جهت توفيق نماز شب خواندن و لذت بردن از آن چه بايد كرد؟

از آنجا كه نماز شب سكوي پرش به سوي كمالات و ارزشهاست و تهجد سيرة انبياء ـ عليهم السلام ـ ، حضرات معصومين ـ عليهم السلام ـ و علماء سرافراز مكتب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ بوده و به جهت آنكه نماز شب ياريگر خوبي براي انسان در مشكلات خواهد بود. توفيق يافتن بر اين امر مهم شرايط، مراتب و احكامي دارد كه خدمت شما عرض مي گردد، باشد كه توفيق بهره مندي از اين اكسير ناياب براي همة اهل ايمان فراهم گردد.

راه هاي عملي:
1. دانستن فضيلت نماز شب:
از آنجا كه دانستن ارزش و اهميت هر كاري در گرايش و انجام آن عمل نقش بسزايي دارد، در اين بخش به چند آيه و روايت كه در اين زمينه رسيده است اشاره مي كنيم:
«و من الليل فتهجد به نافله لك عسي ان يبعثك ربك مقاما محمودا»[1]«و پاسي از شب را زنده بدار تا براي تو به منزلة‌ نافله اي باشد؛ اميد كه پروردگارت تو را به مقامي ستوده برانگيزد.»
پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: «ما زال جبرئيل… يوصيني بقيام الليل حتي ظننت ان خيار امتي لن يناموا»
جبرئيل پيوسته… مرا به شب زنده داري سفارش مي كرد، تا جايي كه گمان بردم بهترين افراد امت من شبها را هرگز نخواهد خوابيد.[2]امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: «لا تدع قيام الليل، فان المغبون من غبن قيام الليل »
«شب زنده داري را فرومگذاريد، زيرا بازنده كسي است كه شب زنده داري را ببازد.»
و روايات متعدد ديگري كه از ائمة‌ اطهار ـ عليهم السلام ـ در باب فضيلت نماز شب و تهجد وارد شده است، از جمله آنكه نماز شب شرف مؤمن ،و باعث صحت بدن، نوراني شدن صورت ، كفاره گناهان روز و برطرف كنندة وحشت قبربوده ،روزي را به سوي آدمي مي کشاند. موجب شرافت و بزرگواري و اداي قرض است و قساوت را از قلب مي برد و چشم را جلا مي دهد و آثار و بركات دنيوي و اخروي بسياري براي انسان دارد. پس از آنكه اين مقدار از ثمرات و بركات مادي و معنوي كه حضرات معصومين ـ عليهم السلام ـ براي نماز شب برشمرده اند. خود عاملي خواهد بود براي تحريك و تشويق انسان ها براي انجام اين سنت الهي كه دانستن اين بركات و ثمرات خود عاملي خواهد بود براي مصمم شدن در انجام اين عمل محبوب و پسنديده.
2. شناخت عوامل محروم شدن از نماز شب:
شناخت عوامل محروميت از نماز شب به ما كمك مي كند كه با ترك اين اعمال توفيق بر انجام دادن نماز شب پيدا نمائيم. در روايات علت محروم شدن از نماز شب را گناه ذكر كرده اند:
امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «لرجل قال له: اني حرمت الصلاه بالليل : انت رجل قد قيدتك ذنبوك.»[3]به مردي كه عرض كرد: من از نماز شب محروم شده ام: تو مردي هستي كه گناهانت تو را به بند كشيده است.
امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «ان الرجل ليكذب الكذبه فيحرم بها صلاة الليل. »[4]آدمي، دروغ مي گويد و به سبب آن از نماز شب محروم مي شود.
از اين روايت كه امام صادق ـ عليه السلام ـ يكي از گناهان كبيره كه دروغ باشد را باعث محروميت از نماز شب برشمردند و از روايت قبلي كه امام علي ـ عليه السلام ـ مطلق گناه را  باعث محروميت از نماز شب دانستند به خوبي در مي يابيم كه انجام دادن گناهان به طور كلي باعث سلب توفيق انسان از انجام دادن اين سنت الهي است.
پس مي توان نتيجه گرفت كه انجام دادن اعمالي مثل دروغ گفتن، غيبت كردن، خوردن مال حرام و شبهه ناك استفاده كردن از بيت المال و درس نخواندن، شنيدن موسيقي هاي غنايي و مطرب، بي توجهي به مسائل طهارت و نجاست….. از جمله مواردي است كه ممكن است انسان در طول روز مبتلا باشد و اين كارها باعث محروميت او از نماز شب گردد.
نكته: جويندة‌ راه رستگاري و عاشق سير و سلوك و شب زنده داري بايد در طول روز بر اعمال و افعال خود «مراقبت» و دقت لازم را داشته كه مبادا خداي ناكرده در شب از اين فيض الهي محروم گردد.
3. آگاهي از علل و اسباب توفيق انجام دادن نماز شب:

