مطالعه براي کنکور و برنامه ريزي آن چگونه بايد باشد؟

از ويژگي‌هاي اصلي براي نيْل به هر هدفي، برنامه‌ريزي است، و اين برنامه‌ريزي‌ها گاه بلندمدّت و گاه كوتاه‌مدّت است. براي مطالعة كنكور به هر دو برنامه نياز داريم. برنامه‌ريزي‌هاي كوتاه‌مدّت به طور مستمر صورت مي‌گيرد و به صورت روزانه يا هفتگي جلوه مي‌كنند. اين برنامه‌ريزي جايگاه شايسته‌اي در تحقق برنامه‌ريزي بلندمدّت و نيل به هدف دارد.
اهميّت برنامه‌ريزي روزانه در اين است كه متناسب با شرائط و امكانات ـ با رعايت اصل بهره‌گيري از تمامي اوقات و امكانات و جلوگيري از هرز رفتن منابع و زمان ـ طراحي مي‌گردد. مي‌توان در قالب برنامه‌اي هفتگي به برنامه‌ريزي براي هر روز پرداخت و در پايان هر روز آن را بررسي كرد و در صورت عدم اجراي بخشي از برنامه روزانه، با بررسي دليل آن، اجراي آن را به زمان‌هاي ديگر موكول كرد. چنان‌چه برنامه‌ريزي به طور صحيح صورت گرفته باشد، در پايان هر روز شاهد اجراي برنامة تعيين شده و تقويت روحية خويش خواهيم بود كه اين به اعتماد به نفس و آرامش ما دامن مي‌زند. بنابراين برنامه‌ريزي روزانه امكان تشويق و تجديد روحيه و اعتماد به نفس را در هر روز فراهم مي‌سازد كه در غير اين صورت مي‌بايست مدّت زماني طولاني براي ايجاد چنين امكاني تأمل كرد تا يك بار چنين شرايط تجديد قوايي فراهم آيد. با برنامه‌ريزي روزانه، خود را مقيّد و متعهّد به اجراي دقيق برنامه مي‌كنيم كه در غير اين‌صورت، امكان موكول كردن برنامه به روز و روزهاي ديگر وجود خواهد داشت كه موجب عدم تحقق برنامه‌ريزي صورت گرفته و عقب افتادن از برنامه مي‌گردد.
از ديگر ويژگي‌هاي برنامه‌ريزي مطلوب، آن است كه برنامه‌ريزي توسط خود صورت گيرد، چه هر فرد با شناخت دقيق به امكانات و موقعيت خويش و اطلاع از نقاط ضعف خود در دروس و متون مختلف، بهترين شرائط را براي برنامه‌ريزي دارا مي‌باشد و با توجه به اين خصوصيات به برنامه‌ريزي براي خود مي‌پردازد. ارائه برنامه‌اي كلي براي خواندن دروس نمي‌تواند حامل نتايجي سودمند در مقايسه با نتايج حاصله از برنامه‌ريزي توسط خود باشد.
از ديگر ويژگي‌هايي كه همراه با برنامه‌ريزي به ذهن متبادر مي گردد، «نظم در اجراي برنامه‌هاست.» نظم، ضامن اجراي دقيق برنامه است، همان‌گونه كه بي‌نظمي دقيق‌ترين برنامه‌ريزي‌ها را مواجه با شكست مي‌سازد. به ياد داشته باشيد كه يكي از رموز موفقيت انسان‌هاي پيروز، نظم بايسته و شايسته‌اي است كه در تمامي مراحل زندگي، كار و تحصيل آنان حضور دارد.[1]از مهمترين مواردي كه تحت عنوان شرائط مطالعه و برنامه‌ريزي براي مطالعه مورد بررسي قرار مي‌گيرد «زمانبندي مطالعه» است. اهميّت زمانبندي مطالعه به جهت تأثير شگرفي است كه در مقابله با آفات مطالعه، در ميزان بازدهي بر جاي مي‌گذارد. بدين منظور در زمانبندي مطالعه چند مسئله مورد توجه قرار مي‌گيرد:
تنوع در متون مورد مطالعه روزانه: زمان بندي مطالعه بر اين مسأله تأكيد دارد كه در هر روز مطالعه، مي بايست چند نوع متن مختلف مورد مطالعه قرا گيرد تا بر ميزان بازدهي افزوده شود. اختصاص يك يا چند روز پياپي به مطالعه و مرور يك كتاب، نمي‌تواند بازدهي حاصل از مطالعه چند نوع كتاب را در هر روز داشته باشد.
