آياعلم امام محدودست؟ در مناجات رجبيه آمده است که هيچ فرقي ما بين خداوند کريم و حجت وجود ندارد مگر آن که آن خالق و اين مخلوق است يعني تمامي صفات خالق را اين مخلوق داراست با اين وجود گفته مي شودکه امام زمان هر وقت اراده کند مي تواند از امور آگاهي پيدا کند.بنابراين شايد ما زماني به امام توسل داشته باشيم که در آن وقت امام از ماآگاهي نداشته باشدآيامعناي اين کلام علم غيب نداشتن امام نيست ؟

در پاسخ به سئوال مورد نظر لازم است به نكاتي اشاره نمائيم:
الف) روايات متعدد بيان گر آن است كه امام و حجت معصوم خداوند از رخدادهاي گذشته و آينده تا روز قيامت آگاه است از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه فرمود: «نحن والله نعلم ما في السموات و ما في الارض و ما في الجنة و ما في النار و ما بين ذالك؛[1] به خدا سوگند ما به تمام آن چه در آسمان ها و زمين اتفاق مي افتد، و به آن چه در بهشت و جهنم است و وقايع و حوادثي كه در اين ميان پديد مي آيد آگاهيم».
و نيز ابي حمزه مي گويد: شنيدم امام باقر ـ عليه السلام ـ مي فرمود: به خدا، هرگز دانا نادان نباشد كه چيزي را بداند و چيزي را نداند، سپس فرمود: خدا والاتر و عزيزتر و گرامي تر از اين است كه طاعت يك بنده اي را بر مردم واجب كند كه آسمان و زمين خود را از او در پس پرده گذاشته باشد، سپس فرمود: آسمان و زمين از او ( امام و حجت) نهان ندارد».[2]و روايات متعدد ديگري. ولي بدون ترديد اين علم رابا اذن خداوند دارندنه به طور استقلالي ونيزچون موجود امکاني هستندکمالات آنان محدود است وکمالات معصومين جلوه ازکمال حق تعالي مي باشد.
ب) معناي حديث شريف: «لا فرق بينك و بينها الا انهم عبادك و خلقك»[3] اين است كه: ذوات آن ها مخلوق و مصنوع تو هستند و افعال آنان افعال تو است.[4] يعني ائمه اطهار و اولياء معصوم، اراده و مشيّت شان مظهر و اراده الهي است، و آن بزرگواران از نظر مقام رضا و تسليم در جايگاهي قرار دارند كه اراده اي جز اراده خدا ندارند و فرقي بين اراده خدا و اراده آن ها وجود ندارد و از اين حيث مخلوقات و بندگان ممتازي هستند.
بنابراين آن ها مظهر اوصاف و كمالات الهي هستند. و معناي آن اين نيست كه تمام اوصاف خالق در آنان جمع اند و به تعبير مرحوم علامه طباطبائي: «فرق فرق است».[5] وقتي فرق آمد تساوي از بين مي رود.
ج) از ويژگي هاي امامان و خلفاي الهي اين است كه: «لو شاؤوا علموا واذا لم يشاؤوا لم يعلموا».[6]هرگاه بخواهند مي دانند، و هر گاه نخواهند نمي دانند. «از اين روايات فهميده مي شود كه ائمه اطهار ـ علهيم السلام ـ هر وقت مي خواستند چيزي بدانند به «مقام نورانيت» خود توجه نموده و آن را مي دانستند، ولي هميشه به آن مقام توجه نداشتند، مانند فقيهي كه تمام مسائل نزد او حاضر نيست، ولي ملكه اجتهاد را دارد كه هرگاه مسأله از او مي پرسند، به مأخذ حكم رجوع كرده و آن را مي داند».[7]از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه فرمود: «ان الامام اذا تشاء ان يعلم عَلِم (عُلّم)».[8] به راستي امام هرگاه بخواهد بداند مي تواند بداند. و نيز فرمود: «اذا اراد الامام ان يعلم شيئا اعلمه الله ذلك».[9] هرگاه امام بخواهد چيزي را بداند خدا آن را به وي اعلام كند. يعني امام ـ عليه السلام ـ داراي مقام نورانيتي است كه هرگاه به آن توجه نمايد همه چيز براي او عيان گردد.
