من دوست دارم يك برنامه درست و دقيق براي زندگي داشته باشم كه بتوانم در دنيا و آخرت موفق باشم (مثل ارتباط درست با خدا، نماز، امام زمان ـ عليه السلام ـ و…) لطفاً مرا راهنمايي كنيد؟

مقدّمه: برنامه ريزي صحيح در واقع اساس زندگي انسان است. و بدون آن بسيار سخت است كه به مقصد مورد انتظار رسيد. براي اينكه برنامه زندگي موفق باشد بايد در آن نكاتي رعايت شود تا بتوان به صورت همه جانبه به پيش رفت. در اين صورت است كه موفقيت از ازنگاه دين حاصل مي شود. در اينجا نكاتي مهم براي داشتن يك برنامه تا هر كس با توجّه به موقعيت خودش از لحاظ فردي، اجتماعي برنامه ريزي نمايد.

نكات مهمّ در يك برنامة موفق:
1. ايجاد محيط تربيتي مساعد: يكي از نكات مهم براي پيشرفت در زندگي داشتن محيط مساعد براي رشد و بالندگي است. قسمتي از آن به عهدة خانواده و حكومت است كه ما به آنها اشاره نمي كنيم. ولي قسمتي به خود انسان مربوط مي شود. در اين مورد مي توان به الگوگيري  اشاره كرد. الگوگيري  بهترين، آسان ترين و نزديك ترين راه براي رسيدن به كمالات انساني مي باشد. در قرآن و سيرة ‌اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نمونه هاي فراوان در اين مورد مي توان پيدا كرد و يكي از علتهاي وجودي پيامبران و ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ همين الگو بودن آنها در مسير حقّ مي باشد. توضيح روش الگوگيري  نيازمند نوشتاري مستقل مي باشد و در اينجا مجال چنين بحثي نيست. از موارد ديگر براي ايجاد محيط مساعد سالم سازي محيط مي باشد. در اين مرحله انسان بايد نسبت به كارهاي زشت و گناه حساسيّت نشان دهد و در محيطي كه هست جلوي گناه را بگيرد كه همان امر به معروف و نهي از منكر مي باشد. از ديگر موارد براي ايجاد محيط مساعد، تغيير موقعيت مي باشد. انسان اگر ديد در محيطي كه زندگي مي كند، تحصيل مي كند، رفت و آمد مي كند جلوي گناه را نمي توان گرفت بايد تغيير موقعيت كند. مثلاً اگر در اتاقي نمي تواند از گناه جلوگيري كند به اتاق ديگر برود يا در محل كلاس يا جاي خود را تغيير دهد يا هنگام رفت و آمد راه خود را تغيير دهد. در اسلام نمونه ديگري براي تغيير موقعيت ذكر شده كه در تغيير روحيه بسيار مؤثر است و آنهم رفت و آمد در مراکز  مذهبي مثل مسجد، نماز جمعه، هيأت هاي مذهبي، حرم اهل بيت ـ عليهم السلام ـ … مي باشد.[1]2. تأمين صحيح نيازها: انسان اگر نيازهايش در جاي خود إرضاء نشود نمي گذارند تا انسان به مراحل كمالات بالاتر نائل گردد. يكي از مهمترين نيازها ازدواج مي باشد كه فوايد تربيتي فراواني دارد، مثل بارور شدن عواطف آمادگي براي مسئوليت، فاصله گرفتن از خود ميان بيني، آمادگي براي خدمت به ديگران، ارضاء صحيح غريزة جنسي، دور ماندن از گناه. يكي ديگر از نيازهاي جسماني، نياز به ورزش مي باشد كه هم تخلية نيروي جواني مي كند و هم روحيّة انسان را شاداب و اراده را قوي مي كند. اگر مسألة ازدواج هم حلّ نشود و موانعي داشته باشد مي توان بوسيلة ورزش انحراف نياز ايجاد كرد. البته بايد توجّه داشت كه انحراف دادن نياز بوسيله ورزش موقتي مي باشد.