چگونه از نماز لذت ببريم؟

هيچ نمازگزاري نيست كه دغدغه لذت بردن از نمازش را نداشته باشد و از خداوند توفيق آن را نخواهد. چرا كه نماز راستين در كلماتي كوتاه خلاصه نمي‌شود بلكه هدف اصلي از خواندن نماز، لذت و فوائد معنوي آن است، لذا به عنوان مقدمه لازم است به اين نكته اشاره كنم كه:
نماز حقيقي داراي دو بُعد است:
1. بُعد ظاهري كه به منزلة پيكرة نماز است و از مجموعة رفتارهاي آييني مانند قيام، ركوع، سجود و… تشكيل يافته است. علت اين‌كه ما از نماز خود لذت نمي‌بريم اين است كه تنها به جنبة ظاهري نماز خود اكتفا مي‌كنيم و توفيق خواندن نماز با حضور قلب و طمأنينه را نداريم.
2. بُعد باطني نماز كه به منزلة روح و حقيقت آن مي‌باشد؛ در صورتي انسان مي‌تواند از نمازش لذت ببرد كه علاوه بر احكام و شرايط ظاهري، آداب باطني و قلبي نماز را نيز مراعات كند. روح نماز و عامل اصلي عروج انسان در نماز، حضور قلب و توجه به معنا و محتواي نماز است. نماز بدون حضور قلب مانند پيكر بي‌روح مي‌باشد، چنانكه پيكر بي‌روح، مرده و بي‌خاصيت است و از ديدن آن لذت و نشاط حاصل نمي‌شود، نماز بي‌حضور قلب نيز، گرچه مسقط تكليف است، ليكن نمازگزار از آن لذّت نمي‌برد. به همين جهت در احاديث راجع به حضور قلب، تأكيدات زيادي به عمل آمده است: امام صادق ‍ـ عليه السّلام ـ فرمود: وقتي بنده به نماز مي‌ايستد، خداوند متعال به او توجه مي‌كند و توجهش را از او قطع نمي‌كند تا موقعي كه سه مرتبه از ياد خدا غافل گردد. در اين صورت خداوند نيز از او اعراض خواهد كرد.[1] عوامل بسياري باعث حواس‌پر‌تي انسان در هنگام نماز مي‌شود لذا بايد سعي نمود كه در نماز تمركز روي مفاهيم و معاني كلمات داشته، زمينة حضور قلب را در خويش فراهم سازيم. علي ـ عليه السّلام ـ دربارة حضور قلب و تمركز در حال نماز مي‌فرمايد: در حالت كسالت و چُرت زدن نماز نخوانيد و در حال نماز به فكر خودتان نباشيد، زيرا در محضر خدا ايستاده‌ايد.[2]پس براي اين‌كه از نماز لذت ببريد حضور قلب داشته باشيد. امّا اين‌كه اين لذت بردن و حضور قلب چگونه حاصل مي‌شود، توجه شما را به چند نكته جلب مي‌نمايم.
1. سعي كنيد نماز خود را در مكان خلوت بخوانيد؛ اگر نماز فرادا و مستحب مي‌‌خوانيد بهتر است جاي خلوتي را انتخاب كنيد كه سر و صدا و مزاحمت نباشد. در حال نماز فقط به محل سجده نگاه كنيد و معاني كلمات را در ذهن خود مرور نماييد، در نماز جماعت نيز بهتر است به محل سجده نگاه نموده و به مفهوم كلمات بينديشيد.
2. قبل از نماز موانع حضور قلب را برطرف نموده سپس مشغول نماز شويد. اگر ذهن شما مشغول انديشيدن دربارة موضوع ديگري است، يا در اثر خستگي و خواب‌آلودگي حال نماز خواندن نداريد، در صورت امكان سعي كنيد قبل از شروع نماز، عوامل مزاحم را برطرف نماييد.
يكي از عوامل اصلي كه انسان نمي‌تواند در حال نماز حضور قلب داشته باشد و از نماز لذت ببرد، علاقه و دلبستگي شديد به امور دنيا است. علاقه به مظاهر دنيوي باعث مي‌شود كه افكار انسان در حال نماز به سوي اينها معطوف شود و از توجه به خدا منحرف گردد. بنابراين نمازگزار بايد از اين امور قطع علاقه كند تا حضور قلب و توجه به خدا برايش حاصل شود و از نماز لذت ببرد.