توسل به ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ :
از آنجا كه ما شيعيان معتقديم كه واسطه هاي رسيدن فيوضات به انسان ها ائمة اطهار ـ عليهم السلام ـ بخصوص حضرت مهدي (عج) هستند و تمامي انسان ها به واسطه اين انوار شريفه روزي مي خورند و روزي ها هم اعم از روزي مادي و معنوي هستند و از اهم رزائق معنوي توفيق خواندن نماز شب است.
پس: توسل به اين انوار طيبه در موفق شدن و رسيدن به قرب الهي و انجام دادن فرائض و سنن نقش بسزايي خواهد داشت. و بر پويندة اين طريق لازم است كه در صدد توسل و تقرب برآيد تا به نيت خود نائل گردد.
نيت: خالص كردن عمل براي خداوند  متعال كه نقادي بصير است در توفيق پيدا كردن انسان حائز اهميت مي باشد.
قرآن كريم مي فرمايد: «ان ناشئة الليل هي اشد وطئا و اقوم قيلا» [5].
البته نماز شب (و دعا و نالة سحر) بهترين شاهد اخلاص (و صفاي) قلب و دعوي صدق ايمان است.
امام صادق ـ عليه السلام ـ در ذيل اين آيه مي فرمايد: (من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 472، ح 1364).
ناشئة در اين آيه همان قيام انسان در شب است كه از روي اخلاص و فقط براي خدا باشد نه براي غير خدا.

پرهيز از افراط و تفريط:
علماء اخلاق در رابطه با نفس دو حالت را ترسيم كرده اند:
الف) حالت اقبال.
ب) حالت ادبار.
در بعضي اوقات و ايام نفس انسان حالت اقبال و توجه به مسائل عبادي و معنوي دارد و يا به عبارت ديگر در اين ايام نفس حالت پذيرش نسبت به انجام دادن فرائض و نوافل دارد، كه اين امر يك حقيقت دروني است كه هر شخص به خوبي آنرا  درك مي كند. پس در اين ايام علاوه بر انجام دادن فرائض انسان بايد فرصت را مغتنم شمرده و در انجام دادن اعمال مستحبي از جمله خواندن نمازهاي مستحبي، خواندن ادعيه وارده و زيارات معصومين ـ عليهم السلام ـ تمام تلاش و كوشش خود را بكار برد.
و در حالت ادبار كه شخص تمايلش نسبت به انجام دادن اعمال عبادي كم است به امتثال افعال و اعمال واجب اكتفاء كند. و به اين ترتيب آهسته آهسته نفس خود را آرام كرده و مقدمات بيشتر انجام دادن مستحبات از جمله نماز شب را فراهم آورد. بدين صورت كه در اوائل امر مدت كمي قبل از اذان صبح بيدار شده و «تعداد كمي» از ركعات نماز شب را بجا آورد و به ترتيب و با مرور زمان اين عمل را افزايش دهد.
اين كار تقريباً شبيه به كار افراد وزنه برداراست كه اول از وزنه هاي كم شروع نموده و با تمرين هاي فراوان و ممارست ميزان كارايي خود را افزايش مي دهند.

