در برخي از آيات قرآن خلق زمين و آسمان در شش روز و در برخي دو روز و يا چهار روز ذکر شده اين اعداد مختلف چگونه با هم جمع مي شوند؟

در قرآن كريم آياتي وجوددارد كه همگي دلالت دارند بر اينكه خداوند آسمانها و زمين را در شش (6) روز خلق فرموده است. (54/اعراف، 3/يونس، 7/هود، 4/سجده) از طرفي در سورة مباركه فصلت در آيات 9 و 10 آمده كه:
خداوند زمين را در دو روز و ارزاق زمين را در 4 روز آفريده است آنگاه در آيه 12 همين سوره آمده كه نظم هفت آسمان را خداوند در دو روز استوار گردانيده.
حال اينجا چند سؤال مطرح است: 1 . معناي «يوم» و روز در اين آيات چيست؟ (چگونه تمام عالم را خداوند در 6 روز آفريده آنگاه زمين و ارزاق آن هم در 2 روز و 4 روز خلق كرده است)؟
2 . ارتباط آيات به چه صورتي است؟
مراد از «يوم» و روز در آياتي كه دلالت دارد بر اينكه آسمانها و زمين در شش روز خلق شده‌اند عبارت است از: برهه‌اي از زمان كه تعبير به «دوران» مي‌كنيم و مراد همين روزهاي معمولي ما نيست كه از حركت وضعي زمين پديد مي‌آيد و استعمال «روز» براي قطعه‌اي از زمان زياد استعمال شده است.[1]پس مراد از «يوم» و روز در اين دسته از آيات روز در مقابل شب نيست چون كه در خلقت آسمانها و زمين هنوز زمين و خورشيدي نبوده است تا اين «روز» پديد آيد و ملاك زمان‌مندي بشود. پس بايد مراد «دوره» باشد. اما اينكه كيفيت خلقت در اين 6 دوره به چه صورتي بوده است معلوم نيست.
البته مي توان گفت اين دورانهاي شش گانه محتملاً به ترتيب ذيل بوده است:
1. روزي که همه جهان به صورت توده ي گازي شکلي بود که با گردش به دور خود از هم جدا گرديد و کرات را تشکيل داد.
2. اين کرات تدريجا به صورت توده مذاب و نوراني و يا سرد و قابل سکونت در آمدند.
3. روز ديگر منظومه ي شمسي تشکيل يافت و زمين از خورشيد جدا شد.
4. روز ديگر زمين سرد و آماده حيات گرديد.
5. سپس گياهان و درختان در زمين آشکار شدند.
6. سرانجام حيوانات و انسان در روي زمين ظاهر گشتند.[2]در اين جا سئوال مهمي مطرح است و آن اين که: چگونه در آيات فوق آفرينش زمين را در دو روز و کوه ها و برکات و غذاها در چهار روز، و در دنباله اين آيات، آفرينش آسمان ها را نيز در دو روز ذکر کرده که مجموعا هشت روز مي شود؟ در حالي که در آيات فراواني از قرآن مجيد آفرينش آسمان ها و زمين مجموعا در شش روز يا به تعبير ديگر در شش دوران، بيان شده است.
مفسران در پاسخ اين سوال گفته اند که آن جا که مي گويد اربعه ايام (چهار روز) منظور تتمه چهار روز است، به اين ترتيب در دو روز اول از اين چهار روز زمين آفريده شد، و در دو روز بعد ساير خصوصيات زمين، به اضافه خلقت آسمان ها در دو روز مجموعا شش روز (شش دوران) مي شود.
نظير اين تعبير در زبان عرب و تعبيرات فارسي نيز وجود دارد که في المثل گفته مي شود: از اينجا تا مکه ده روز طول مي کشد و تا مدينه پانزده روز، يعني پنج روز  فاصله مکه و مدينه است و ده روز فاصله اينجا تا مکه.[3]البته آنچه از آيات استفاده مي‌شود اين است كه دو روز براي خلق زمين بوده است (و مي‌توان احتمال داد كه منظور از اين دو روز دو مرحله خلقت است يك روز به گونه گاز و مايع و روز ديگر به صورت جامد) و دور روز براي خلق آسمان (يك مرحله به صورت گاز يا دود و مرحله بعد به صورت آسمان هفت‌گانه).[4]اما آنجا كه در سوره فصلت آمده كه خداوند اقوات زمين را در 4 روز آفريده است روز در آنجا مراد فصول چهار گانه است و ربطي به اين دوران و مراحل خلقت ندارد و فصول اربعه از حركت انتقالي زمين به دور خورشيد پديد مي‌آيد.[5]پس نتيجه بحث تا اينجا اين شد كه خداوند آسمانها و زمين را در 6 دوره خلق فرموده، 2 دوره مربوط به خلق زمين دو دوره هم مربوط به خلق آسمان (اما كيفيت به چه صورتي بوده معلوم نيست) آنگاه ارزاق و اقوات زمين در 4 فصل آفريده شده‌اند يعني خداوند 4 فصل را آفريده تا ارزاق زمين بدست آيند.
 
پي نوشت ها:
[1]  . ر.ك: طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، اسماعيليان، ج 17، ص 362-363.
[2]. مکارم شيرازي، ناصر، تفسيرنمونه، ج6، ص 202.
[3]. همان، ج20، ص 224.
[4]  . ر.ك: مصباح يزدي، محمد تقي، معارف قرآن، خداشناسي، كيهان‌شناسي، انسان‌شناسي، چاپ اول، چاپ دفتر انتشارات اسلامي، 1376، ص 241-243.
[5]  . ر.ك: تفسير الميزان، همان، ص 364.