انواع روش هاي مطالعه صحيح را نام ببريد؟ شرايط مطالعه چگونه بايد باشد؟

مقدمه:
بي شك دستيابي به تكنيك هاي مطالعة موفق يك ضرورت اساسي براي دسترسي به موفقيت هاي تحصيلي است. هر دانش آموز و دانشجويي در آغاز تحصيل، نيم نگاهي به آينده دارد، به گذراندن موفق آزمونها و گذر از مرز پرسش ها، ابهامات و فشارهاي رواني اطرافيان، براي رسيدن به اين كاميابي ها، توجه شما را به راهكارهاي زير جلب مي كنم.
مطالعة موفق و ثمر بخش از دو عامل متأثر است. 1. داشتن انگيزه و علاقه نسبت به درس و كتاب مورد نظر. 2. به كارگيري و استفادة ماهرانه از فنون و روشهاي مطالعه، داشتنن انگيزه و علاقه نسبت به مطالب سبب مي شود تا شخص به مطالعة بيشتر بپردازد و كار برد فنون بهتر، مطالعه را آسانتر، سريعتر و لذت بخش تر مي كند. در نتيجه علاقة خواننده نسبت به مطالعه افزايش مي يابد و باعث مي شود كه او در زمان كمتر مطالب بيشتري را بخواند و به خوبي به ياد بسپارد.

انواع روش هاي مطالعه
مطالعه روش‌هاي مختلف دارد که در اينجا به تعدادي از مهمترين آنها اشاره مي‌گردد:
?-خواندن بدون نوشتن
در اين روش فرد از زماني که کتاب را باز مي‌ کند، شروع مي‌کند به خواندن متن و پشت سرهم بدون توقف‌ متن‌ها را مي‌خواند تا زماني که خسته شود يا زمان مطالعه به پايان برسد. اکثر افراد از اين روش استفاده مي‌کنند. ولي اين بدترين روش براي مطالعه است. زيرا در اين حالت تمرکز فرد در سطح پايين قرار دارد، مطالعه‌گر در حالت منفعل قرار مي‌گيرد و احتمال خواب آلودگي زياد است.
2ـ روش مطالعه گزينشي
. برخي معتقدند از آنجا كه شيوة نگارش كتابهاي درسي، تحليلي است، اطلاعات كليدي در اوايل و اواخر فصل قرار دارد، بنابراين در مطالعة اينگونه كتابها بايد نكات زير رعايت شود.
ـ چند پاراگراف اول هر فصل را بخوانيد.
ـ چند پاراگراف آخر را نيز بخوانيد.
ـ اگر كتاب داراي پرسشهايي باشد آنها را مطالعه كنيد.
ـ تيتر ها و عنوانهاي فرعي را بخوانيد.
ـ يكي دو خط از هر پاراگراف در اواسط متن را كه به نظر مهم مي آيد، بخوانيد.
ـ بخش نهايي كتاب يا خلاصة نتايج را هم بخوانيد.
اين روش نيز روش مناسبي براي مطالعه نيست. زيرا فرد نمي‌تواند بر کليت مطالب تسلط پيدا کند.
3- روش برجسته سازي (خط کشيدن زير نکات مهم)
در اين روش فرد همان‌طور که متن را مي‌خواند، زير نکات مهم خط مي‌کشد يا با ماژيک فسفوري آن را رنگ مي‌کند.
دو نوع برجسته سازي: کساني که زير نکات مهم را خط مي‌کشند نيز دو حالت دارد.
1ـ اول مطالعه و فهم بعد خط: کساني که اول مطلب را مطالعه مي‌کنند و مي‌فهمند بعد زير نکات مهم را خط مي‌کشند از روش مناسب‌تري استفاده مي‌کنند. زيرا با مراجعه بعدي اين نکات مهم تداعي‌گر ساير نکات مي‌شود.
