اخلاص چيست؟ و فرق بين مُخلِص و مُخلَص چيست؟

اخلاص در لغت به معني ترك رياء در اطاعت و عبادت است.[1]و اخلاص در اصطلاح: عبارت است از: خالص كردن قلب و دل از چيزهايي كه مخلوط شدن آن با عمل باعث تيرگي آن گردد.[2] به بيان ديگر: اخلاص آن است كه انگيزه انسان از هر گونه شائبه غير الهي پاك باشد، و مي توان نام آن را (توحيد نيّت) گذاشت، يعني در تمام برنامه ها تنها به پروردگار و رضاي او انديشيد.[3]اصولا در اسلام ارزش عمل به خلوص نيّت است، وگرنه اعمالي كه انگيزه هاي غير الهي داشته باشد خواه ريا كارانه باشد، و يا به خاطر هواي نفس و يا تشكر و قدر داني از مردم، يا پاداش مادي باشد، هيچگونه ارزشي معنوي و الهي ندارد. و در حديث مشهور پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) فرمود: (لا عمل الا بالنّية و انما الاعمال بالنيّات)[4] هيچ عملي بدون نيت قبول نيست و همه اعمال با نيّت محاسبه مي شود.
عمل خالص تا آن حد در اسلام مورد اهميّت است كه در حديثي از پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) مي خوانيم: مَنْ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً ظَهَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ؛ يعني كسي كه چهل روز اعمال خود را خالصانه انجام دهد، خداوند چشمه هاي حكمت و دانش را از قلبش، بر زبانش ظاهر مي سازد.[5]

فرق بين مُخلِص و مُخْلَص:
مُخْلَص (بفتح لام): (هم الذين صفاهم الله عن الشرك و المعاصي) يعني مُخلَص (بفتح لام) كساني هستند كه خداوند آنها را اختيار كرده و آنها را از شرك و گناهان محفوظ داشته است.
مُخْلَص به آن مرحله عالي از مراتب اخلاص گفته مي شود كه پس از مدّتها جهاد با نفس، حاصل مي شود همان مرحله اي كه شيطان از نفوذ وسوسه اش در انسان مأيوس مي شود. در حقيقت (بنده مُخْلَص) بيمه الهي مي گردد و خدا در قرآن از زبان ابليس مي گويد:
(فبعزّتك لأغوينهم اجمعين الاّ عبادك منهم الُمخْلَصين) يعني شيطان گفت: بعزّتت سوگند كه همه آنها را گمراه مي كنم مگر بندگان مُخلَصت را.[6]مُخْلِص (بكسر لام) (هم الذين اخلصوا العبادة لله تعالي فلم يشركوا به و لم يعصوه) يعني مُخلِص كسي است كه عبادت را خالص براي خدا انجام داده و به او شرك نورزيده و گناه نكرده است.
مُخْلِص (به كسر لام) بيشتر در مواردي به كار رفته است كه انسان در مراحل نخستين تكامل، و در حال خود سازي بوده است. در قرآن مي فرمايد: (فاذا ركبو في الفلك دعوا لله مخلصين له الدين) يعني هنگامي كه به كشتي سوار مي شوند خدا را با اخلاص مي خوانند.[7] و باز مي فرمايد:(و ما أمروا الا ليعبدوا الله مُخلصين له الدين) و به آنها دستوري داده نشده جز اينكه خدا را بپرستند در حالي كه دين خود را براي او خالص كنند.[8]اما  مخلَص (به فتح لام) نتيجه اي است که انسان با خلوص از کارهاي خويش حاصل مي کند و به درجه و مقامي در اين راه نائل مي شد که تمامي افکار و اعمال و رفتارش، براي خدا و رضايت او خالص شده و هيچ گونه مشائبه غير خدايي در او نيست، بگونه اي که وسوسه هاي شيطاني و نفس براي او اصلا معنا ندارد و نمي تواند به او  نزديک شود.

پي نوشت ها:
[1] . جوهري، الصحاح، ج 3، ص 1037. ابن منظور، لسان العرب، ج 4، ص 173. جرجاني، علي بن محمّد، التعريفات، ص 5،.
[2] . طريحي، مجمع البحرين، ج4، ص168. قال: الاخلاص: هي القُربة الّذي يذكرها اصحابنا في نيّاتهم. و هو ايقاع الطاعة خالصاً للّه وحده): اخلاص اين است كه اصحاب (اماميّه) در نيّات عمل شان آن را ذكر مي كنند و قصد قُربة، مي كنند: يعني عبادت را تنها براي رضاي خدا نيّت مي كنند كه بجا آورند.
[3] . مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج 12، ص 578.
[4] . مکارم شيرازي، تفسير نمونه،ج 25، ص 354.
[5] . مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، دار الوفاء، اول، 1404ه.ق، ج53، ص326.
[6] . ص/ 83. مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 9، ص 378ـ377.
[7] . عنكبوت/ 65.
[8] . بيّنه/ 5.