با هر كس رفاقت مي‌كنم در آخر به ضد من به پايان مي‌رسد و مرا گرفتار مي‌كند لطفاً مرا راهنمايي كنيد؟

 دوستي و دوست‌يابي موضوعي است كه‌ توجه‌ به آن راه سعادت را براي انسان هموار مي‌كند و بي‌توجهي بدان باعث وارد شدن خسارت و پشيماني مي‌گردد. انتخاب آناني كه شايستة دوستي باشند و لياقت همراهي و همدلي با انسان را داشته باشند، داراي چند مرحله است، با هم اين مراحل را با رعايت اختصار مرور مي‌كنيم:
اول: انتخاب
مسألة بسيار مهم در موضوع دوستي انتخاب دوستان شايسته است. به همان اندازه كه اصل دوستي و داشتن دوست در زندگي مهم و ضروري است، معيارهاي انتخاب دوست نيز از اهميت به سزايي برخوردار است؛ چرا كه با هر كس نمي‌توان طرح دوستي ريخت. دوستي بايستي بر اساس «معيار و ملاك صحيح» استوار باشد. دوستي‌هاي بي بنياد و تصادفي پايان خوبي ندارد. تنها دوستي‌هايي پايدار مي‌ماند و مي‌تواند انسان را از انزوا، پوچي و سردرگمي در زندگي نجات دهد كه با انگيزة الهي و رعايت اصول و معيارهاي اسلامي انجام شده باشد؛ وگرنه چه بسا دوستاني كه ماية بدبختي انسان در دنيا و آخرت خواهند شد. «الأخلاءُ يومئذٍ بعضهم لبعضٍ عدو»[1] در قيامت همة دوستان دشمنان يكديگرند؛ مگر متقين.
نكته:افراط و تفريط در دوست‌يابي‌
 بعضي با توجه به تأثيرات دوست در انسان يك نوع ترس و بدگماني در خود ايجاد كرده و با كسي دوست نمي‌شوند و حالت انزوا را پيشة خود قرار مي‌دهند؛ اما عدة ديگري بدون حساب و كتاب با هركس دوست مي‌شوند. اين دو روش هر دو اشتباه است. بايستي براي رهايي از اين دو پرتگاه، دوستاني را انتخاب كنيم كه داراي ملاك‌هاي دوستي باشند.
دوم: ملاك دوستي از نظر اسلام
دوست خوب از نظر اسلام داراي چه ويژگي‌هايي است و اسلام براي يك دوست خوب چه خصوصياتي را معرفي مي‌كند؟ برخي ويژگي‌هايي كه اسلام معرفي مي‌كند عبارتند از:
1. ايمان و تقوا: پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: حواريون به عيسي گفتند: يا روح الله با چه كسي همنشين شويم؟ فرمود: با كسي كه ديدارش شما را به ياد خدا اندازد و گفتارش، علم شما را زياد كند و كردارش شما را به آخرت مشتاق كند.[2]2. عاقل و با درايت: امام علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: بيشترين خير و خوبي در همنشيني با صاحبان خرد و انديشه است.[3]برخي از خصوصيات دوست عاقل عبارتند از: سرّ نگهدار و عيب پوش است، دفاع از دوست و آبروي او مي‌كند، راهنما و هدايت‌گر است، عاقبت انديش است آيينة دوست است و عيوب او را به خودش مي‌گويد.
3. دستگير:
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست
در پريشان حالي و درماندگي
در برخي روايات آمده كه دوست حقيقي كسي است كه در موقع احتياج و نياز، تو را تنها نگذارد.[4]4. خوش خلق: اخلاق نيكو، صفات آراسته، عطوفت و مهرباني و… از مصاديق خوش خلقي هستند.
براي مطالعة بيشتر در مورد ملاك‌هاي دوست خوب كتاب‌هاي زير را پيشنهاد مي‌كنيم:
مهاجراني، عزت. دوستي و دوست‌يابي از ديدگاه حضرت علي عليه السّلام. نشر عابد. 1379.
بهرامي، غلامرضا. آيين دوست‌يابي. نشر مجمع الذخائر اسلامي قم. 1379.
سوم: آزمايش
قدم بعدي در راه انتخاب دوستان نمونه، آزمايش است. انسان عاقل كاري را بدون تفكر، برنامه ريزي و آزمايش انجام نمي‌دهد و در هر كاري عاقبت آن را مي‌سنجد و مراقب است كه ضرري متوجه او نباشد. در عرصهْ دوستي هم بايستي از راه آزمايش وارد شد. امام علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند:«لا تثقْ بالصديقِ قبلَ الخُبرة»[5] تا دوست را آزمايش نكرده‌اي به او اطمينان مكن.
قدم اول و دوم؛ يعني دانستن معيارها در انتخاب دوست و يافتن آنها در ظاهر افراد، كافي نيست؛ بلكه براي اطمينان از پايبندي فرد به اين معيارها نياز به آزمايش او است.

