چرا در اغلب ادعيه به ويژه دعاي ندبه خطابات نسبت به امام زمان ـ عليه السّلام ـ جمع است؟ (مثل اين الشموس الطالعة…. ) جمع است؟

1. گاهي در ادبيات، جهت حرمت و حفظ احترام، فرد را به صورت جمع مورد خطاب قرار مي دهند و مي گويند: استاد فرمودند و يا پدر فرمودند، استاد تشريف فرما شدند. اين نكته در مورد اولياء خدا و معصومين ـ عليهم السلام ـ بسيار روشن است و در قرآن شريف، روايات و ادعيه نيز اين نكته مورد توجه قرار گرفته است و آنها را با گونه هاي مودبانه مورد خطاب قرار داده اند.[1]2. در مورد حضرت مهدي (عج) مسئله فراتر از اين است. براي روشن شدن بحث،‌ به يك حديث جالب توجه اشاره مي شود. در روايات آمده است:
«سُئِلَ ابوعبدالله ـ عليه السّلام ـ هل وُلِدَ القائم؟ قال: لا، و لو أدركْتُه لخدمْتُه أيّامَ حياتي.»[2] از امام صادق ـ عليه السّلام ـ در مورد تولد امام زمان (عج) سوال شده كه آيا حضرت قائم (عج) متولد شده اند؟ امام فرمود: نه حضرت قائم (عج) متولد نشده است. اگر من او را درك مي كردم، تمام عمر خود خادم او مي شدم.
2. نكتة‌ ديگر آن است كه قرآن در مورد حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ نيز چنين خطابي دارد مي فرمايد: « إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ »[3] يعني «همانا ابراهيم (به تنهايي) يك امت بود، در برابر خدا خاضع و فرمان بر حق گرا بود، و از مشركان نبود.» در اين آيه خداوند حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ را به تنهايي يك امت دانسته است. خلاصة‌ تحليل و تفسير مفسران ذيل اين آيه عبارت است از اينكه:
1. چون ابراهيم ـ عليه السّلام ـ بر مكتبي بود كه احدي بر آن نبود، پس يك امت بود.
2. او به اندازة‌ يك امت خير و خوبي و كمال داشت. «آن چه خوبان همه دارند تو تنها داري»
3. كلمة امت به معناي معلم خير است،‌ او معلم خوبي ها بود.
4. مراد از امت يعني رهبر و مقصود و امام تمام خداپرستان.
5. شعاع شخصيتي او به انداز ه يك امت بود.
6. چون قوام امت به او بود.
7. چون عالم بود و عالم،‌ امتي را راهنمايي مي كند.
8. چون حركت آفريد و به تنهايي، كار يك امت را انجام داد، ياري هم نداشت و يك تنه قيام كرد.[4]3. خطاب «اين الشموس الطالعه و… » با توجه به عبارات قبل از آن در مورد معصومين و امام زمان (عج):
همانطور كه قرآن مي فرمايد: « وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا… »[5] يعني «و به آن گروهي كه مستضعف بوده اند مشارق و مغارب سرزمين «فلسطين» را كه در ‌آن، بركت نهاده بوديم بر ايشان به ميراث عطا كرديم.» و در جاي ديگر مي فرمايد: « فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ »[6] يعني «پس به پروردگار خاوران و باختران سوگند ياد نمي كنم كه بي گمان ما تواناييم.» ، در همين راستا، ادعيه نيز همگام با آيات مي فرمايند: «كجا رفتند خورشيد هاي تابان در فلك انسانيت و كجا رفتند ماه هاي فروزان و كجا رفتند ستارگان درخشان… »[7]. از طرفي خطاب به يك امام، در واقع خطاب به همة‌ امامان ـ عليهم السلام ـ است. چون «كلُّهم نورٌ واحدٌ» و اهداف همه واحد است. به اضافه اين كه در اين فقره از دعاء خطابات عمومي است و همة‌ امامان ـ عليهم السلام ـ مورد خطاب هستند و به صورت طبيعي با جمع مورد خطاب قرار گرفته اند.