تناوب در متون تحليلي و حفظي: متون و كتابهاي مختلفي كه بر اساس اصل زمانبندي در هر روز مطالعه مي‌گردد، مي‌بايست به گونه‌اي رديف شود كه پس از مطالعه يك كتاب حفظي (مثل تاريخ)، يك كتاب تحليلي (مثل رياضيّات) مطالعه گردد و به همين ترتيب پس از هر كتاب تحليلي، يك كتاب حفظي مطالعه شود.
دامنة يادگيري: نقطة اوج شرائط مطالعه در اصل دامنه يادگيري نهفته است. دامنه يادگيري عبارتست از: حد فاصل زماني مجاز، براي مطالعة مداوم كه امكان كسب بازدهي مطلوب را فراهم مي‌آورد.
اين حد فاصل زماني، 45-10 دقيقه است كه مؤيد اين مطلب است كه هرگز مجاز به مطالعه هيچگونه متني در بيش از 45 دقيقه نمي‌باشيم، اين ميزان، اختصاص به مطالعه متون حفظي دارد. زمان مطالعه مداوم متون تحليلي همچون شيمي، رياضي، فيزيك و …، حدود 10 دقيقه است كه تعيين ميزان آن به دانش و تبحّر، ارتباط دارد كه به هر حال مي‌بايست بيش از حد متوسط فاصلة بين 45ـ10 دقيقه يعني 30 دقيقه گردد. پس از انجام اين ميزان مطالعه، مي‌بايست حدود 10ـ5 دقيقه از مطالعه دست كشيد و به استراحت پرداخت. به طور خلاصه مي‌توان گفت به ازاي هر نيم ساعت مطالعه، مي‌بايست حدود 5 تا 10 دقيقه استراحت نمود.[2]«برجسته سازي» نيز از عوامل مؤثر در يادآوري و از شرائط مطالعه مفيد است چنانچه در هنگام مطالعه، مبادرت به مشخص كردن و نماياندن بخشي از متون مورد مطالعه به يكي از روش‌هاي برجسته‌سازي، نماييم، موجب به خاطر سپاري مطالب و بازيابي آن بر اساس يادآوري نكات برجسته، مي‌گردد. شيوه‌هاي متعددي براي برجسته‌سازي و متمايز كردن برخي نكات از ساير مطالب وجود دارد كه عمده‌ترين آن‌ها طرح شبكه‌اي است كه طي آن امكان اجراي ساير شيوه‌هاي برجسته‌سازي نيز فراهم است. استفاده از رنگ‌هاي متنوع، خطوط مختلف، تغيير در اندازه‌ و شكل خطوط، بهره جستن از اشكال هندسي، كشيدن خط زير برخي نكات، استفاده از تصاوير و علايم و اشكال قراردادي، استفاده از ماژيك‌هاي فسفري، و بهره‌گيري از ساير شيوه‌هاي ابتكاري، مي‌توان به برجسته‌سازي و نماياني برخي نكات و متمايز كردن از ساير مطالب پرداخت.
