از آنجا كه لازمه عشق ورزيدن به خداوند و رسول خدا و ائمه اطهار، معرفت به آنان مي‌باشد، اين معرفت چگونه حاصل مي‌گردد؟

قبل از هر چيز لازم است، بدين نكته اشاره شود كه اساساً زير بناي عشق، معرفت است؛ لذا هرگز عشق بدون معرفت حاصل نمي‌شود، به همين دليل شيخ اشراق كه كارشناس بزرگ اين گونه مسائل است مي‌گويد: از معرفت محبت پديد مي‌آيد، پس اولين پايه، معرفت است و پاية دوم، محبت است و پاية‌ سوم، عشق است و به عالم عشق نمي‌توان رسيد، تا از معرفت و محبت عبور نشود.[1]بنابراين عشق به خدا و پيامبر و ائمه ـ عليهم السلام ـ  نيز بر پاية معرفت آنان استوار است. لذا اميرمؤمنان در نهج‌البلاغه فرمود: «اول الدين معرفته»[2] آغاز دينداري شناخت خداوند است. و در روايات متعدد آمده: «الدّين هو الحبّ و الحبّ هو الدين»[3] يعني دين همان محبت، و محبت همان دين است. از جمع‌بندي اين روايات معلوم مي‌شود كه معرفت خدا اساس همه چيز، از جمله عشق ورزيدن به خدا و ديندار بودن است. و هم‌چنين معرفت به پيامبر و ائمه، اساس محبت آنان است؛ لذا در روايات اصرار شده كه بايد به آنها معرفت حاصل نمود. از جمله در آخر زيارت جامعه كبيره، كه در واقع جمع‌بندي و عصاره آن زيارت است، چنين آمده است: «… اللهم اسئلك أن تدخلني في جملة العارفين بهم»[4] خدايا از شما مي‌خواهم كه مرا در زمرة كساني قرار بدهيد كه ائمه ـ عليهم السلام ـ  را شناخته‌اند.
اما براي حصول معرفت خداوند، چندين راه وجود دارد كه در اين جا، تنها به يکي از مهمترين راههاي آن به طور خلاصه اشاره مي‌شود: در قرآن كريم آيات بسياري است كه انسان را به تفكر در آفرينش آسمان و خورشيد، ماه، ستارگان، زمين و كوه‌ها و درياها، گياهان، حيوانات، انسان دعوت مي‌كند و نظام شگفت‌آوري را كه در هر يك از اين انواع حكومت مي‌كند، گوشزد مي‌فرمايد. براستي نيز دستگاه آفرينش و نظامي كه فعاليت‌هاي گوناگون جهان را به سوي هدف‌هاي آفرينش و آرمان‌هاي هستي پيش مي‌راند، بسيار شگفت‌آور است.
پس مطالعه و دقت در نظام آفرينش، انسان را به معرفت و شناخت خداوند رهنمون مي کند و مطالعه آيات الهي يكي از راه‌هاي شناخت خداوند است.[5]بنابراين معلوم مي‌شود كه محبت خداوند، فرع بر معرفت اوست. محبت خداوند نيز در سايه الطاف الهي نصيب انسان مي‌شود؛ لذا حضرت فرمود كه تو به دوستان خود، شيريني محبت خويش را چشانيدي «يا مَن اذاق احبائه حلاوة الموانسة»[6]براي شناخت پيامبر و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ  نيز راه‌هاي مختلف وجود دارد؛ مثلاً آياتي كه در قرآن، درباره پيامبر و اهل بيت وارد شده، به خوبي انسان را به عظمت و منزلت آنها آشنا مي‌كند و يا مطالعه رواياتي كه از پيامبر اكرم (ص) درباره خودش و يا ائمه ـ عليهم السلام ـ  رسيده، راه خوبي براي شناخت آنان است.
مهمترين راهي که براي شناخت انسان کامل (ائمه ومعصومين) عنوان شده ،شناخت خداوند است .يعني هر چه معرفت ما به خداوند بيشتر باشد بطور متقابل شناخت ما نسبت به انسان کامل بعنوان واسطه فيض الهي بيشتر خواهد بود.
يكي ديگر از راه‌هاي شناخت ائمه ـ عليهم السلام ـ  انس مستمر با زيارت جامعه كبيره است. تفکر و تأمل درباره اوصاف و كمالات اهل بيت پيامبر ـ عليهم السلام ـ ، بسيار مفيد و آموزنده است. در اين جا تنها به فرازهايي از آن زيارت شريفه اشاره مي‌شود: فرمود: سلام بر اهل بيت كه محل رفت و آمد فرشتگان، معدن رحمت، گنجينه علم،‌ سلالة پيامبران، چراغ‌هاي هدايت، پناه‌گاه مؤمنين،‌ ورثه انبياء، محل معرفت خداوند، حافظ اسرار الهي، آغاز آفرينش و انجام آن با آنهاست، بواسطه بركت وجود آنان باران فرود مي‌آيد، گرفتاري‌ها برطرف مي‌گردد.[7]بنابراين يك راه براي شناخت ائمه ـ عليهم السلام ـ  همان راه مطالعه آيات و روايات است. اما در عين حال توفيق الهي نيز در شناخت و تحصيل معرفت نسبت به آنان، يقيناً مؤثر بوده و نقش اساسي دارد، لذا همان گونه كه قبلاً اشاره شد، در پايان زيارت جامعه كبيره از خداوند خواسته شده كه به انسان توفيق و لياقت شناخت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ  را عنايت كند.
بي‌ترديد مطالعة آثار و احوالات گوناگون ائمه ـ عليهم السلام ـ  بخصوص مواردي كه جنبه‌هاي اعجاز و كرامات آنان را منعكس كرده است، انسان را به معرفت بيشتر و در نتيجه محبت آنان نايل مي‌كند.چرا كه اهل بيت، مظهر كمال هستند و انسان فطرتاً كمال‌خواه است و كمال را دوست دارد و با علم و شناخت نسبت به ايشان، محبت او بيشتر مي‌شود.
 
پي نوشت ها:
[1]  . شيخ اشراق، مجموعه مصنفات، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انساني، 1373 ش، ج 3، ص 286.
[2]  . نهج‌البلاغه، خطبه اول.
[3]  . حر عاملي، وسائل‌الشيعه، قم، نشر مؤسسه آل‌البيت لاحياءالتراث، 1416 ق، ج 16، ص 171.
[4]  . مفاتيح‌الجنان، زيارت جامعه كبيره.
[5]  . طباطبائي، سيد محمد حسين، آموزش عقايد و دستورهاي ديني، تهران، نشر بنياد جان بازان،‌ ج 2، ص 26.
[6]  . مفاتيح‌الجنان، دعاي عرفه.
[7]  . مفاتيح‌الجنان، زيارت جامعه كبيره.