3. يكي ديگر از عوامل مؤثر در حضور قلب و لذت بردن از نماز تقويت و تعميق بينش مذهبي و ايمان است. توجه انسان به خدا به مقدار شناخت و معرفتي است كه نسبت به او دارد، هر اندازه معرفت انسان بيشتر باشد، ايمانش قوي‌تر است و در حال نماز خضوع و خشوع بيشتر خواهد داشت، و جايي براي غفلت و فراموشي باقي نمي‌ماند. كسي كه خدا را در همه جا حاضر و ناظر و خود را در محضر او بداند، در حال نماز بيشتر مي‌تواند حضور خداوند را احساس كند و از تكلم با خدا لذت ببرد.
بنابراين انسان بايد در تقويت ايمان و تحصيل معرفت كامل بكوشد تا در حال نماز بهتر حضور قلب پيدا كند و از خواندن نماز لذت ببرد. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: آن‌چنان خدا را عبادت كُن كه گويا او را مي‌بيني و اگر تو او را نمي‌بيني، او تو را مشاهده مي‌كند».[3]4. با آمادگي كامل نماز خواندن: برادر عزيز وقتي در جاي خلوت و مناسب، آمادة نماز شديد، عظمت و قدرت بي‌پايان خداوند و ضعف و ناتواني خود را به يادآوريد. يقين داشته باشيد كه در برابر پروردگار جهان به پا ايستاده و با او سخن مي‌گوييد لذا يكي از دعاهايي كه انسان قبل از تكبيرة‌الاحرام مي‌گويد اين جمله است كه: «يا محسنُ قد اتاك المُسي، در اين هنگام با حضور قلب و توجه كامل به مفهوم دعا، تكبيره الاحرام را بگوييد و مشغول نماز شويد. توجه داشته باشيد با چه كسي صحبت مي‌كنيد و چه مي‌گوييد. مواظب باشيد زبان و قلبتان هماهنگ باشند. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: هنگامي كه به قصد نماز رو به قبله ايستادي، دنيا و آنچه در آن است و مردم و احوال و اشتغالات آنها را يكسره كنار بگذار، قلبت را از هر موضوعي كه تو را از ياد خدا غافل مي‌سازد، فارغ ساز، و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده كُن. بياد آور آن روزي را كه هر انساني نتيجة اعمال خود را مي‌بيند.»[4] اگر اين نكات را رعايت نماييد قطعاً از خواندن نماز لذت مي‌بريد. البتّه حضور قلب در نماز كار دشواري است، امّا به همان مقدار كه دشوار است، ارزشمند نيز مي‌باشد و در اثر مراقبت و جديت و كوشش آسان مي‌گردد. اگر در ابتدا توفيق نيافتيد، مأيوس نشويد بلكه بايد جدّي‌تر و قاطع‌تر وارد عمل شويد تا تدريجاً بر نفس تسلط يابيد. افراد برجسته‌اي بوده و هستند كه در ابتدا مانند شما از اين‌كه از نماز لذت نمي‌بردند ناراحت بودند امّا در اثر تمرين و مراقبت توانستند حضور قلب را در نماز بدست آورده و از نماز لذت ببرند. اميدوارم شما برادر گرامي نيز با رعايت نكات مذكور بتوانيد از نماز و عبادات خود لذّت ببريد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حقيقي . كريم محمود . عبادت عاشقانه . انتشارات حضور . 1376 .
2. فهري . سيد احمد . پرواز در ملكوت . نهضت زنان مسلمان . 1359 .
3. قرائتي . محسن . پرتوي از اسرار نماز . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي . 1369 .

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي . محمدباقر . بحارالانوار . ج 84 . ص 241 .
[2] . همان . ج 84 . ص 239 .
[3] . نهج‌البلاغه . ص 65 .
[4] . مجلسي . محمدباقر . بحارالانوار . ج 84 . ص 230 .