از آنجا كه سؤال دربارة سن تربيت مذهبي كودك در سيرة اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مي باشد، مناسب است اين موضوع را از جنبة روايي بررسي کنيم و سپس آثار رواني آن را مورد توجه قرار دهيم.
همانطور كه پدر و مادر بر گردن فرزندان خود حقوقي دارند، روايات، حقوقي را نيز براي فرزندان مشخص كرده كه اداء نكردن آنها توسط والدين نا فرماني خداوند محسوب شده و باعث عاق شدن پدر و مادر مي شود[1] و بر عكس تربيت صحيح فرزندان باعث آمرزش و پاداش براي آنها مي گردد.[2] از جمله حقوق فرزندان بر گردن والدين اين است كه نام نيكو برايش انتخاب كنند، نوشتن به او بياموزند[3]و قرآن و آموزه هاي ديني را به او تعليم دهند.[4]در روايات براي آموزش ـ به طور عملي ـ محدودة سني خاصي معين شده است و براي آموزش هر يك از اصول دين، نماز و … نيز سن نسبي آن بيان شده است.
الف. سن آموزش در کودکان:
ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ مراحل رشد فرزند را به سه دوره هفت ساله تقسيم مي كنند، كه كودك در هر يك از اين دوره ها ويژگي خاصي داشته، بالطبع نياز معيني دارد و در نتيجه روش تربيتي ويژه اي را طلب مي كند. به اين روايات زيبا كه اصل و پاية روان شناختي دارد توجه كنيد:
رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي فرمايد: فرزند هفت سال مولا و هفت سال بنده (يا خدمتكار) و هفت سال وزير است.[5]اين روايت هفت سالة اول (7 ـ 1 سالگي) را دورة حكومتراني و بازي و تفريح و هفت سالة دوم (14 ـ 7 سالگي) را دورة اطاعت پذيري و آموزش و دورة سوم (21 ـ 14 سالگي) را دورة وزارت و مشورت پذيري كودك دانسته است.
ب. سن آموزش اصول دين:
در روايت امام جعفر صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: چون فرزند سه ساله شد به او بگوييد: هفت مرتبه بگو «لا اله الا الله» و چون سه سال و هفت ماه و بيست روز از عمرش گذشت به او بگوييد: هفت مرتبه بگو «محمد رسول الله» و وقتي چهارسال او تمام شد به او بگوييد هفت مرتبه بگو «صل الّه علي محمدٍ وآل.[6]اين روايت براي تعليم اصل توحيد، نبوت و امامت سن خاصي را معين كرده است.
ج. سن آموزش نماز:
روايات اين باب به دو قسمت تقسيم مي شوند:
1.رواياتي كه به ما دستور مي دهند قبل از 7 سالگي شكل ظاهري نماز را به فرزندانمان بياموزيم.[7]2. رواياتي كه به ما دستور مي دهند از 7 سالگي فرزندانمان را به خواندن نماز امر كنيم.[8]د. سن آموزش قرآن:
در اينجا بايد دو امر مورد بررسي قرار گيرد:
1. منظور از آموزش قرآن چيست؟ در جواب دو احتمال وجود دارد: آموزش حفظ قرآن و آموزش روخواني قرآن كه با توجه به برخي از روايات و شيوة متداول زمان ائمه ـ عليهم السّلام ـ آموزش حفظ و قرآن وجيه تر به نظر
مي آيد.
2. روايات سن خاصي را براي آموزش قرآن مشخص نكرده اند؛ بنابراين بايد بر همان محدودة سني آموزش به طور كلي (14 ـ 7) حمل كرد و هفت ساله دوم را سن آموزش قرآن دانست.