اگر فقط امام رضا ـ عليه السّلام ـ محل دفن خويش را مي دانست چگونه پيشتر، هارون آنجا دفن شده بود؟

يكي از ويژگي هاي وجود كامل امام، علم امام است. در روايات ما، امامان معدن علم خوانده شده اند. خيثمه مي گويد: امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، به من فرمودند: اي خيثمه، ما درخت نبوّت و خانة رحمت و كليد حكمت و كانون دانش (معدن و علم) و محل رسالت و آمد و شدگاهِ فرشتگان و محل رازِ خداييم …[1] و نيز در روايات، علوم اهل بيت عصمت را علوم الهي و لدنّي و موهوبي و موروثي برشمرده اند. چنانكه امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: علي ـ عليه السّلام ـ عالم بود و علم به ارث منتقل مي شود و هرگز عالمي نميرد جز اينكه پس از او كسي باشد كه علم او را بداند و يا آنچه را خدا خواهد (كمتر يا بيشتر از علم عالمِ سابق بداند.) همچنين امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرموده اند: خداي عزوجل را دو گونه علم است: 1- علم بذل شده 2- علم نگهداري شده، امّا نسبت به علم بذل شده، هرچه ملائكه و رسولان دانند، ما هم مي بينم و امّا علمِ نگهداري شده آن است كه خداي در اصل كتاب (لوح محفوظ) است كه چون از آن درآيد نفوذ كند (و به ديگران رسد).[2] نيز عمار ساباطي مي گويد: از امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، پرسيدم كه آيا امام، غيب مي داند؟ فرمود: نه، ولي هرگاه بخواهد چيزي را بداند خدا آن را به او مي آموزد. يا در روايت ديگري امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، فرموده اند: (انَّ الإمامَ اذا شآءَ أن يَعلَمَ عُلِّم)[3] امام، هرگاه خواهد بداند به او تعليم مي شود. باز هم امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرموده اند: «أي امامٍ لا يَعلَم ما يُصيبُهُ و اِلي ما يَصيرُ، فليس ذلك بحجّةٍ لله علي خَلقه.»[4] هر امامي كه نداند چه به سرش مي آيد از خير و شر و بلا و عافيت) و به سوي چه رود (از مرگ و شهادت) او حجّت خدا بر خلقش نيست.
امام رضا ـ عليه السّلام ـ ، بنابر علم امامت، همة هرآنچه را كه در زندگي مباركشان واقع شده خواهد شد را مي دانست، اينكه چه كسي ايشان را به شهادت مي رساند. و در كجا دفن مي شود، هم در علم موروثي و موهوبيِ حضرت بود و هم اينكه هرگاه حضرت مي خواست بداند خداوند او را آگاه مي فرمود. و اساساً از شرايط حجّت خدا همين آگاهي است.
الف ـ روايت صحيحي در كتاب (عيون أخبار الرّضا ـ عليه السّلام ـ ) نقل شده است كه يكي از اصحاب امام رضا ـ عليه السّلام ـ مي گويد: «علي بن موسي الرّضا ـ عليه السّلام ـ ، را در مسجد مدينه ديدم در حاليكه هارون، مشغول خطابه بود، پس حضرت فرمودند: آيا من و او را مي بيني  كه در يك خانه دفن مي شويم؟[5]ب ـ در همان كتاب در حديث ديگري آمده است كه فردي مي گويد: كسي از امام ـ عليه السّلام ـ شنيده بود به من خبر داد كه امام رضا ـ عليه السّلام ـ در مني يا عرفات  به هارون نگاه مي كردند، پس فرمودند: من و هارون اينطور هستيم و بين دو انگشت خود را جمع كردند، پس ما نمي دانستيم كه مقصود ايشان از اينكار چيست؟ تا اينكه در طوس از امر حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ شد آنچه شد (حضرت به شهادت رسيدند پس مأمون دستور داد كه حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ را در جنب هارون دفن كنند.»[6]ج ـ همچنين در همان كتاب نقل شده است كه (عبدالسلام بن صالح هروي، كه از اصحاب امام رضا ـ عليه السّلام ـ بوده است مي گويد: از امام رضا ـ عليه السّلام ـ شنيدم كه مي گويد: «من مظلومانه با سمّ به زودي كشته خواهم شد و در كنار هارون، دفن خواهم شد و خداوند تربت مرا محلّ رفت و آمد شيعيان و دوستداران من قرار مي دهد پس هر كه مرا در غربتم زيارت كند، زيارت من براي او در روز قيامت واجب است»[7]

