من رفتار بسيار نامناسبي با والدين دارم و گاهي از اين موضوع ناراحت مي شوم. چه كار كنم تا رفتارم به مرور اصلاح گردد؟ گاهي خيلي صبر مي كنم ولي آنها اصلاً ملاحظه مرا نمي كنند گاهي بي مورد بر سر كاري كه برعهدة ديگران بوده، با من دعوا مي كنند و حرف زور مي زنند و جلوي ديگران مرا خراب مي كنند، رفتار من چگونه بايد باشد؟

پدر و مادر زحمت هاي زيادي براي ما متحمل شده اند، قرآن مجيد در مورد احترام به آنها خيلي سفارش كرده و حتي سپاسگزاري از آنها را بعد از دستور به شكرگزاري به درگاه خداوند بزرگ قرار داده است.[1] شما اهميت احترام به پدر و مادر را مي دانيد و از سوي ديگر به عنوان عضوي از خانواده نيازها، توقعات و انتظاراتي داريدکه ممکن است به دلايلي برآورده نشود و موجبات عصبانيت شما را فراهم سازد و رفتارهايي را انجام دهيد که با وظايف و تکاليفتان منافات داشته باشد. اين دو مطلب شما را در يک موقعيت سخت قرار مي دهد. اما توجه داشته باشيد همين که مسأله را يافته ايد و به فکر حل آن برآمده ايد يعني اينکه قدمي به موفقيت در اين موضوع نزديک شده ايد.
اما سؤال مهمي در اين جا مطرح است که در اين وضعيت چگونه در کنار والدين زندگي کنيم به شکلي که زندگي بر ما زهرآگين نباشد؛ در عين حال به وظايف خود نيز عمل کرده باشيم؟ الگويي که در زير آمده ياريگر شما خواهد بود:
1- به هر مقدار که مي توانيد با روشهاي مناسب تغيير رفتار و مطابق با قواعد اخلاقي، رفتار خود و اطرافيان خود را تغيير دهيد. معطل نمانيد زيرا تغيير منجر به خوب شدن حال شما مي شود. البته ممکن است به دلايل زيادي تغيير رفتارهاي والدين شما امكان پذير نباشد، اما با صبر و حوصله و به کاربردن راهکارهايي مانند راهکارهاي زير در بلند مدت احتمالاً تغيير مي كنند:
الف- با امتياز دادن به آنها (مثل احترام قابل توجه، انجام کارهاي آنان) اصطلاحاً خود را در دلشان جا کنيد؛
ب- در برابر توهين ها سکوت اختيار کنيد و هيچ عکس العملي نشان ندهيد، اما به محض ديدن برخوردي مناسب امتياز دهي را شروع کنيد؛ يعني از روي خوش آنها قدرداني نماييد.
و راهکارهايي از اين قبيل. اما اگر اين ها مؤثر واقع نشدند چه؟
2- از موقعيتهايي که آنها براي شما رنج آور مي شوند اجتناب کنيد. زيرا شما در مرحله قبل به طور کامل نتوانستيد آنها را تغيير دهيد و طبيعي است که چنين اتفاقي هم نيفتد، اما مي خواهيد آرامش داشته باشيد. بنابراين زماني که شروع به پرخاشگري مي کنند صحنه را ترک کنيد.
