براي اينكه بتوانيد فرزندان خود را به نماز و مسايل ديني علاقمند سازيد قبل از هر چيز بايد بدانيد كه جوان حساس است و در شيوة دعوت او به مسائل ديني بايد بسيار دقيق بود؛ هرگز صفات خوب ديگران را با صفات بد آنان مقايسه نكنيد و اخلاق خوب ديگران را تو سر آنها نكوبيد و هرگز در مسايل ديني از در خشونت وارد نشويد كه اين امر آنان را به دفاع باز ميدارد و از شنيدن كلام شما بيزار ميكند. حال با توجه به اين مطالب به نكات ذيل توجه كنيد.[1]1. زبان دل: براي تربيت اخلاقي لازم است از زبان دل كمك گرفت و با محبت كه زمينه ساز تربيت اخلاقي است وارد ميدان شد. در دعوت فرزندان به كار خير به آنها بفهمانيد كه من عاشق و دوستدار شما هستم نمي خواهم و نمي توانم ضرري را (چه دنيوي و چه اخروي) در مورد شما عزيزانم تصور كنم.
2. از شيوه هاي تحريك عواطف، تشويق، تهديد، تلقين، معرفي الگو، بيان غيرمستقيم كمك بگيريد.
الف. تحريك عواطف:[2] براي تشويق آنان به مسائل ديني از زمان هايي استفاده كنيد كه حال و اخلاق آنها خوب است و احساس مي كنيد رابطة آنان با شما خوب است. اگر ميدانيد آنان نسبت به رضايت شما حساس هستند مي توانيد از حق خود بر آنها استفاده كنيد مثلاً بگوئيد من از دست شما راضي نيستم؛ يا اگر مي دانيد نسبت به امام حسين ـ عليه السّلام ـ علاقه نشان مي دهند مي توانيد از نماز ظهر عاشوراي ايشان سخن بگوئيد و…
ب. تشويق:[3] آنان را تشويق كنيد تا به مسائل ديني اهميت دهند مثلاً بگوئيد اگر در نماز خود سستي نكرديد شما را به زيارت امام يا امام زاده ـ عليه السّلام ـ و يا به سفر تفريحي و… مي برم.
ج. تهديد:[4] اگر زبان تشويق و محبت كارساز نبود مي توانيد از تهديد و تنبيه استفاده كنيد مثلاً به آنها بگوئيد از پول توجيبي يا مهماني خبري نيست، يا من با شما تا زماني كه به نماز اهميت ندهيد حرفي نمي زنم.
د. تلقين:[5] از صفات خوب آنها سخن بگوئيد و سعي كنيد با برجسته كردن صفات خوب آنها اعتماد آنان را به خود جلب كنيد. وقتي كه مطمئن شدند شما واقعاً خيرخواه آنها هستيد و با آنان رابطه صميمي داريد در مقابل انتقاد شما ساكت مي شوند.
هـ . الگو:[6] جوان به الگو اهميت ميدهد، سعي دارد صفات او را در خود شبيه سازي كند. شما ميتوانيد با فاميل و افرادي رفت و آمد كنيد كه جذّاب و با نشاط باشند و در عين حال اهل نماز و مسجد باشند تا فرزندان شما از اخلاق خوب آنان به طور ناخودآگاه درس بگيرند و تصورشان نسبت به افراد متدين بازسازي شود؛ چرا كه برخي فكر مي كنند دين داري يعني بي نشاطي، غم، غصه و… .
و. بيان غيرمستقيم:[7] جوانان نسبت به انتقاد مستقيم به خاطر غرور دورة جوانيشان حساسيت نشان مي دهند؛ بنابراين بايد با توجه به تغييرات روحي و جسمي كه براي جوانان حاصل مي شود و با عنايت به نيازهاي اين دوره از عمر آنان سخن گفت؛ هرگز مقابل ديگران به نصيحت و اندرز آنان اقدام نكنيد و زبان نصيحت و اندرز را بسيار كوتاه كنيد و تا مي توانيد به شكل تك به تك با آنان سخن بگوئيد.
3. خانواده سخت گير: راستي آيا از خود پرسيدهايد كه مدير خانوادة سخت گيري هستيد يا نه؟ آيا شيوه هاي تربيتي شما صحيح بوده يا نه؟ آيا نماز نخواندن آنان نوعي اعتراض به سخت گيري هاي احتمالي شما نيست؟ براي اينكه نسبت به خانواده سخت گير اطلاع بيشتري پيدا كنيد لازم است بدانيد كه اين خانواده ها نسبت به درخواست هاي نوجوانان خود هميشه و لو صحيح باشد و مشروع، امتناع ميورزند؛ اين امر نوجوانان را وا ميدارد تا عملاً رفتارهايي را كه مورد تنفر والدين است انجام دهند.[8] حال اگر احساس مي كنيد رفتار شما اين گونه بوده است چه بهتر است كه نسبت به آن تجديدنظر كنيد و علناً از فرزندانت بخاطر سخت گيريهايتان عذرخواهي كنيد و از آنان بخواهيد كه با هم مشورت كنيد و شيوة صحيحي كه مطابق نظر صحيح (تربيت اسلامي) باشد در خانه اجرا كنيد.
