آيا اهل‎ بيت ـ عليهم السلام ـ كه پدران روحاني و معنوي ما هستند، در بهشت نيز پدران معنوي ما خواهند بود؟

براي تبيين پاسخ اين پرسش، توجه به چند نكتة اساسي،‌ حائز اهميت است:
نکته اول. توجه به معناي پدر معنوي در کاربرد روايات است. گرچه در روايات عنوان پدر معنوي، در خصوص پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ وارد شده است و بيشتر اين روايات نيز از خود پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ صادر گرديده و حدود (50) بار اين جملة ‌(انا وعلي ابواهذه الامه) در روايات تكرار شده است، ولي با توجه به اينكه سائر ائمه ـ عليهم السلام ـ نيز همان شأن معنوي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ را نسبت به امت دارند، اين عنوان شامل همة ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ مي‎شود و ذكر نام پيامبر و علي ـ عليهما السلام ـ از باب ذكر مصداق اكمل اين عنوان مي‎باشد. مخصوصاً اينكه در برخي از روايات، دليل پدر امت بودن علي ـ عليه السّلام ـ بعد از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ وصي و خليفه بودن حضرت، عنوان شده است (انه وصيه و خليفته)[1] و اين استدلال در مورد همة ‌ائمه ـ عليهم السلام ـ صادق مي‎باشد چنانچه امام رضا ـ عليه السّلام ـ تصريح به پدر بودن ائمه ـ عليهم السلام ـ نموده و مي‎فرمايد: الامام الانيس الرفيق والوالد الشفيق.[2]  يعني امام ـ عليه السّلام ـ همدم و همراه و پدر بسيار غمخوار و مهربان امت است.
نکتة دوم. توجه به حدود و قلمرو پدر معنوي و روحاني است که آيا اين ارتباط و پيوند معنوي صرفا دردنيا مطرح است يا اينکه در آخرت نيز آنان پدران معنوي امت اند؟ باتوجه به اينکه روايات مربوط به اين موضوع مطلق است و قيد دنيوي و يا اخروي را ندارد، لذا از اطلاق اين روايات استفاده مي‎شود كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه ـ عليهم السلام ـ در دنيا و آخرت، پدران معنوي و روحاني ما هستند زيرا در روابط معنوي، مرز دنيوي وجود نخواهد داشت. منتهي اين پدري، در هر كدام از دو نشئة دنيا و آخرت، معنا و اقتضائات خاص خود را خواهد داشت.
نکتة سوم. توجه به ملاكات و معيارهاي پدري معنوي بودن است. روشن است كه معيار و ضابطة براي اين نوع پدري، رابطة نسبي و ظاهري نيست. بلكه اين رابطه بر اساس پيوندهاي روحاني است كه ميان پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و امت برقرار است.
اينكه پيامبر مكرراً لقب (پدر امت) را براي خود و علي ـ عليه السّلام ـ عنوان نموده است از باب تشبيه رابطة معنوي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و معصومين ـ عليهم السلام ـ نسبت به فرد فرد امت، به رابطة نسبي پدر نسبت به فرزندانش مي‎باشد، همانطوري كه پدري و فرزندي ناشي از رابطة نسبي، موجب پيوند شديد عاطفي، ‌رواني و رفتاري ميان پدر و فرزند مي‎ گردد و حقوق خاصي را ميان آنان، پديد مي‎آورد. پدري و فرزندي مبتني بر پيوند معنوي و روحاني نيز،‌ به مراتب قوي‎تر، عميق‎تر، گسترده‎تر و پايدارتر از پيوند نسبي مي‎باشد و حقوق متناسب با خود را ايجاب مي‎كند.
نکتة چهارم. توجه به حقوق متقابل ميان پدران معنوي و امت است. مهم‎ترين اين حقوق متقابل معنوي عبارت است از:
1.‌حق معرفت و اطاعت (نسبت به پدران معنوي).
2. حق شفاعت و دستگيري و نجات (براي پيروان و امت پدران معنوي).
در اين جا به عنوان شاهد مطلب به چند نمونه از رواياتي كه به توضيح اين دو حق مهم پرداخته است، اشاره مي‎نمايم.
الف) از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل شده است كه انا و علي ابوا هذه الامه و لحقنا عليهم اعظم من حق ابوي ولادتهم فانا ننقذهم ان اطاعونا من النار الي دار القرار و نلحقهم من العبوديه بخيار الاحرار.[3] يعني من و علي دو پدر اين امت هستيم و حق ما بر آنان بسيار بزرگتر از حقي است كه پدر و مادر نسبي آنان بر آنان دارند چون ما هستيم كه اگر آنان از ما اطاعت و فرمانبري كنند،‌آنها را از آتش نجات مي‎دهيم و به بهشت مي‎فرستيم و آنان را از بردگي خارج و به گروه برگزيدگان و آزادمردان ملحق مي‎كنيم. ظاهراً اين فراز اخير حديث اشاره به نقش دنيوي معصومين ـ عليهم السلام ـ دارد و جملة‌قبل از آن نقش نجات بخش اخروي آنان را بازگو نموده است.
ب)‌ از امام حسن ـ عليه السّلام ـ نقل شده است: محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ‌و علي ـ عليه السّلام ـ ابوا هذا الامه فطوبي لمن كان بحقهما عارفاً و لهما في كل الاحوال مطيعاً‌يجعله الله من افضل سكان جناته و يسعده بكراماته و رضوانه.[4] پيامبر و علي پدران اين امت‎اند پس خوشا به حال آنان كه نسبت به حق و عظمت مقام آنان شناخت دارند و در همة حالات مطيع فرمان آنان‎اند. خداوند اينها را در بهترين مقامات بهشتي اسكان مي‎دهد و از سعادت و كرامت و رضوان مخصوص خود آنها را بهره‎مند مي‎سازد.
ج) پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‎فرمايد: «انا و علي ابوا هذه الامه من عرفنا فقد عرف الله عزوجل و من انكرنا فقد انكر الله.[5] من و علي پدران اين امت هستيم هر كس ما را بشناسد خدا را شناخته و هر كه ما را انكار كند خدا را منكر شده است. يعني براي شناخت خدا از مسير معرفت ما بايد وارد شد.
بنابراين اولاً ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ مخصوصاً پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اميرالمومنين علي ـ عليه السّلام ـ پدران معنوي امت هستند.
ثانياً: اين رابطه و پيوند معنوي به زمان و مكان خاصي اختصاص ندارد.
ثالثاً: اين ارتباط و پيوند روحي و معنوي- که مستلزم معرفت و اطاعت از آنان است- به مراتب عميق تر، محکم تر، ماندگار تر و ثمر بخش تر از پيوندهاي نسبي و عاطفي است.

پي نوشت ها:
[1] . عيون اخبار الرضا ـ عليه السّلام ـ ،‌ج 2،‌ص 85، باب 22،‌حديث 29.
[2] . اصول كافي، ج 1، ص 199، باب نادر جامع في فضل الامام و صفاته،‌حديث 1.
[3] . بحارالانوار، ج 66، ص 343،‌باب 38.
[4] . بحارالانوار،‌ج 23،‌ص 259،‌باب 15.
[5] . صدوق، كمال الدين، ج 1، ‌باب 24،‌ حديث 7.