د: پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه معصومين، افزون بر آن چه كه توضيح داده شد، داراي نفس قدسي و الهي هستند كه هرگز گرفتار و دچار غفلت نمي شوند و هرگز از امور مردم و بندگان كه رهبري آنان را به صورت ظاهري و باطني (تشريعي و تكويني) بر عهده دارند غافل و بي خبر نمي ماند، و شايد بر همين اساس است كه از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل شده كه فرمود: «تنام عيناي و لا ينام قلبي» چشمانم بخواب مي رود اما قلبم هم چنان بيدار است. «دلي كه غيب نماي است و جام جم دارد».[10] و نيز از آن حضرت نقل شده كه در پاسخ ابوبكر كه سئوال كرد: آيا مراد از امام مبين در آيه شريفه: «و كل شي احصيناه في امام مبين».[11] تورات است؟ اشاره به علي ـ عليه السلام ـ كرده و فرمود: «هو هذا انه الامام الذي احصي الله تبارك و تعالي فيه علم كل شيء».[12]  امام اين مرد است، اوست امامي كه خداوند متعال علم همه چيز را در او احصا فرموده است. بنابراين مي توان گفت كه قلب امام ـ عليه السلام -آينه جلي و جام جهان نماي عالم است و امام ـ عليه السلام ـ در صفحه اين آينه شاهد همه امور است و آگاه بر نيازها و خواسته هاي بندگان و ارباب حاجات. و گواه اين سخن روايتي است كه از آن حضرت در توقيعي براي عالم جليل القدر شيخ مفيد قدس سرّه، نقل شده كه خطاب به شيعيان و دوستان فرموده است: «ما اگر چه هم اكنون در مكاني دور از جايگاه ستمگران سكني گزيديم، كه خداوند صلاح ما و شيعيان با ايمان ما را مادامي كه حكومت دنيا به دست تبه كاران مي باشد، در اين كار اراده كرده است ولي در عين حال بر اخبار و احوال شما آگاهي داشته و چيزي اوضاع شما بر ما پوشيده و مخفي نيست».[13]پس امام ـ عليه السلام ـ در هر حال و در هر زمان و مكان از وضعيت ما اطلاع داشته و ناظر بر توسلات ما خواهد بود.
در تفسير علي بن ابراهيم از ابن عباس از امير المومنين ـ عليه السلام ـ نقل شده كه فرمود: «انا و الله الامام المبين، ابين الحق من الباطل ورثته من رسول الله».[14] به خدا سوگند منم امام مبين كه حق را از باطل جدا و آشكار مي سازم، اين علم را از رسول خدا به ارث برده و آموخته ام.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ محمد حسين رخشاد،در محضر علامه طباطبائي (ره)،
2ـ آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج18،.
3ـ دكتر حبيب الله طاهر، سيماي آفتاب،.
 
پي نوشت ها:
[1]. اصول كافي، قم، انتشارات اسوه، چاپ هفتم، ج2، ص306، ح 3.
[2]. همان، ص310، ح6.
[3]. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج98، ص393، ح1.
[4]. رخشاد، محمد حسين، در محضر علامه طباطبائي…، نشر قلم، چاپ ششم، ص158.
[5]. همان.
[6]. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج26، ص1، ح1.
[7]. در محضر علامه طباطبائي، ص197.
[8]. محمد بن يعقوب کليني، اصول كافي، ج2، ص296، ح1.
[9]. همان، قم، اسوه، چاپ هفتم، ص298، ح3.
[10]. ديوان حافظ، غزل، شماره 19.
[11]. يس / 12.
[12]. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلامية، تهران، ج18، ص335.
[13]. طاهري، حبيب الله، سيماي آفتاب، قم، زائر، چاپ سوم، ص295، به نقل از احتجاج، طبرسي، ج3، ص322.
[14]. تفسير نمونه، ج18، ص336، به نقل از: نورالثقلين، ج4، ص379.