براي درمان آسيب اجتماعي نمازگريزي، كارهاي مختلف و متنوع بايد انجام شود. يكي از مهمترين و محوريترين راههاي درمان اين است كه فرهنگ نماز بر جامعه حاكم شود. امّا اينكه چگونه فرهنگ نماز را در جامعه حاكم سازيم، تا ديگر پديدهاي بنام نمازگريزي در جامعه نداشته باشيم، مستلزم تلاش هماهنگ كلية نهادهاي فرهنگي ـ اجتماعي مانند صدا و سيما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي و از همه مهمتر نهاد خانواده است كه هم در بُعد فردي و هم در بُعد اجتماعي به نهادينه شدن نماز ميتوانند كمك نمايند.
روشهاي درمان آسيب اجتماعي نمازگريزي، همان شيوهها و روشهاي تعليم و تربيت اسلامي است كه ميتواند با دادن بينش و جهانبيني توحيدي، انسان آگاه، مؤمن، متعادل و پايبند به نماز تربيت نمايد. علاوه بر تعميق و گسترش شناخت و باورهاي ديني، استفاده از شيوههاي مناسب براي دعوت به نماز نيز در درمان مفيد است. و حتي به تعبير دقيقتر ـ امروزه بيش از آنكه نيازمند دانش باشيم، نيازمند روش و منش مناسب براي تربيت مذهبي و ترويج فرهنگ نماز در جامعه هستيم ـ طرّاحي روشهاي نو، شيوههاي جذاب، ساده و قابل انطباق با روحية كودك و نوجوان ضرورت فرهنگسازي ديني و راه درمان آسيب اجتماعي نمازگريزي است.
راههاي درمان آسيبهاي اجتماعي نمازگريزي
1. توجه به اصل محبت ورزي: از نيكوترين و اساسيترين اصول تربيت ديني جامعه و عامل اساسي پيشگري و درمان، بكارگيري روشهاي مهرورزانه است. با توجه به سرشت آدمي و تأثيرپذيري انسان از نرمي و دوستي و انزجار فطرت آدمي از تُندي و خشونتگرايي، نيكوترين راه و رسم تربيت مذهبي كودكان و نوجوانان و همچنان عامل مؤثر در درمان نمازگريزي آنان، بكارگيري روش محبت است. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ والاترين مربي بشر، مردمان را با محبت تربيت نموده و بيش از هر چيز از اين روش بهره بُرد. از علي ـ عليه السّلام ـ روايت شده كه گفت از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ دربارة سُنّت آن حضرت پرسيدم، فرمود: و الحُبُّ اساسي[1] يعني محبت بنياد و اساس (روش و سنت) من است. محبت هم در مورد كودكان و هم در مورد جوانان و نوجوانان ميتواند از بسياري رفتارهاي نامطلوب از جمله نمازگريزي جلوگيري نمايد لذا رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ دربارة محبت به كودكان فرمود: كودكان خود را دوست بداريد و به آنان مهر ورزيد»[2]2. استفاده از روش الگويي: به دليل نياز فطري آدمي به الگو و همانندسازي؛ در درمان نمازگريزي لازم است الگوهاي والا از نمازگزاران واقعي به افراد جامعه معرفي شوند تا جوانان و نوجوانان با بينش روشن به الگوگيري از آنها بپردازند. البتّه روش الگويي نه تنها در تربيت مذهبي و درمان نمازگريزي بلكه در تمامي رفتارهاي انسان، كاربُرد دارد، افرادي كه علاقه به نماز ندارند و يا نمازگريز هستند نيز بخاطر وجود نداشتن الگوهاي مناسب و عدم اهتمام والدين به اين موضوع، با افراد بينماز و نمازگريز همانند سازي نموده و آنها را الگوي شخصيتي خويش قرار دادهاند، بنابراين والدين و مربيان بايد از نخستين دوران كودكي، هم خود به عنوان الگوي مناسب براي كودكان بوده و هم افراد ديگري را كه اهل نماز هستند به عنوان الگو معرفي نمايند، و بالطبع كودكان هرچه از الگوهاي مناسبتر و والاتري بهرهمند شوند، كمتر دچار آسيب نمازگريزي ميشوند. از سوي ديگر افرادي را كه به عللي به آسيب نمازگريزي عادت كردهاند، ميتوان با اراية الگوهاي مناسب، درمان و اصلاح كرد.