بنابر آنچه گذ شت: د ر ا مر اما مت گزينش غير الهي نداريم. و امامان هر كدام امام بعد از خود را معرفي كرده اند و امام حسين ـ عليه السّلام ـ امام سجا د ـ عليه السّلام ـ را اما م بعد ا ز خود معرفي كرده است. [6]نتيجه اين که شيعه اما ميه به اتفاق آراء معتقد اند: اما مت يك مقام انتصابي از سوي پروردگار متعال و حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است؛ زيرا اولاً، تعيين ا مام لطفي از جا نب خدا براي اصلاح امور بندگا نش مي باشد و هر لطفي بر خداوند لازم است. ثانياً ا ز نظر قرآن كريم، اما م بايد  و معصوم باشد و جز خداوند كه محيط بر ماكان و مايكون است، كسي عا لم به عصمت و افضليت افراد نيست؛ پس بايد خداوند بر اما مت امام، تصريح بفرمايد.
بنابراين گر چه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ از مقام و منزلت ارجمندي برخوردار بوده است تا حدي كه از نظر اخلاق و شكل و شما ئل شبيه پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است و در متون اسلامي به اين امر تصريح شده ا ست ا ما اين بدان معنا نيست كه حضرت علي اكبر ـ عليه السّلام ـ معصوم و افضل هم بوده است. به تعبيري ديگر مي توان گفت قيافه و اخلاق علي اكبر ـ عليه السّلام ـ شبيه به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است ولي نمي توان گفت گسترة اين شباهت به حدي گسترده بوده ا ست كه معصوم بودن علي اكبر را هم ثابت مي كند. در حا لي كه امام سجاد ـ عليه السّلام ـ معصوم بوده است و به عنوان يك اما م معصوم بر زبا ن پيا مبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ جاري شده است و در دايرة دوازده امام معصوم بوده است و از طرف خداوند به امر خطير اما مت منصوب شده است با اين وصف كه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ نه معصوم بوده و نه از جانب خدا  به عنوان امام تعيين شده و نه حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ از ا مام بودن او خبري داده بود نمي توان گفت اگر در صحنة كربلا شهيد نمي شد امام چهارم مي شد. و علاوه بر عصمت امام بايد از نظر علمي، معجزه، ايمان و شجاعت و افضليت شرائط را در حد امام معصوم دارا باشد و امام سجاد ـ عليه السّلام ـ همة اين ويژگي ها را داشت ولي علي اكبر ـ عليه السّلام ـ. علم ا ما مت و …. را نداشت.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راه و راهنما شناسي، تأليف آيه الله مصباح يزدي.
2. بررسي مسائل کلي امامت، تأليف آيه الله ابراهيم اميني.
 
پي نوشت ها:
[1] . سبحاني، جعفر، الهيات و معارف اسلامي. ص 352.
[2] .شهيدمطهري،مرتضي، مجموعه آثار، ج 4، ص 875(امامت ورهبري)،
وجهت اطلاع بيشتر، ر.ك: مصباح يزدي، محمدتقي، آموزش اصول عقائد، ج 2، و نيز سبحاني، جعفر، الالهيات.
[3] . صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 422.
[4] . ر.ك: همان، ص 439، باب 22.
[5] کليني،محمد بن بعقوب،اصول کافي،ج2،ص360-388،اسوه،سوم،1375
[6] . جمعي از نويسندگان، امامت پژوهي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، چاپ اول، ص 270، فاضل مقداد اللوامع الالهيه، ص 272.