چرا از امام علي ـ عليه السّلام ـ دو فرزند به مقام امامت رسيده است در حالي كه از ديگر امامان فقط يك فرزند به اين مقام نائل شده است؟

در انديشه کلامي شيعه، امامت منصبي است الهي، شخصي كه اين مسئوليت عظيم را بر عهده مي گيرد از جانب خداوند تعيين مي گردد و وظايف مهمي بر عهده دارد مانند:
توضيح و تبيين كامل احكام و دستورات اسلام كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به خاطر كمي فرصت و نبود زمينة مناسب بيان نكردند. پاسداري از اصالت  دين مبين اسلام و حراست از آموزه هاي ديني براي خالص ماندن آنها از هر گونه انحراف، افكار التقاطي و خرافات و به عبارت ديگر او بايد حافظ شريعت باشد. هدايت و راهنمائي مردم بر اساس معارف اصيل اسلامي، و وظائف مهمي ديگر.
بنابراين مسلم است شخصي كه اينچنين مسئوليت هاي عظيمي را بر عهده دارد بايد داراي خصوصياتي ويژه و منحصر به فرد باشد، مثلاً بايد معصوم باشد يعني از هر گونه گناه، خطا و نسيان در امان باشدتا بتواند الگويي مناسب براي مردم بوده و در حفظ شريعت و دين مبين اسلام دچار انحراف و اشتباه نشود، و مردم از ايشان تبعيت كنند و يا اينكه بايد داراي علمي خاص و الهي باشد تا تمام معارف ديني را بصورت صحيح و مطابق واقع براي بشر بيان نمايد، و يا اينكه داراي تدبير و شجاعتي خاص باشد تا براي بقاء دين و حفظ كيان امت اسلامي آنچه را كه به صلاح مسلمانان و امت اسلام است عمل نمايد و خصوصياتي ديگر از اين قبيل.
بنابراين اگر چنين خصوصياتي در فردي موجود باشد، او لياقت امام شدن را دارا خواهد بود، و از آنجايي كه دو فرزند برومند اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ يعني امام حسن مجتبي ـ عليه السّلام ـ  و امام حسين ـ عليه السّلام ـ داراي كلية خصوصيات و ويژگي هاي لازم براي امامت بوده اند، از جانب خداوند براي اين مسئوليت و مقام شريف انتخاب شده اند و در روايات معتبر متعددي به امامت ايشان تصريح شده است.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: «اِنَّ الْحَسَنَ و الْحُسَيْنَ امامانِ قاما او قَعَدا»[1]اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «أنت يا حسن وَصِيِّيِ وَ القائِمُ بالامر (من) بَعدي؛ و اَنْتَ يا حُسَينُ شَريكُهُ في الوَصيَّة فَاصْمُت و كُنْ لأَمْرِهِ تابعاً ما بَقي، فاذا خَرَجَ مِن الدُّنيا فاَنْتَ الناطِقُ مِنْ بَعْدِهِ القائم بِالأمْرِ عَنه …»[2]تو اي حسن وصي و زمامدار پس از من هستي و تو اي حسين شريك او در وصيت مي باشي، پس در برابر او تسليم باش و تا زنده است پيرو دستور او باش، تا آن گاه كه او از دنيا رفت، تو پس از وي صاحب امر امامت و زمامدار آن هستي.
لذا با توجه به مطالب فوق اين نتيجه حاصل مي شود كه، صرف اينكه شخصي فرزند امام باشد دليل بر اين نيست كه لياقت امام شدن را دارد و بايد به امامت برسد، بلكه بايد همة شرايط و صفات لازم در يك فرد موجود باشد تا به اين مقام رفيع نائل گردد، و به همين خاطر، نسبت به ديگر ائمه ـ عليهم السّلام ـ چون تنها يك فرزند از فرزندانشان داراي چنين شرايطي بوده اند، به امامت رسيده اند و حتي در مواردي بعضي از فرزندان ائمه نه تنها اين شرايط را نداشته اند بلكه به مخالفت با ائمه و مسير حق نيز پرداخته اند و يا در مورد فرزندان امام حسن مجتبي ـ عليه آلاف التحية و السلام ـ به خاطر اينكه هيچ يك از آنان شرايط امامت را نداشته اند به اين مقام رفيع نائل نگرديده اند، ولي امام علي ـ عليه السّلام ـ چون دو فرزندگرامي شان، امام حسن و امام حسين ـ عليهما السّلام ـ هر دو داراي اين شرايط بوده اند لذا هر دو به امامت رسيده اند، و امامت آنها صرفاً به خاطر اينكه فرزند امام علي ـ عليه السّلام ـ بوده اند نمي باشد. گذشته از آن چه اشاره شد اساسا امر امامت يک رسالت الهي است نظير نبوت و تعيين آن صرفا در حيطه علم و اراده خداوند حکيم است چنانچه در قرآن مي فرمايد: خدا خود مي داند که چه کسي را براي تصدي رسالت الهي برگزيند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. امامت: زندگي حضرت علي ـ عليه السّلام ـ آية الله حسن زاده آملي.
2. منتهي آلامال، شيخ عباس قمي.
3. سيرة عملي اهل بيت، سيد كاظم ارفع.
 
پي نوشت ها:
[1] . رسولي محلاتي، سيد هاشم، زندگاني امام حسن مجتبي ـ عليه السّلام ـ ، ص 189.
[2] . همان، ص 190؛ اثبات الهداة، ج 2، ص 553.