[3]3. روش تذكر: يكي ديگر از روشهاي درمان نمازگريزي در جامعه به كارگيري روش تذكر و يادآوري است. چه بسا افرادي كه علاقه به نماز ندارند بخاطر اينكه به اهميت و جايگاه نماز پي نبردهاند. اگر به اين افراد يادآوري شود كه نماز كليد بهشت است[4] و به منزلة پرچم و نشانة اسلام است،[5] ممكن است به نماز علاقمند شوند. همچنان اگر پيامدهاي منفي نمازگريزي هم در بُعد فردي و هم در بُعد اجتماعي و نيز پيامدهاي دنيوي و اخروي آن بيان گردد، ممكن است عدهاي متنبّه شوند و همچنان بيان عاقبت افرادي كه اهل نماز نبودهاند، ميتواند در علاقمندي افراد به نماز مؤثر باشد.[6]4. نقل يا نمايش قصهها و خاطرههاي زيبا در ارتباط با اهميت و عظمت نماز: بدون شك بيان قصههاي لطيف و خاطرههاي زيبا و استفادة بهينه از هنر نمايش در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان و الگوهاي محبوب در ارتباط با نماز، ميتواند در درمان نمازگريزي در بين همة مردم به خصوص جوانان و نوجوانان موثر باشد. در تهيه، توليد و پخش اينگونه برنامهها صدا و سيما نقش اصلي را ميتواند ايفا نمايد و نكتهاي كه در اراية اينگونه برنامهها بايد رعايت شود توجه به ويژگيهاي سنّي، ذهني و شرايط فرهنگي ـ اجتماعي مخاطبان است.
5. احداث و زيباسازي مساجد و نمازخانهها: مسجد و نمازخانه بايد احساسات و خاطرههاي زيبا و بياد ماندني را براي همه به ويژه كودكان و نوجوانان تداعي كند. لذا بايد تدابيري اتخاذ شود كه كودكان و نوجوانان، مسجد را محل آرامش بخش، زيبا و دوست داشتني بدانند تا با انگيزه و علاقمندي بيشتر به آن روي آورند.
6. شخصيت جذاب امام جماعت: عامل ديگري كه ميتواند افراد جامعه را به نماز علاقمند كند و از آسيب نمازگريزي جلوگيري نمايد، ويژگيهاي شخصيتي و رفتاري امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوي نيكوي امام جماعت مسجد و مهارت اجتماعي او در برقراري ارتباط با نمازگزاران فوقالعاده مؤثر است. اگر رفتار مناسب و حاكي از احترام مشاهده نمايند، به نماز علاقمند ميشوند.
نكاتي را كه برشمرديم عوامل مؤثر در ايجاد انگيزه براي نماز و از سوي ديگر راههاي درمان آسيب اجتماعي نمازگريزي است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مجموعه مقالات برگزيدة ششمين اجلاس سراسري نماز . ستاد اقامه نماز . 1376 .
2. دكتر افروز . روشهاي پرورشي احساس مذهبي نماز در كودكان و نوجوانان . انجمن اولياء و مربيان . 1376 .
3. مقام معظيم رهبري . اخلاق و معنويت . مؤسسه فرهنگي قدر ولايت . 1380 .
پي نوشت ها:
[1] . عيّاض . ابوالفضل . الشفأ بتعريف حقوق المصطفي . ج 1 . ص 187 . بيروت . دارالكتب العربي .
[2] . فيض كاشاني . محجة البيضاء . ج 2 . ص 237 .
[3] . سيف . علي اكبر . تغيير رفتار و رفتار درماني . فصل 16 . نشر دوران . 1379 .
[4] . نهجالفصاحه . جمله 1588 .
[5] . ابن حنبل . كنزالعمال . ج 7 . ص 279 .
[6] . سيف . علي اكبر . تغيير رفتار و رفتار درماني . فصل 7 و 8 . نشر دوران . 1378 .