اما مي دانيم که همه چيز با رعايت اين نکته نيز درست نمي شود. بنابراين به مرحله سوم توجه عميقي داشته باشيد:
3- در اين مرحله ياد مي گيريم که نقطه ديدمان را کمي دورتر ببريم. به امثال اين مفاهيم دقيقاً بينديشيد:
آيا همه چيز و همه جا بايد مطابق ميل من باشد؟
آيا اين وضعيت تا آخر عمرم ادامه دارد و يا اينکه «و اين نيز ميگذرد»؟
بنابراين شما موقعيتهاي جديدي را در زندگيتان تجربه خواهيد کرد که با امروزتان متفاوت خواهد بود، مستقل مي شويد و افقهاي جديد زندگي را مي بينيد. رفتارهاي ناخوشايند ديگران به چه ميزان مي توانند آينده اي روشن را براي شما تيره و تار سازند؟
با اين ديدگاه در برابر برخوردهاي نامطلوب والدين، رفتارحاكي از احترام خواهيد داشت و از سر مهر با آنان برخورد مي كنيد تا علاوه بر اينكه به وظيفة خود عمل كرده باشيد و زمينه را براي تغيير در رفتار آنها و تغيير در حال خودتان فراهم سازيد. حال به نظر مي رسد در اين مرحله بتوانيد با اين داستان واقعي ارتباط برقرار کنيد: مردي در زمان پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ مادري بسيار پير داشت و او را به حج برد. يكي از عبادت هاي حج اين است كه 7 دور، دورِ كعبه (خانه خدا) طواف نمائيد. او مادرش ­ـ كه قدرت راه رفتن نداشت ـ را به دوش گرفت و طواف مي كرد در همان ميان پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را ديد. او كه خيال مي كرد، محبت بزرگي به مادرش نموده با خرسندي از حضرت ـ صلّي الله عليه و آله ـ پرسيد كه آيا حق مادرم را بجا آوردم؟ حضرت ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: نه حتي يكي از ناله هاي او را هنگام تولدت جبران نكرده اي.[2]از آنجا كه سوال شما شامل اين مطلب بود كه چگونه رفتار نامناسب خود را اصلاح كنيد، در ابتدا روش هائي براي اصلاح و تغيير رفتار بيان مي نمائيم و سپس رفتارهاي مناسب و پسنديده با پدر و مادر را بر مي شماريم.

شيوه هاي اصلاح رفتار نامناسب:
1. كسب آگاهي: براي تغيير هر رفتاري بايد آگاهي بيشتري نسبت به رفتار نامناسب و زشتي هاي رفتار نامناسب، پيدا كنيم. اين كار كمك بزرگي به ما خواهد كرد. اينکه بدانيم احترام به والدين چه جايگاهي دارد و موجب برکات مهمي در زندگي انسان است.
2. اصل تدريج در تغيير رفتار: كارشناسان مي گويند براي تغيير يك رفتار و يك عادت، همانطور كه تشكيل آن رفتار تدريجي بود، اصلاح آن هم بايد به مرور زمان باشد.[3] يعني نبايد انتظار داشت كه با خواندن يك كتاب يا با گوش كردن يك سخنراني، رفتارتان يك شبه عوض شود، بايد مواظب رفتارهايمان باشيم تا اشتباهات گذشته را مرتكب نشويم.
3. استفاده از مهارتهاي رفتاري مانند عذرخواهي: اگر خداي ناكرده مرتکب رفتاري نامناسب در برابر والدين شديم فوراً براي جبران اقدام نماييم. بسياري از اوقات يک عذرخواهي ساده جبران کننده خوبي است.
4. رفع سوء تفاهم: گاهي، كشمكش‌هاي بين ما و والدين فقط يك سوء تفاهم است مثلاً مادر صدايمان مي كند براي صرف چاي، ولي ما خيال مي كنيم كه «بازهم كار بر ايمان تراشيده» و عصباني مي شويم و يا اينكه جارو كشيدن بر عهده خواهرتان بوده ولي مادر، سر شما داد مي كشد كه چرا جارو نكشيدي؟ شما مي توانيد در فرصت مناسب با كلماتي مؤدبانه و محبت آميز اين سوء تفاهم ها را برطرف سازيد.
5. شفاف سازي انتظارات: در فضاي آرام و با محبت از والدين خود خواهش كنيد كه به شما بگويند «كه چه انتظاراتي از شما دارند» و يا توضيح دهند كه «يك دختر خوب بايد چگونه باشد»، «اگر من چكار كنم؟! از من راضي هستيد»، «دختر دلخواه شما چه جوري است؟ …». و… متأسفانه ما در زندگي امروزي خود جاي گفتگوهاي صميمانه را به اشتغالات فراوان و برنامه هاي تلويزيون و … داده ايم به همين خاطر، افراد خانواده از روحيات، نيازها و انتظارات هم مطلع نيستند بنابراين توصيه مي شود در شبانه روز ساعاتي را به گفتگو هاي صميمانه بگذارنيد.