گاهي والدين ميخواهند فرزندان خود را به شيوة قديم بار آورند و هميشه از كارهاي خود و سختي هاي گذشته سخن به ميان ميآورند شما بايد با توجه به نيازها و امكانات اين زمان به تربيت آنها اقدام كنيد.
4. اظهار محبت: انسان تشنه محبت است اگر به كسي محبت كنيم او را شيفته خود ساخته ايم.[9] در روايت داريم كه محبت خود را ابراز كنيد اين امر باعث دوستي و محبت زيادتر و پايدارتر ميشود. برخي از خانواده ها بهخاطر مسائل مختلفي از ابراز محبت به هم ابا ميورزند و اين باعث مشكل در روابط ميشود.
5. محيط ناسالم: بسياري از رفتارهاي جوان و نوجوان ريشه محيطي دارد (محل كار، مدرسه، اجتماع و…) بنابراين براي از بين بردن آن حالات و رفتارهاي او و ايجاد رفتار صحيح و مطلوب بايد بر محيط و شرائط آن توجه كرد؛[10] به عنوان مثال اگر ميدانيد كه محيط او ناسالم است كمك كنيد تا محيط كار خود را عوض كند و در محلي كار كند كه افراد متدين وجود دارند.
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوتش گم شد
6. فرد مطّلع و خوش برخورد: شما ميتوانيد از فردي آگاه كه با جوانان شما آشنائي دارد و مورد قبول فرزندانتان است بخواهيد با آنان سخن بگويد و آنان را به فوائد نماز خواندن و ضررهاي ترك نماز آشنا سازد.(مثلا روحانياي را به منزل خود دعوت کنيد).
7. اصل جايگزيني: يكي از اصول روان شناختي كه در تربيت مهم است اصل جايگزيني است يعني اگر از جوان كاري را منع كرديد در عوض آن به او كاري جذاب معرفي كنيد به عنوان مثال فقط نگوئيد با اين فرد و آن فرد همنشيني نكن بلكه بگوئيد با آن فرد رفت و آمد بكن اين فرد آدم شايسته اي است و لياقت رفاقت با تو را دارد يا اگر او را از نوار مبتذل مثلاً منع مي كنيد در مقابل به او نوارهاي موسيقي مجاز را معرفي كنيد.
8. زيارت و خريد كتب ديني: براي امور معنوي آنها بيشتر هزينه كنيد مثلاً براي آنها كتب ديني بخريد، آنها را به زيارت ببريد و يا عالمي را به خانه دعوت كنيد تا با آنان دربارة اصول ديني سخن بگويد؛ اگر كسي به درستي با اصول دين آشنا شود ديگر خود به خود احكام دين را متوجه مي شود؛ برخي افراد چون اصول دين را نمي دانند و به آن با تفكر نرسيده اند نماز نمي خوانند.
قرآن خواندن: نسبت به قسمت پاياني نامه شما بايد بگوئيم كه شما مي توانيد براي ياد گرفتن قرآن از شيوه هاي زير كمك بگيريد.
1. روزانه مقداري از آن را با فردي كه قرآن خواندن بلد است تمرين كنيد، از روحاني محل كمك بخواهيد.
2. از نوارهاي ترتيل قرآن استفاده كنيد و شما مي توانيد يك دوره نوار يا سي دي قرآن بگيريد و هر روز قسمتي از يك سوره را تمرين كنيد يا مي توانيد يك نوار از يك سوره تهيه كنيد وقتي كه خوب آن سوره را ياد گرفتيد روي همان نوار سورة ديگري را تكثير كنيد.
3. از ايام ماه مبارك رمضان بيشتر استفاده كنيد از راديو معارف، تلويزيون(شبکه قرآن) هر روز قرآن تلاوت ميشود و در برخي از مساجد نيز برنامه تلاوت هر روز يك جزء قرآن برپا مي گردد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قرآن و تبليغ، محسن قرائتي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
2. تربيت اخلاق از ديدگاه اسلام با تأكيد بر دورة نوجواني، سازمان تبليغات اسلامي.
3. جوان و نيروي چهارم زندگي، دكتر محمدرضا شرفي، تهران، سروش.
4. شناخت هدايت، تربيت، دكتر علي قائمي، انتشارات اميري، تهران.
5. شيوه هاي ترغيب و جذب به نماز در دوره هاي کودکي، نوجواني و جواني،علي نقي فقيهيناشر: مهر تابان تهران – 24 مهر، 1384
پي نوشت ها:
[1] . بايد نسبت به كليد نكات توجه داشته باشيد و با توجه به زمان و شرائط و مقتضاي حال آنها را به كار ببريد.
[2] . قرائتي، محسن، قرآن و تبليغ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1372، ص 158.
[3] . همان، ص 166.
[4] . همان، ص 166.
[5] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[6] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[7] . همان، ص 174ـ220ـ228.
[8] . افضل السادات دهشيري، تربيت اخلاق، سازمان تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1370، ص 216.
[9] . رحيمي، عباس، زندگي موفق، نشر جمال، چاپ اول، 1382، ص 189.
[10] . تربيت اخلاق، ص 227.