2ـ انحصار توجه به خط کشيدن: برخي افراد به جاي اينکه مطلب را مطالعه کنند و بفهمند تمام توجه آنها به خط کشيدن و برجسته کردن منحصر مي‌شود. وقتي يک فصل را تمام مي‌کنند. مي‌بينند که تنها چيزي که آنها به دست آورده‌اند خط خطي کردن کتاب است اما از فهم مطلب چيزي عايدشان نگشته است.
4- حاشيه نويسي
در اين روش فرد ابتدا متن را مي‌خواند بعد خلاصه آن يا نکات مهم آن را در حاشيه کتاب يادداشت مي‌کند. اين روش نسبت به دو روش قبلي بهتر است ولي بازهم روشي کامل براي درک عميق مطالب و خواندن کتب درسي نيست ولي مي تواند براي يادگيري مطالبي که از اهميتي چندان برخوردار نيستند مورد استفاده قرار گيرد.
5ـ خلاصه نويسي
در اين روش شما مطالب را ميخوانيد و آنچه را که درک کرده ايد بصورت خلاصه بروي دفتري يادداشت مي کنيد که اين روش براي مطالعه مناسب است و از روشهاي قبلي بهتر مي باشد چرا که در اين روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آنها را يادداشت مي کنيد اما بازهم بهترين روش براي خواندن نيست.

مراحل اين روش
الف: در اتاقي آرام بنشينيد و كتاب را باز كنيد، اولين صفحة فصل مورد نظر را بياوريد و چند برگه يادداشت تميز و يك قلم هم در كنار دستتان بگذاريد.
ب: عنوان فصل و عنوان بعد از آن را، اگر وجود داشته باشد، يادداشت كنيد.
ج: اولين بند را بخوانيد و سپس خواندن را متوقف كنيد.
د: آنگاه به دقت به آنچه خوانده اند بينديشيد و در كلماتي هر چه كمتر و به زبان خودتان آن را خلاصه كنيد، اين خلاصه مي تواند حتي چهار يا پنج كلمه باشد و به صورت جمله هم نباشد.
هـ: مواظب باشيد زياد ننويسيد و خلاصه با خود بند برابر نشود و رونويس كامل از آن نباشد. فايدة واقعي اين روش زماني آشكار مي شود كه بخواهيد براي امتحان آماده شويد اگر فصل‌ها را خوب خلاصه كرده باشيد، با مرور چند تا از اين خلاصه ها خود را از خواندن كل كتاب معاف كرده ايد.[1]6- کليد برداري
در اين روش شما بعد از درک مطالب، بصورت کليدي نکات مهم را يادداشت مي کنيد و در واقع کلمه کليدي کوتاهترين، راحتترين ،بهترين و پر معني‌ترين کلمه اي است که با ديدن آن، مفهوم جمله تداعي شده و به خاطر آورده مي شود. کليد برداري روشي بسيار مناسب براي خواندن و نوشتن نکات مهم است.
در اين روش، شخص نكته هاي مهمي را (نه کل مطالب را) كه احياناً نويسندة كتاب آنها را مشخص كرده است يا خود فرد مهم بودن آنها را تشخيص مي دهد، روي برگه هايي يادداشت مي كند و در زمان مناسب مثلاً هنگام امتحان از آنها استفاده مي كند.
7- خلاقيت و طرح شبکه‌اي مغز
در اين روش شما مطالب را مي‌خوانيد بعد از درک حقيقي آنها نکات مهم را به زبان خودتان و بصورت کليدي يادداشت مي کنيد و سپس کلمات کليدي را بروي طرح شبکه اي مغز مي نويسد ( در واقع نوشته هاي خود را به بهترين شکل ممکن سازماندهي مي کنيد و نکات اصلي و فرعي را مشخص مي کنيد) تا در دفعات بعد به جاي دوباره خواني کتاب ، فقط به طرح شبکه اي مراجعه کرده وبا ديدن کلمات کليدي نوشته شده بروي طرح شبکه اي مغز ، آنها را خيلي سريع مرور کنيد . اين روش درصد موفقيت تحصيلي شما را تا حدود بسيار زيادي افزايش ميدهد و درس خواندن را بسيار آسان مي کند. و بازده مطالعه را افزايش ميدهد.