[2]3. روش تكريم شخصيت: شالوده و بنياد اساسي اخلاق اسلامي، توجّه دادن انسان به شرافت و كرامت ذاتي خويش است. «من واقعي» انسان، چون از جنس حقيقت و برخوردار از قداست آسماني است و از چشمة قدرت و علم و آزادي نوشيده است، با كذب و ناراستي، اسارت در طبيعت و پستي و دست و پا زدن در جهل و ذلّت و شهوت ناسازگار است و از همين رو انسان هوشيار از هرگونه رذايل اخلاقي كه با عزّت و غيرت او منافات داشته باشد بيزار است. در اين راه اولاً بايد هم به ديگران هميشه احترام بگذاريم و هم كارهايي انجام دهيم كه مورد بي احترامي واقع نشويم. ثانياً در برخورد با ديگران از قاعدة توجه مثبت بدون شرط استفاده نمائيم. يعني طرف مقابل در هر موقعيتي احساس كند كه فردي ارزشمند است و كارهاي او هستند كه بد يا خوب هستند. ثالثاً در روابط با ديگران اغماض كردن باعث تكريم شخصيت آنها و هم خود شما مي شود. در اغماض هم چهار مرحله وجود دارد. (حمل به صحت كردن يا تفسير به نيكوترين وجه، تغافل يا تجاهل كردن (چشم پوشي)، عفو و گذشت) كه اصول اغماض هستند. رابعاً براي بالا بردن شخصيت خود بايد مسئوليت پذير باشيد و كارهايي كه مي توانيد را به عهده بگيريد و از سختي كارها نترسيد.[3]4. روي آوردن به ارزشهاي اخلاقي: بعد از مراحل قبلي كه آمادگي بيروني و دروني براي انسان حاصل شد، زمينه عمل به ارزشهاي اخلاقي فراهم مي گردد. براي اينكار روش هاي زير بكار مي رود: الف. انذار و تبشير يا خوف و رجاء يا ترساندن و اميدوار كردن. اسلام، مي خواهد انسان به صورت متعادل باشد پس از طرفي از عواقب كارهاي زشت مي ترساند و از طرفي او را به آينده اميدوار مي كند. ب. داستان گويي: بوسيلة داستان هاي قرآن و ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ و بزرگان و افراد نمونه، انسان مي تواند تحريك احساسات كند و انگيزه خودش را براي انجام كارهاي خوب بالا ببرد و همچنين باعث تقويت نيروي عقل و خردمندي مي شود. ج. تشبيه و تمثيل: قرآن براي رساندن مفاهيم اخلاقي از تمثيلات و تشبيهات بسيار زيبا استفاده مي كند و سختي مسأله را آسان مي كند معصومين ـ عليهم السلام ـ نيز چنين روشي داشتند. د. پرسش و پاسخ: در مسايل اخلاقي انسان مي تواند در مورد مسايل اخلاقي سوال طرح نمايد و به آنها حتماً و دقيقاً جواب دهد. تا باعث پيشرفت در ارزشهاي اخلاقي شود.[4]5. پرورش نيروي عقل: انسان مي تواند بوسيلة تفكر در طبيعت، تاريخ، قرآن، اسرار انسان به تقويت نيروي عقلاني اقدام نمايد. براي اينكار روشهاي زير سودمند است. الف. بينش پيدا كردن و اصلاح نگرش هاي غلط. ب. استدلالهاي اخلاقي براي كارهايش. ج. در مورد مسايل اخلاقي هميشه در حال افزايش اطلاعات باشد. د. مشورت و مشاوره با افراد عاقل در كارها.[5]6. مداومت بر عمل: انسان در مسير كمال به هيچ كمالي نمي رسد مگر بوسيلة مداومت بر عمل كردن. راهكارهاي ايجاد مداومت: الف. تمرين كردن و عادت. ب. بهره گيري تدريجي از أضداد: براي حذف يك زشتي بايد كار مخالف با آن را انجام داد. (حرص = قناعت) ج. در افتادن با ابتلائات الهي و مقاومت كردن در برابر آنها. د. معاشرت و مجالست مستمر با افراد پرهيزگار.