يكي از مسائلي كه موجب تأثيرگذاري برجسته‌سازي و نماياني بر ميزان بازدهي و بازيابي مطالب مي‌شود، توجه و دقّتي است كه به نكات برجسته مبذول مي‌گردد و از آنجا كه دقّت به معناي پي بردن به جزئيات و شناختن رنگ ـ كه از ويژگي‌هاي نيم‌كره راست محسوب مي‌گردد ـ مي‌باشد، به فعال شدن نيم‌كره راست مغز و در نتيجه افزايش چشم‌گير ميزان يادگيري مي‌انجامد.[3]دقت و تمركز حواس، مكان مطالعه، زمان مطالعه، بهداشت تن و روان، تصوير ذهني مثبت از خود، نور كافي، ايجاد حالت روحي و آمادگي معنوي، كيفيت نشستن، دعاي مطالعه و … از ديگر عواملي است كه بستري مناسب براي مطالعه‌اي سودمند فراهم مي‌كند.
برنامه‌ريزي براي کنکور از تابستان سال قبل تا زمان کنکور
برنامه‌ريزي براي کنکور را بايد از تابستان سال قبل شروع کرد اين برنامه‌ را تا زمان کنکور مي‌توان به سه مرحله کلي تقسيم کرد.
مرحله اول: تابستان سال قبل
هدف کلي در اين مرحله تقويت درس‌هايي است که شما در آن ضعف داشته‌ايد. توصيه براي جبران اين ضعف‌ها در کلاس شرکت کنيد و در پايان تابستان امتحان دهيد و سعي کنيد نمره خوبي به دست آوريد تا ضعف شما در آن درس‌ها جبران شود.
مرحله دوم: از مهرماه تا دو ماه پيش از امتحان
اهداف اين مرحله
ü گذراندن درس‌هاي پيش‌دانشگاهي
ü خواندن يک دور کامل از درس‌هاي سال‌هاي قبل
ü هدف اين دوره فهم و درک درس‌ها باشد نه مرور و تست زدن.
ü هنگام مطالعه از خلاصه نويسي، يادداشت برداري، برجسته سازي استفاده شود.
برنامه ريزي براي اين دوره
ü تمامي کتاب‌هايي را که لازم است بخوانيد جمع آوري کنيد.
ü تعداد صفحات آنها را بشماريد
ü تمامي روزهاي باقي مانده تا دو ماه قبل از کنکور را بشماريد.
ü براي هر ماه چهار روز تعطيل، کارهاي پيش‌بيني نشده در نظر بگيريد
ü باقي روزها را جمع کنيد و تعداد کل صفحات را بر روزها تقسيم کنيد ببينيد براي هر روز چند صفحه مي‌رسد.
ü سعي کنيد به هر نحو ممکن سهميه درس هر روز را در همان روز به پايان برسانيد.
ü     اگر برخي روزها آن مقدار به پايان نرسيد، مي‌توانيد يک روز را که در هفته خالي گذاشته‌ايد عقب مانده‌ها را جبران کنيد.
ü     براي هر روز از درس‌هاي مختلف برنامه بگذاريد. هر چه ميزان شباهت درس‌هاي که پشت سرهم مطالعه مي‌شوند کمتر باشند، ذهن در حفظ آنها کمتر اشتباه مي‌کند و ميزان خستگي نيز کمتر مي‌شود.
امتياز اين نوع برنامه ريزي
– با اين نحو برنامه‌ريزي شما آرامش خاطر بيشتري خواهيد داشت و اميد وار خواهيد بود که تا دو مانده به کنکور يک دوره تمامي درس‌ها را خوب خوانده و فهميده‌ايد.
– علاوه بر اين اگر در هر روز ميزان مطالعات همان روز را زود‌تر تمام کرديد مي‌توانيد باقي ساعات روز را استراحت کنيد. و آرامش خاطر داشته باشيد.
– بايد توجه داشته باشيد که سهميه هر روز را خوب بخوانيد و به منظور سريع تمام کردن سهميه هر روز آن را سرسري و عجله‌اي نخوانيد.
نحوه مطالعه در هر روز
· در هر روز سعي کنيد علاوه بر برنامه پيش‌دانشگاهي باقي ساعات را به خوبي مطالعه کنيد.
· پس از هر 50 دقيقه يا يک ساعت مطالعه ده دقيقه استراحت داشته باشيد.