نتيجه:
1. امام رضا ـ عليه السّلام ـ به علم امامت، از همة وقايع حيات مبارك خود آگاه بودند از جمله شهادت و محلّ دفن خود مي دانستند كه در روايت اشاره شده است.
2. امام رضا ـ عليه السّلام ـ مي دانستند كه در كنار هارون دفن خواهند شد. هرچند دفن حضرت دركنار هارون توطئة مأمون براي كسب وجهة سياسي بود امّا نتيجة اين توطئه را حضرت مي دانستند. ضمن اينكه حضرت با هارون در يك قبر نيستند در يك خانه يا اتاق هستند. «مأمون از روي خباثتي كه داشت امام را در نزديكي قبر پدرش رشيد در طوس دفن كرد. اين امر آشوبي در وجود دعبل و شيعيان برانگيخت. در اشعار بعدي دعبل جملات صريحي به عبّاسيان است. وي به ويژه به همين ماجرا اشاره كرد:
من بني اميّه را اگر كشتند معذور مي بينم ولي براي بني عبّاس عذري نمي بينم. و قبر در طوس است، قبر بهترين همة مخلوقات و قبر بدترين همة مخلوقات و اين از عبارتهاي تاريخ است.
3. اگر امام علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ به دستور مأمون در كنار هارون الرشيد مدفون مي شود تا ماية بهره برداري تبليغاتي مأمون شود امّا در طول تاريخ، دلهاي حق طلب را در مسير حقيقت جويي، استوارتر و شيفته تر ساخته است. وقتي باطلي را در كنار حقّ مطلق مشاهده مي كني با تمام وجود مي خواهي بر باطل بشوري و اعراض كني و قيام كني تا دلِ سوختة حق طلبت انتظار بكشد تا آن امام منتقم بيايد و حق را حاكم كند. و باطل را دفن كند. آري هارون دفن شد امّا امام رضا ـ عليه السّلام ـ همواره زنده است.
4. هيچ منافاتي بين دفن امام در جايي كه هارون قبل از امام در آنجا دفن شده است وجود ندارد. نه دلالت بر عدم آگاهي امام نسبت به اين مسأله دارد كه قبلاً توضيح داديم و نه نقصي براي امام است و نه سودي براي هارون دارد. حضرت، قبل از مرگ هارون، از اين مطلب كه امام در كنار هارون دفن خواهد شد خبر داده بود كه در روايات گذشته آمده است. ضمن اينكه وقتي امام خبر داد، ديگر اينگونه نبود كه كسي نداند كه امام در آنجا دفن مي شود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. منتهي الامال، شيخ عباس قمي.
2. عيون اخبار الرضا ـ عليه السّلام ـ ، شيخ صدوق.
3. سيرة پيشوايان، مهدي پيشوايي.
4. امام در عينيّت جامعه، محمدرضا حكيمي.
5. حيات فكري و سياسي امامان شيعه عليهم السّلام، رسول جعفريان.
6. قطره اي از فضايل اهل بيت عليهم السّلام، ترجمه محمد ظريف.

پي نوشت ها:
[1] . اصول كافي، ج 1، كتاب الحّجة، ترجمه سيد جواد مصطفوي، ص 321.
[2] . همان، ص 376.
[3] . همان، ص 382.
[4] . همان، ص 383.
[5] . عيون اخبار الرّضا ـ عليه السّلام ـ ، ج 2، ص 247، (باب دلالته ـ عليه السّلام ـ في اخباره بأنّه يدفن مع هارون في بيت واحد)
[6] . همان.
[7] . همان، ج2، ص 248.