راه‌هاي آزمايش
الف) مسافرت: يكي از راه‌هاي شناخت اطرافيان همسفر شدن با آنها است. در سفر انسان به راحتي با رفتار و اخلاق ديگران به خوبي آشنا مي‌شود. امام معصوم ـ عليه السّلام ـ در اين زمينه مي‌فرمايد:«سفر كردن يكي از راه‌هاي آزمودن دوست است.»[6]ب) داشتن سه ويژگي: پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: دوست خود را با سه ويژگي امتحان كن، اگر از آن سه ويژگي برخوردار بود، پس او دوست راستين تو است وگرنه تنها دوست خوشي‌ها است.
ـ از او مالي بخواهي.
ـ مالي را به او به امانت بسپاري.
ـ از او بخواهي براي رفع مشكلي با تو همكاري كند.[7]اين بود گوشه‌اي از راه‌هايي كه مي‌توان با آن دوست حقيقي را يافت.
چهارم: پايداري در دوستي
براي پايدار شدن دوستي لازم است به نكاتي توجه كنيم، برخي از اين نكات عبارتند از:
1. رعايت حقوق دوست مانند: راز داري، دعا براي او، همدردي و برآوردن حاجات او و چشم پوشي از اشتباهات احتمالي.
2. ابراز محبت مثل: سلام و احوالپرسي گرم و خوشرويي، فروتني و تواضع، هديه و سوغات دادن و باخبر شدن از حال او. امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: وقتي كسي را دوست داري به او خبر ده، همانا اين كار موجب ثبات بيشتر بين شما خواهد شد.[8]3. كنترل زبان و دوري از مسخره كردن و حسادت.
4. رعايت شخصيت يكديگر و دوري از افراط و تفريط در دوستي.
5. اعتدال در شوخي نسبت به همديگر.
پنجم: حدود دوستي
دو فرد پاكدل و با فضيلت كه صميمانه رفيق و محرم يكديگر شده‌اند و در كمال خلوص و صفا باهم رفتار مي‌كنند، اگر عاقبت انديش و دور نگر باشند به اين نكته توجه مي‌كنند كه گاه پيش آمدها رشتة دوستي‌ها را سست و يا قطع مي‌كند. بنابراين دوستان همدل بايستي همواره از زياده‌روي بپرهيزند و بي‌حساب به يكديگر اعتماد نكنند. حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: با دوست خود در دوستي از اندازه تجاوز مكن؛ مبادا روزي دشمنت شود و با دشمنت هم در دشمني اندازه نگهدار، شايد روزي دوست تو گردد.[9]كوتاه سخن آن كه: با توجه به اهميت دوست‌يابي و تأثير آن در زندگي، براي موفقيت در اين راه و انتخاب دوستاني شايسته و بايسته، پنج گام معرفي شد:
پي بردن به اهميت انتخاب و دانستن ملاك‌ها ـ يافتن دوست بر اساس ملاك‌هاـ آزمايش ـ پايداري ـ حد نگهداشتن.
چند نکته کليدي در گزينش دوست
– کسي را که مي خواهي برگزيني براي دوستي به دوستان او هم توجه کنيد که دوستان معرف شخص اند.
– در ابتدا اعتماد صددرصد نکن.
– دربارة دوستي باديگران با نزديکان مورد اعتماد خود مشورت کن.

پي نوشت ها:
[1] . زخرف/67.
[2] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج3.
[3] . محمدي ري شهري، محمد. ميزان الحكمه، انتشارات دارالحديث، 1372، ج5. ص301. ح10224.
[4] . همان. ح10243.
[5] . همان. ص311. ح10317.
[6] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، المكتبة الاسلاميه. 1395هـ ق، ج78، ص10.
[7] . محمدي ري شهري، محمد. ميزان الحكمه، انتشارات دارالحديث. 1372، ج5. ص312، ح10322.
[8] . حر عاملي. محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج2. ص110.
[9] . ر.ك: شرفي، محمدرضا. جوان و نيروي چهارم. تهران، انتشارات سروش. 1380. ص89.