8ـ روش پس ختام
اين روش يکي از مهمترين و معروفترين روش‌هاي بهسازي حافظه است. نام اين روش همانند نام انگليسي آن (PQ4R) متشکل از حروف اول شش مرحله آن است.
1ـ مرحله پيش خواني
در اين مرحله مطالب کتاب يا مطالب يک فصل به صورت اجمالي و مقدماتي مطالعه مي‌شود. در اين مرحله عنوان فصل‌ها، تيترهاي داخل متن، نمودارها، جدول‌ها مقدمه فصل و خلاصه فصل‌ مورد توجه قرار مي‌گيرند. هدف در اين مرحله يافتن يک ديد کلي نسبت به کتاب و ارتباط دادن بخش‌هاي مختلف آن با يکديگر است.  
2- مرحله سؤال کردن
پس از مطالعه اجمالي موضوعات و نکات اصلي، به طرح سؤال در مورد آنها بپردازيد. اين کار باعث افزايش دقت و تمرکز فکر و سرعت و سهولت يادگيري مي‌گردد. سؤالات مي‌تواند در مورد تعريف مطلب، دلايل و  شواهد موجود در تأييد يک مطلب، ارتباط آن مطلب با مطالب ديگر، فوايد آن مطلب و اهميت آن براي خود سؤالاتي طرح کرد.
3ـ مرحله خواندن
در اين مرحله بايد به خواندن دقيق و کامل مطالب کتاب پرداخت، که هدف فهميدن کليات و جزئيات مطالب و نيز پاسخگويي به سؤالات مرحله قبل مي‌باشد. در مرحله خواندن براي فهم بهتر مطالب مي‌توان از کارهايي مثل يادداشت برداري، علامت گذاري و خلاصه نويسي بهره جست.
نکته قابل توجه در اين مرحله آن است که هنگام خواندن متن نبايد کلمات تلفظ شود. بلکه بايد چشم خود را روي کلمات به طور متوسط يعني زياد کند نه زياد سريع مرور داد و از اين طريق مطالب را به مغز فرستاد.
سر اين مطلب آن است که در هر گاه فرد کلمات را تلفظ مي‌کند. هر کلمه يا چند کلمه وارد مغز شده و مغز احساس مي‌کند که اطلاعات زيادي وارد آن شده است. اما اگر به صورت مرور چشمي مطالعه شود، هر جمله يا گاهي مطالب يک پاراگراف به صورت يکجا وارد ذهن مي‌شود و ذهن احساس خستگي نمي‌کند و در پردارش مطالب دچار مشکل نمي‌شود اما تلفظ کلمات مغز را پردازش دچار مشکل مي‌کند.
4ـ مرحله تفکر
در اين مرحله هنگام خواندن، ساختن سؤال‌ها، و ايجاد ارتباط بين دانسته‌هاي خود، درباره مطلب فکر کنيد. در اين مورد نيز مهمترين اصل همان بسط معنايي است. بسط معنايي ممکن است در مراحل پنجم و ششم نيز يعني در مراحل از حفظ گفتني و مرور کردن نقشي داشته باشد.
5ـ مرحله از حفظ گفتني
در اين مرحله بايد بدون مراجعه به کتاب و از حفظ به يادآوري مطالب خوانده شده پرداخته شود و بار ديگر به سؤالاتي که خود فرد طرح کرده بود پاسخ دهد. در اينجا بايد مطالب آموخته شده را در قالب کلمات براي خود کرده، در غير اين‌ صورت لازم است که مجددا به خواندن مطالبي که آموخته نشده پرداخته شود. مرحله از حفظ گفتني در پايان هر بخش انجام مي‌گيرد و وقتي بخش‌هاي يک فصل به اتمام رسيد به مرحله بعد، يعني مرور کردن يا آزمون وارد مي‌شويم.