عوامل ديگر:
1. مقدمات خوابيدن:
انسان براي اينكه بتواند قبل از طلوع فجر بيدار شود بايد برنامه ريزي خاصي در رابطه با وقت خوابيدن و ميزان فعاليت روزانه خود داشته باشد. مثل اينكه در روز از انجام دادن فعاليت هاي بدني سخت و ورزشهاي سنگين خودداري كند تا شب راحت تر بخوابد و در نتيجه براي بيدار شدن هم راحت تر باشد و يا اينكه در اول شب بخوابد، تا ميزان لازم خواب بدن تا ساعات طلوع فجر تكميل شده باشد؛ كه در بيدار شدن مبتلا به کسالت و سختي نگردد.
2. خواندن ادعيه وارده در هنگام خواب.
3. با طهارت بودن: مثلاً وضوء بگيرد و يا حداقل تيمم كند.
4. رو به قبله خوابيدن.
5. بر روي شكم نخوابيدن.
6. مراقبه و محاسبه اعمال روز گذشته.
7. تصميم جدي و عزم راسخ داشتن براي بيدار شدن.
8. مقدمات نماز شب را آماده كردن: مثلاً سجاده.
9. خواندن آياتي از قرآن بخصوص آيه آخر سورة‌ كهف.
10. با شكم پر نخوابيدن.
11. در اول شب غذا خوردن و مقداري پياده روي كردن بعد از شام.
12. غذاهاي سبك خوردن.
13. استفاده از ساعت زنگ دار يا خوابيدن در محلي كه افرادي براي نماز شب بيدار مي شوند.
14. خوابيدن در مكانهايي كه خيلي گرم يا سرد نباشند.
15. استفاده از نوارهاي مناجات در سحر براي بالارفتن كيفيت روحي.
16. خواندن نماز شب در حرم مطهر ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ ،‌امام زادگان، مساجد و… .
17. نذر كردن براي اينكه انگيزة انسان براي بيدار شدن بالا برود. مثل اينكه شهيد رجايي (ره) نذر كرده بودند كه اگر نمازشان را اول وقت نخوانند يك روز روزه بگيرند. البته بهتر است نذر كردن به صورت مقطعي باشد: مثلاً در اوايل امر نذر كنند اگر امشب براي نماز شب بيدار نشوم فردا ……… را انجام دهم.
18. خواندن نماز شب قبل از خوابيدن و يا حداقل تعدادي از ركعات قبل از خواب.
19. قضا كردن ركعات و يا كل نماز شب بعد از نماز صبح.

نكتة پاياني:
براي اينكه از نماز شب بيشتر لذت ببريد، در مورد فوائدي كه از سوي خداوند وعده داده شده كه در پرتو خواندن نماز شب به ما مي رسد بيشتر تفكر كنيد و باور كنيد كه اگر با آداب آن خوانده شود آن فوائد به انسان مي رسد؛ چون  در وعدة الهي تخلفي صورت نمي گيرد. ديگر اين كه در حالات و روحيات افرادي كه اهل نماز شب بودند و هستند دقت كنيد. آرامش، متانت آنها به شما دلگرمي مي دهند و شما را به تكاپو در مي آورد تا به اين درجه رسيد و آخرين نكته و دقيق ترين نكته اينكه ، دربارة جايگاه بندگي بيشتر توجه كنيد و درباره صفات خداوند مطالعه كنيد و به آيات الهي و نشانه هايش با نظر تأمل كنيد كه «برگ درختان سبز در نظر هوشيار    هر ورقش دفتري است معرفت كردگار.»

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مرحوم آقا ملكي تبريزي (ره) . ميرزا جواد . اسرار الصلاه .
2. عزيزي . عباس . 420 داستان از نماز و عبادت امام  خميني (ره) . قم . ناحيه 2 . نمايندگي انتشارات تربيت .
3. مرحوم شيخ حر عاملي (ره) . وسايل ، كتاب الصلاه .
4. نماز شب راه تقرب الي الله . مركز مشاورة حوزه علميه قم .

پي نوشت ها:
[1]. اسراء/79 .
[2] . منتخب ميزان الحكمه . ج 2 . ص 596 . ح 3657 . به نقل از امالي شيخ صدوق (ره) . ج1 . ص349 . قم . نشر دارالحديث .
[3] . منتخب ميزان الحكمه . ج2 . ص596 .‌ ح3667 ‌. ترجمة : شيخي . حميد رضا . قم . دارالحديث . چاپ اول .
[4] . همان . ج 2 . ص 596 . ح 3668 .
[5]. مزمل/6 .