· برنامه غذا و خواب را منظم انجام دهيد. توصيه مي‌شود از 10 شب تا 6 صبح بخوابيد. نه کمتر و نه بيشتر.
· اگر برخي از روزها احساس کرديد که تمام ساعات را مطالعه کرده‌ايد و بازهم مقدار تعيين شده به پايان نمي‌رسد، نگران نباشيد، يکي از دو کار را انجام دهيد يا آن مقدار را براي روزهاي خالي بگذاريد يا سرعت خود را بيشتر و عمق مطالعه خود را کمتر کنيد.
مرحله سوم: دوماه مانده به کنکور
· در اين مرحله بيشتر سعي شود که به مرور، تکرار، تست زدن پرداخته شود.
· اگر تمامي آنچه را شما در طول سال خوانده‌ايد نتوانيد در اين دو ماه خوب مرور کنيد احتمال کمتر وجود دارد که آن را در امتحان به ياد بياوريد.
· سعي کنيد بيشتر مطالبي را که خوانده ايد مرور کنيد. براي مرور سراغ کتاب يا جزوه جديد نرويد.
· خلاصه نويسي‌ها، برجسته‌سازي‌ها و جزوات قبلي را مرور کنيد.
· به سراغ يادگيري مطالب تازه نرويد.
· ساعات مطالعه خود را افزايش ندهيد
· نظم در ساعات خواب و تغذيه و کيفيت تغذيه را حفظ کنيد.
· آرامش خود را حفظ و انگيزه خود را قوي‌نگه داريد.
·  انگيزه در اين دوره تابع احتمال موفقيت است. لذا شما براي اينکه انگيزه تان قوي‌بماند احتمال موفقيت را بالا بدانيد.
هفته آخر
· مطالب مهم را يافته و تکرار کنيد.
· مهارت سرعت خود را امتحان کنيد
· مواردي را که ضعف داشته يا غلط تست زده‌ايد تکرار و اصلاح کنيد.  
 برنامه‌ريزي روز و شب آخر
· – يک روز آخر را فقط استراحت و تفريح
· – مواظب خوراك و حوادث باشد حجم غذا كم و مقوي
·  – سعي كنيد با افرادي كه كنكور ندارند و با افراد خانواد باشيد تا اظطراب آنها به شما منتقل نشود
· – حوزه امتحاني خود را شناسايي كنيد
· – صبح با صداي زنگ بيدار نشويد به افراد خانواده بسپاريد كه شما را بيدار كنند مطمئن باشيد آنها به موقع شما را بيدار مي‌كنند با آرامش و بدن نگراني از بيدار شدن بخوابيد.
· – صبحانه حتماً مقداري مواد قندي مثل مربا، كره، عسل بخوريد
· – اگر شير سيستم گوارش شما را بر هم مي‌زند نخوريد
· – زمان حركت را طوري تنظيم كنيد كه ترافيك و تصادف احتمالي باعث تأخير نشود
· – پيداه روي سريع قبل از آزمون (نه به اندازه‌اي كه خسته شويد) باعث مي‌شود جريان خود در بدن شما سريع‌تر جريان پيدا كند و هم با نشاط شويد و خون بيشتري به مغز شما برسد
· – اگر ساعت خوردن شما با آزمون فاصله كمتر از يك ساعت باشد خون بدن شما بجاي اينكه متوجه مغز شود در معده صرف حضم غذا مي‌شود
· – مداد و مداد پاك كن و مداد تراش خوب و تميز و مناسب تهيه كنيد
· – ساعت مچي دقيق و مناسب براي جلسه امتحان تهيه كنيد
· – چند عدد شكلات براي ترسيم قند خون در جلسه امتحان همراه داشته باشيد و استفاده كنيد[4] 
پي نوشت ها:
[1] . شجري، ف؛ يادگيري خلاق، تهران، انجمن قلم ايران، چاپ اول،1371.
[2] . همان، ص134.
[3] . شجري، ف، يادگيري خلاق. ص138.
[4] – http://mehdiiranian.blogfa.com/post-17.aspx.