افراد مستجاب الدعوة چه ويژگي هايي دارند و چگونه مي توان مستجاب الدعوة شد؟ آيا مي شود يك گناهكار هم گاهي دعايش مستجاب شود؟

پاسخ در چند محور ارائه مي شود:
1. قبل از هر چيز لازم است اشاره شود كه«مستجاب الدعوة» شدن همانند رشته هاي مختلف علمي و امثال آن نيست تا انسان با فراهم آوردن شرايط و ويژگي هايي در آن فن خاص متخصص و صاحب  مقام بشود، آنگاه بساط پهن كند و دعا نمايد و اجابت دريافت كند و يا براي كسي ديگر دعا كند و اجابت بگيرد. بلكه برخي از بندگان صالح خدا و اولياء الهي به دليل معنويت و مقام بلند كه در قرب الهي پيدا كرده اند، داراي اوصاف و كمالات وجودي و آثار و بركات معنوي فراوان مي شوند كه يكي از آنها استجابت دعاي آنان است؛ يعني اگر آن فرد صالح براي كسي دعا كند و يا براي چيزي دعا نمايد و اگر خداوند نيز مصلحت بداند، ممكن است بر اثر دعاي او حاجتي برآورده شود.
به همين دليل چه بسا فرد صالحي براي كاري دعا مي كند و چون برآورده شدن آن حاجت و يا آن كار به مصلحت آن شخص نيست و يا اسرار ديگري در ميان است، لذا دعاي آن مؤمن صالح و يا آن ولي الهي مستجاب نمي شود. بنابراين مستجاب الدعوة بودن ،چون فن خاصي نيست پس شرايط خاص كلاسيك هم ندارد، بلکه برخي بندگان صالح به دليل معنويت و تقرّب شان به خدا دعاهايشان مستجاب مي شود.
2. نكتة دوم آن است كه آنچه در متون ديني و آموزه هاي مذهبي آمده، شرايط استجابت دعا است و اين كه انسان بايد چگونه باشد و چگونه عمل كند و در چه شرايط مكاني و زماني دعا كند تا دعاي او مستجاب شود. در اين جا به اختصار نکاتي را مطرح مي کنيم:
الف: يکي از مطالبي که در روايات درباره شرايط دعا به آن اشاره شده اين است که دعا بايد همراه با يقين به اجابت،[1] حضور قلب و به دور از غفلت باشد.[2]دعا بايد با اصرار و پافشاري و تضرع و زاري در پيشگاه خدا صورت گيرد:[3] حاجت بايد در دعا ذكر شود.[4] هنگام فرود آمدن باران، وقت نماز ظهر، بعد از نماز مغرب، هنگام قرائت قرآن، اذان و هنگام سحر، اوقاتي است كه در روايات به عنوان زمان هاي مناسب براي دعا و حاجت خواستن ذکر شده است.[5] در ميان جمع زمينه بيشتر اجابت براي دعا فراهم است.[6] صلوات فرستادن قبل و بعد از دعا براي استجابت دعا بسيار مؤثر است.[7] توبه و استغفار، گريه و اشك  و لقمه حلال، در استجابت دعا نقش مؤثري دارند.[8]بنابراين طبق اين گونه روايات هر كسي اگر با اين شرايط دعا كند اميد است که خداوند دعاي او را اجابت کند و طبق روايات ياد شده، خداوند و عده داده است كه اگر كسي با شرايط ياد شده دعا نمايد، دعاي او مستجاب خواهد شد.
ب: اما درباره اين كه چه افرادي دعايشان مستجاب مي شود در روايات از برخي افراد نام برده شده است كه خداوند دعاي آنها را به اجابت مي رساند كه به چند نمونه از آن روايات اشاره مي شود:
1. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: چهار كس دعايشان رد نخواهد شد و درهاي آسمان به روي دعاي آنان گشوده است: دعاي پدر براي اولادش، دعاي مظلوم بر عليه ظالم، دعاي كسي كه براي انجام عمره به مكه رفته باشد، و دعاي انسان روزه دار.[9]2. امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايند: از جمله كساني كه دعايش مستجاب مي شود، دعاي امام و پيشواي عادل براي رعيت و دعاي مؤمني كه پشت سر و در غياب مؤمني ديگر براي او دعا کند.[10]3. و در روايت ديگري آمده كه امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: سه كس دعايشان مستجاب است: يكي حاجي كه به مكه رفته است. ديگر رزمنده اي كه در جبهة جهاد حضور پيدا كرده و سوم انسان مريض.[11]آنچه به طور مشخص در روايات آمده، افراد ياد شده است كه طبق روايات مذكور خداوند دعاي آنان را مستجاب مي كند. اما در مورد ويژگي افراد مستجاب الدعوة لازم به ذکر است که ظاهرا در هيچ جايي از متون ديني ما در خصوص اين مورد (ويژگي افراد مستجاب  الدعوه) سخن نيامده است، گرچه بي ترديد بندگان صالح و اولياء الهي در شرايطي هستند كه اگر دعا كنند، خداوند در صورتي كه مصلحت بداند به طور يقين دعاي آنان را مستجاب مي فرمايد، به دليل مقامات معنوي آنان و تقرب ايشان به خداي متعال است.