5. جلب اعتماد: گاهي در ذهن پدر و مادر رفتار بدي از فرزندشان شكل مي گيرد يعني ممكن است فرد لجاجت و شيطنت هايي داشته كه پدر و مادر او را با آن رفتار ها شناخته اند و طبق معمول گمان مي كنند هر جا دچار خللي و اشكالي مي شود از آن فرزند بوده است، بنابراين اگر والدين شما به خاطر رفتار قبلي شما برداشت هايي دارند مي توانيد عملاً به آنها نشان دهيد كه با قبل فرق داريد و دنبال تغيير هستيد و دوست داريد با آنها مهربان تر باشيد و از تجارب آنها استفاده كنيد و نيز مي توانيد از آنها به خاطر گذشته معذرت خواهي كنيد. از آنها بخواهيد (در جلسه اي صميمانه) انتظارات خود را از شما بيان دارند و شما قول دهيد آنان را راضي نگه داريد و از آنها بخواهيد فلان رفتار نامناسب را در مقابل ديگران اصلاح كنند. در آخر براي رسيدن به منظور خود دعا كنيد. و بدانيد كه صبر شما جهت حفظ ادب و احترام به والدين چون با زحمت است قطعاً از اجر و پاداش زيادتري برخوردار است.
و اما تأثير رفتار هاي مناسب:
1. اطاعت پذيري: قران حيطه اطاعت پذيري در برابر پدر و مادر را وسيع مي داند مگر اينكه در مورد شرك به خداوند باشد.[4] اهميت حرف پدر و مادر آنقدر زياد است كه برخي از فقها مي فرمايند كه مسافرت بدون رضايت والدين در صورتي كه موجب آزار آنان شود، حرام است.[5]2. احترام: احترام، هم مي تواند با زبان و كلمات باشد و به قول قرآن، با الفاظي كريمانه و محترمانه[6] و هم با رفتار. به طور مثال، وقتي پدر يا مادر از سركار بر مي گردد، با لبخندي دلنشين به استقبال او رفتن، همه خستگي هاي او را مي ريزد. پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي احترام به مؤمنان، كارهائي مي كردند كه طرف مقابل غافلگير مي شد. مثلاً از جا بلند مي شدند، برايش زيرانداز و بالشت مي آوردند يا كسي كه از دور مي آمد، چند قدم به استقبال مي رفتند و او را در آغوش مي كشيدند.[7] اما رضا ـ عليه السّلام ـ به ما توصيه فرمودند كه نبايد پدر و مادر را به اسم صدا بزنيم و جلوتر از آنها راه برويم و قبل از آنها بنشينيم.[8] هرچند اين كارها كوچك اند ولي آنها شايسته اين احترام هستند.
3. ابراز محبت: پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: اگر كسي از شما برادر خود را دوست دارد بايد بگويد «دوستت دارم».[9] برق نگاه محبت آميز فرزند، قلب پدر و مادر را روشن مي كند و حتي اسلام مي فرمايد كه اين نگاه محبت آميز عبادت محسوب مي شود.[10]4. قدرداني: سپاسگذاري
5. هديه دادن: مثل هديه روز پدر، روز مادر يا سالروز تولد.
6. كمك در كار منزل و انجام وظايف درسي.
 
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اينگونه معاشرت كنيم، سيد ابراهيم علوي، انتشارات رسالت قلم، 1365.
2.آداب معاشرت با خويشاوندان، محمد ارگاني بهبهاني، پيام مهدي ـ عجّل الله تعالي فرجه ـ، بهار 1380.
3. آيين مهرورزي، محمدرضا كاشفي، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوّم 1376، فصل 8.
4. اخلاق اجتماعي جوانان، علي اصغر ظهيري، موسسه فرهنگي انتشاراتي انصاري، چاپ دوم 1380.

پي نوشت ها:
[1] . لقمان/14.
[2] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، چاپ بيست و دو، ج12 ص80.
[3] . شرفي، محمدرضا، جوان و نيروي چهارم (اراده خودساز شخصيت)؛ انتشارات سروش، 1383، ص51.
[4] . عنكبوت/8.
[5] . اليزدي، محمد كاظم، عروة الوثقي؛ بيروت؛ موسسه الاعلمي، چاپ سوم، 1419ق، ج2، صلاة المسافر، الخامس.
[6] . اسراء/23.
[7] . الحر العاملي؛ محمد بن حسن، وسائل شيعه، تحقيق؛ عبدالرحيم رباني الشيرازي؛ بيروت: دارالاحياء التراث العربي، ج8 ص559.
[8] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمة، ج10 حديث 22425.
[9] . فيض كاشاني، محسن، محجة البيضاء، تعليق و تصحيح؛ علي اكبر الغفاري؛ انتشارات اسلام، چاپ چهارم، ج3 ص 331.
[10] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت: موسسه الوفاء، چاپ دوم، ج3 ص196، حديث 2.