مقدمه:
به طور كلي يافتن نقش خانواده و بهخصوص والدين در اعتياد فرزندان، از طريق تحليل روابط آنها با يكديگر و جو عاطفي حاكم بر خانواده روشن مي شود. پدر و مادر نقش مهم در شكلدهي رفتار فرزندان و ساختار شخصيت آنها دارند. فرزندان از طريق همانندسازي با والدين بسياري از رفتارها را ياد ميگيرند و از سوي ديگر سبكهاي تربيتي والدين، روابط والدين با فرزندان، فرهنگ خانواده نيز ميتواند در رفتار فرزندان از جمله معتاد شدن يا نشدن آنها مؤثر باشد.
تحقيقات انجام شده در زمينة نقش خانواده در اعتياد فرزندان نشان ميدهد كه مؤلفههاي ذيل از عمدهترين عوامل خانوادگي اعتياد فرزندان است.
1. عدم توجه به نيازهاي عاطفي فرزندان
بررسيهاي انجام گرفته در زمينة علل اعتياد نشان ميدهد كه كمبودهاي عاطفي و عدم توجه به نيازهاي فرزندان از علل مهم اعتياد فرزندان است.[1]اگر نيازهاي عاطفي فرزندان از سوي خانواده بهصورت صحيح و مطلوب ارضا نشود، ممكن است فرزندان به اعتياد و مواد مخدر روي آورند. تحقيقات انجام شده در زمينة «بررسي و شناخت عوامل اجتماعي مؤثر در اعتياد افراد» ، «بررسي عوامل مؤثر در اعتياد جوانان به مواد مخدر» ، «بررسي علل و عوارض رواني ـ اجتماعي اعتياد در ايران» و «نقش خانواده در اعتياد جوانان» همه نشانگر آن است كه نحوة رفتار والدين افراد معتاد با فرزندانشان با بي توجهي، بدون محبت، و خشونتآميز بوده و رابطة عاطفي مطلوب ميان آنها وجود نداشته است. بنابراين روابط ناسالم پدر و مادر با فرزندان، باعث ميشود كه فرزندان براي بدست آوردن آرامش رواني خويشتن به انواع مواد مخدر آلوده شوند.[2]2. اختلافات خانوادگي
يكي ديگر از عوامل خانوادگي كه ميتواند زمينة انحرافات فرزندان از جمله اعتياد آنها را فراهم سازد، از همگسيختگي و اختلافات خانوادههاست. در تحقيق انجام شده تحت عنوان «نقش خانواده در اعتياد جوانان» يكي از عوامل مؤثر در اعتياد فرزندان اختلافات خانوادگي و عدم انسجام خانوادهها گزارش شده است.[3]3. فقر مادي خانواده
تحقيقات نشان ميدهد كه بيشترين تعداد بزهكاران و معتادان، مربوط به خانوادههاي فقير و كم درآمد ميباشد. فقر مادي از دو جهت ميتواند با اعتياد فرزندان رابطه داشته باشد:
الف: فرزندان خانوادههاي فقير ممكن است جهت امرار معاش و بدست آوردن پول به شغلهاي كاذب از جمله خريد و فروش مواد مخدر روي آورند و در مرور زمان معتاد شوند. يا افرادي كه شغلشان حمل و نقل مواد مخدر است ، ممكن است افراد كم درآمد را با دادن مقداري پول بهدام كشند و معتاد كنند و از آنها در جهت اهداف شومشان سوء استفاده نمايند.[4]ب: فقر مادي در اغلب موارد با فقر فرهنگي همراه است، خانوادههايي كه از نظر مادي فقيرند ممكن است به مسايل عاطفي و تربيتي فرزندان نيز رسيدگي كافي نكنند و فرزندان بهخاطر كمبود مسايل عاطفي و تربيتي به رفتارهاي نابهنجار از جمله اعتياد رو آورند.
4. اعتياد پدر و مادر و يا يكي از نزديكان
از مسايل ديگر خانوادگي در زمينة اعتياد فرزندان ، اعتياد پدر و مادر و تأثير آن در معتاد شدن فرزندان، و يا اثر معتاد بودن يكي از نزديكان بر روي نوجوانان يك فاميل است. فرزندان با مشاهدة والدين از آنها تقليد ميكنند. و در اعتياد با آنها همانندسازي ميكنند. تحقيقات انجام شده خارجي و داخلي در مورد علل اعتياد جوانان نشان ميدهد كه اغلب معتادان از پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ و ديگر اعضاي خانواده و يا دوستان نزديك، ياد گرفتهاند، و آنها عوامل اصلي معتاد شدن جوانان و نوجوانان بوده است.[5]5. بيسواد و يا كمسواد بودن والدين
بيسواد و يا كمسواد بودن والدين نيز از مسايل خانوادگي علل اعتياد است و در تحقيقات انجام شده به عنوان يك عامل ارزيابي شده است.[6]با توجه به اينكه ناكارآمدي خانواده و بيتوجهي والدين به ترتيب فرزندان ميتواند از عوامل و زمينههاي اصلي اعتيار فرزندان باشد، لازم است در جهت تحكيم خانواده و ايفاي نقش كارآمدي آن در جامعه، به خانوادهها آموزشهايي ارايه شود تا بتوانند از اعتياد فرزندان جلوگيري كنند.
بايد خانوادهها را از طريق وسايل ارتباط جمعي و اراية برنامههاي مناسب و كاربردي براي ايجاد يك كانون گرم خانوادگي و تربيت صحيح فرزندان در دورههاي مختلف رشد، آموزش داد.[7]اگر روابط والدين با فرزندان سالم باشد و خانواده نقش تربيتي خود را بهصورت مناسب انجام دهد بسياري از نابهنجاريهاي اجتماعي از جمله مشكل اعتياد در جامعه حلّ خواهد شد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمد نريماني، اعتياد و روشهاي پيشگيري و درمان آن، انتشارات شيخ صفيالدين، چاپ اول، 1379.
2. ورنان كلمن، اعتياد چيست؟ معتاد كيست؟، ترجمة عليرضا ميرفخرايي، نشر واحدي، چاپ اول، 1378.
3. سازمان ملل متحد يونسكو، آموزش عمومي براي پيشگيري از اعتياد، ترجمة محسن دهقاني، انتشارات سازمان بهزيستي كشور، چاپ اول، 1372.
پي نوشت ها:
[1]. اورنگ، جميله، پژوهشي دربارة اعتياد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1376، ص 111.
[2]. همان. ص 125، 124.
[3]. همان، ص 111.
[4] . فرجاد، محمد حسين، اعتياد؛ راهنماي كامل و كاربردي براي خانوادهها، انتشارات بدر، چاپ سوم، 1378. ص 35 تا 37.
[5] . اورنگ، جميله، همان، ص 111.
[6] . همان، ص 112.
[7] . فرجاد، محمد حسين و همكاران، اعتياد؛ راهنماي كامل و كاربردي براي خانوادهها، انتشارات بدر، چاپ سوم، 1378، ص 172.