3. اما درباره فراز پاياني پرسش بايد گفت: اولاً همين كه انسان با دعا و تضرع و استغفار(كه نوعي دعاست) توبه مي كند و خداوند توبه او را قبول مي كند، اين خود روشن ترين دليل بر آن است كه دعاي افراد گناه كار نيز پذيرفته مي شود و لذا در روايات تأکيد فراواني بر استغار و توبه از گناهان شده است.[12] و قرآن كريم مي فرمايد: (و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون)[13] يعني تا آنان طلب آمرزش مي كنند، خدا عذاب كنندة ايشان نخواهد بود. پس معلوم مي شود كه دعاي گناهكاران نيز گاهي پذيرفته مي شود.
ثانياً: اين كه در روايات آمده است که دعاي مظلوم بر عليه ظالم مستجاب مي شود.[14] در هيچ روايتي قيد نشده كه مظلوم در صورتي دعايش بر عليه ظالم مقبول است كه گناه كار نباشد. پس معلوم مي شود كه دعاي مظلوم گرچه اهل گناه باشد بر عليه ظالم مستجاب است.
ثالثاً: آياتي كه همگان را به دعا فراخوانده و وعده اجابت داده مطلق است، مثلا مي فرمايد: (ادعوني استجب لكم)[15]مرا بخوانيد تا دعاي شما را اجابت كنم. بخصوص آن كه مفسرين گفته اند: شأن نزول اين آيه افراد بي ايمان و مغرور و متكبر است كه خداوند بعد از تهديد آنان مي فرمايد مرا بخوانيد تا دعاي شما را اجابت كنم.[16] و در آية ديگر نيز به طور مطلق فرموده: (اذا سألك عبادي عنّي فاني قريب اجيب دعوة الداع اذا دعان)[17] هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، بگو من نزديكم و دعاي دعا كننده را به هنگامي كه مرا بخواند اجابت مي كنم.
از اين گونه آيات ، كه استجابت خدا را منوط به گناه كار نبودن  دعا كننده نكرده است، به  خوبي به دست مي آيد كه خداوند كريم و رحيم حتي دعاي افراد گناه كار را نيز اجابت مي كند، پس هيچ كس و هيچ گاه از رحمت خدا نبايد نا اميد بود. گرچه به طور مسلم هر قدر انسان اطاعت بيشتري از خداوند داشته باشد از سوي پروردگار منزلت بالاتر و استجابت بيشتري شامل حال او مي شود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مطهري، مرتضي، آزادي معنوي، ص 87 تا ص 152 نشر صدرا،  1378ش.
2. ناصر مكارم، تفسير نمونه، مجلدات: 1 ص 641، 15 ص 172، 10 ص 357، 3 ص 221، 12 ص 375، نشر دارالكتب الاسلاميه، تهران: 1379ش.
3. علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ج 1ص 29 تا ص 42 نشر دارالكتب الاسلاميه تهران 1372ش.
 
پي نوشت ها:
[1] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، تهران، نشر فرهنگ اهل بيت، بي تا، ج 4، ص 21.
[2] . همان.
[3] . همان، ص 224.
[4] . همان، ص 225.
[5] . همان، ص 226.
[6] . همان، ص 243.
[7] . همان، ص 248.
[8] . همان.
[9] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، نشر دار الاحياء ‌التراث العربي، 1403ق، ج 90، ص 354، باب 22.
[10] . همان، ص 355.
[11] . همان، ص 357.
[12] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، نشر پيشين، ج 4، ص 264.
[13] . انفال/ 33.
[14] . اصول کافي، همان.
[15] . مؤمن/ 60.
[16] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، نشر دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1379ش، ج 20، ص 146.
[17] . بقره/ 186.