[6]7. روش تشويق و تنبيه: در مقابل كارهاي خوبي كه انجام مي دهيد خود را تشويق كنيد تا باعث تقويت و تثبيت آن روحيه در شما شود و در مقابل كارهاي زشت خود براي خود حتماً تنبيه قرار دهيد.[7]8. نظارت بر خود: شما با هوشياري كامل نسبت به انجام كارهاي خود، كه چه كار خوبي انجام داده ايد و چه كار بد باعث مي شويد تا اولاً رذايل اخلاقي، شما را هلاكت نكشاند و ثانياً باعث بدست آوردن كنترل كارهاي خود مي شود و شما مي توانيد به اين طريق روز به روز در مسير كمالات پيشروي بهتري داشته باشيد. روش هاي نظارت بر خود كه در واقع نوعي برنامه ريزي و مديريت بر زمان نيز مي باشد. عبارتند از: الف. توبه (نوسازي خويشتن) نسبت به كارهاي گذشته كه پيش شرط و مقدّمه نظارت بر خود مي باشد. ب. مشارطه يا عهد بستن با خود براي انجام كارهاي برنامه ريزي شده در اوّل روز. ج. مراقبه: حضور فعال شخص هنگام عمل بوسيله هر يك از اعضاي بدنش قبل از عمل (نيت) هنگام عمل (ارزش اخلاقي) بعد از عمل (آفت نزند مثل ريا، مذمّت، اذيت…) د. محاسبه: در آخر روز بررسي كردن كارهاي انجام داده و نمره دادن به آنها هـ . معاقبه: اگر كار خوب انجام داده باشد و نمره اش خوب باشد شكر كند و توفيق بيشتر بخواهد. اگر كار بد كرده باشد توبه كند و توفيق اصلاح بخواهد.[8]9. پرورش ايمان: آخرين راهكار بالا بردن اعتقاد قلبي و ايمان خود مي باشد. كه براي اينكار براي نمونه چند راهكار پيشنهاد مي شود. الف. عبادت: عبادت شامل نماز، روزه، حج، غيره كه بعضي موسمي و بعضي روزانه هستند مي شود. ب. ذكر: ذكر گفتن به يادآوري اعتقادات است و باعث تقويت ايمان نسبت به آنها مي شود. ذكرهاي بعد از نمازها، ذكرهاي مخصوص ايام خاصّ، ذكرهاي عامّ مثل لا اله الا الله، تسبيحات أربعه، ذكر مرگ، ذكر نعم الهي. ج. نيايش: دعاهاي رسيده از معصومين ـ عليهم السلام ـ در ايام خاص، مناجات ها كه در مفاتيح و صحيفة سجاديه آمده است. د. محبّت به اولياء الهي: معصومين ـ عليهم السلام ـ و بزرگان دين را زيارت كردن به صورت حضوري يا غيرحضوري و ارتباط قلبي با آنها، كارهاي خوب را به نيّت آنها انجام دادن باعث تقويت ايمان نسبت به معصومين در دل انسان مي گردد.[9]در آخر: شما مي توانيد با در نظر داشتن اين راهكارها و اصل تدريج براي خود برنامه ريزي كنيد و سعي كنيد حتماً روش هاي بالا را به صورتهاي مختلف و تدريجاً در زندگي خود وارد كنيد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اخلاق در قرآن، سه جلد، استاد مصباح يزدي، مؤسسه امام خميني.
2. به سوي خودسازي، استاد مصباح يزدي، مؤسسه امام خميني.
3. سيماي روزانه فرد مسلمان، مهراب صادق نيا، بوستان كتاب قم.

پي نوشت ها:
[1] . ديلمي، احمد و  آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، دفتر نشر و پخش معارف، چاپ سوم، 1380، ص 226.
[2] . همان، ص 271.
[3] . همان، ص 275.
[4] . همان، ص 287.
[5] . همان، ص 295.
[6] . همان، ص 305.
[7] . همان، ص 315.
[8] . همان، ص 325.
[9] . همان، ص 336.