6ـ مرحله مرور کردن
اين مرحله، که مرحله آزمون نيز مي‌باشد، در پايان هر فصل انجام مي‌گيرد. در اينجا به مرور موضوعات اصلي و نکات مهم و نيز ارتباط مفاهيم مختلف به يکديگر پرداخته و در صورت برخورد با موضوعات مورد اشکال به متن اصلي يا مرجع مراجعه شود. يکي از راههاي کمک به اين مرحله پاسخگوئي به سئوالات و تمرينات پايان فصل است: اجراي اين مرحله مي‌تواند مقداري از اضطراب امتحان را کاهش دهد.
شرايط مطالعه
علاوه بر اين، در يك مطالعة موفق، فرد مطالعه كننده و محيط مطالعه هم بايد داراي شرايطي باشند كه به برخي از آنها اشاره مي شود.
الف) شرايط مطالعه كننده: 1. براي مطالعه آماده و سرحال باشيد. مطالعه پس از خواب يا استراحت توصيه مي شود و بسيار مؤثر است، در صورتي كه خسته هستيد به سراغ مطالعه نرويد. 2. هنگام مطالعه عضلات بايد داراي آرامش مطلوب باشد بهتر است دقايقي قبل از مطالعه چند حركت كششي اندامها را انجام دهيد و چند نفس عميق بكشيد. 3. در ذهن خود افكار مثبت را تقويت كنيد، واژة «مي توانم» را زمزمه كنيد. 4. بر اضطراب ناشي از عوامل محيطي، فكرهاي آزار دهنده و هوس هاي زودگذر غلبه كنيد و سعي كنيد تمام حواستان را بر مطالب كتاب متمركز كنيد.
5. مطالعه كننده بايد تغذية‌ مناسب داشته باشد كه شامل صبحانة كامل، ناهار و شام با تركيبات پروتئين، ويتامينها، و مواد مورد نياز بدن، است، مصرف ميوه و سبزيجات هم بايد در برنامة غذايي باشد.
6. هرگز بعد از يك غذاي سنگين مطالعه نكنيد. 7. هنگام درس خواندن از تنقلات استفاده نكنيد بعد از 45دقيقه مطالعه مي توانيد ميوه، چاي و … ميل كنيد، مصرف تنقلات در حين مطالعه ، روند تمركز را مشكل مي سازد.
ب) شرايط محيط مطالعه: مكان مطالعه بايد حتي المقدور اين شرايط را داشته باشد: 1. آرام و دور از آلودگي صوتي باشد تا امكان تمركز بيشتر باشد. 2. مكان مطالعه بايد از نور كافي برخوردار باشد تا به چشم ها آسيبي نرسد. 3. هواي اتاق معتدل باشد نه گرم و نه سرد. 4. از گوش كردن به موسيقي و راديو در حين مطالعه خودداري شود. 5. به هيچ وجه تصاوير افراد خانواده، ورزشكاران مورد علاقه، هنر پيشه هاي محبوب و.. جلو چشم مطالعه كننده نباشد؛ زيرا موجب مي شود كه ذهن مطالعه كننده به عالم رؤيا ها و خاطرات پرواز كرده و تمركز پيدا نكند.[2]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. روشهاي مطالعه، ترجمة دكتر علي اكبر سيف، انتشارات رشد.
2. مطالعه روشمند، دكتر عين الله خادمي، انتشارات پارسايان.
3. يادگيري خلاق، ف، شجري، نشر انجمن قلم ايران.
 
پي نوشت ها:
[1] . فريل انيس، ليندا؛ فن مطالعه، ترجمه علي صلحجو، تهران، مركز نشر دانشگاهي، چاپ دوم، 1378، ص 100.
[2] . حسن زاده، ذبيح الله و ميرزماني، محمود، تكنيك هاي مطالعه برتر، نشر دانا، چاپ اول، 1382، ص 42 تا 54.