4. نكتة جالب توجه ديگر اين است كه در زيارت نامه آمده است: امام زمان (عج) امام انس و جن است.[8] امام زمان (عج)، امام عالميان است و خورشيد تابان عالميان. امام زمان (عج) همانند حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ امت ساز است.[9] كما اين كه در مورد عبدالمطلب نيز آمده است: او در قيامت به صورت يك امت مبعوث مي شود و درخشندگي زمام داران (عدل) و سيماي انبياء را دارد.[10] در بخشي از زيارت نامة‌ امام زمان (عج) نيز آمده است: «درودهاي خدا بر او (امام زمان ـ عليه السّلام ـ ) و همة‌ مؤمنين و مؤمنات در مشرق و مغرب هاي زمين و صحرا.»[11] امام زمان ـ عليه السّلام ـ كسي است كه به تنهايي وارث همه‌ي پيامبران و امامان ـ عليهم السلام ـ است[12] و امام تمام عصرها و مصرها مي باشد و همچون قرآن كه همانند خورشيد و ماه در جريان و حركت مي باشد، امام زمان (عج) هم همچون خورشيد در جريان است.[13] همان طور كه هر عالمي به خورشيد نياز دارد،‌ همة‌ عالميان نيز به وجود و حضور امام زمان (عج) نياز دارد.
به حس و وجدان به دست مي آيد كه اگر نور خورشيد نبود، زمين در ظلمت و تاريكي فرو مي رفت. و هيچ فرد يا افرادي ذي حيات وجود نداشت. همچنين، اگر «خورشيدهاي درخشان فلك انسانيت» نبود، ظلمت و ظلالت و تاريكي و جهل و ناداني سراسر عالم را فرا مي گرفت.[14]از جابر انصاري روايت شده كه روزي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ پس از نماز صبح كه ما با او نماز صبح را به جماعت خوانديم، روي به ما كرد و فرمود: اي مردم كسي كه خورشيد را از دست داد (خورشيد غروب كرد) بايد متمسك به ماه شود و (از نور ماه استفاده كند) و كسي كه ماه را هم از دست داد، بايد از دو ستاره ي فرقدان (دو ستاره قطبي) استفاده كند… گفتيم: يا رسول الله، شمس كيست؟ فرمود: من هستم. و در توضيح آن فرمود خداي تعالي ما را هم چون ستاره هاي درخشنده آسمان قرار داد كه چون ستاره اي غروب مي كند، ستاره اي ديگر طلوع مي كند…»[15]در روايتي كه «الشموس الطالعه» را تفسير مي كند آمده است:
شيخ صدوق از امام حسين ـ عليه السلام ـ روايت مي كند كه امام حسين ـ عليه السلام ـ فرمود: روزي به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ وارد شدم كه ابي بن كعب نزد ايشان بود. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ به من فرمود: آفرين بر شما يا ابا عبدالله و اي كسي كه زينت آسمان ها و زمين ها هستي. ابن ابي كعب عرض كرد: يا رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ غير از شما چه كسي مي تواند زينت آسمان ها و زمين ها باشد و اين چگونه است؟ پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: يا ابي كسي كه مرا به حق به نبوت برگزيد، حسين بن علي ـ عليه السلام ـ در آسمان ها معروف تر و بزرگتر است، از آنچه كه در زمين هست. چون در سمت راست عرش الهي نوشته شده: «حسين ـ عليه السلام ـ چراغ هدايت و كشتي نجات است».[16]در جاي ديگر در تفسير «الشموس الطالعه» روايت شده كه:
امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «امام خورشيد درخشان بر بندگان است. به مقام او كسي را ياراي چشم دوختن يا دست رساندن نيست.» از امام موسي بن جعفر ـ عليه السلام ـ روايت شده كه فرمود: «همانا امام در زمين به منزلة ماه در آسمان است و او بر همة‌ اشياء آگاه مي باشد.»[17] 
چكيده و خلاصه:
1. آن چه از روايت، كتابهاي شرح به دعاي ندبه و لحن خود دعا بر مي آيد، «اين الشموس الطالعه» خطاب به همه معصومين و امامان ـ عليهم السلام ـ است.
2. خود امام زمان (عج) به تنهايي يك امت است و اين گونه خطابات در فرهنگ قرآن شريف، روايات و ادعيه فراوان مي باشد.
3. از طرفي امام زمان (عج) هم امام انس و جن است و هم امام عالميان و امام همه بشريت در هر عصر و مصري.
4. درست است كه خطاب هاي اين قسمت از دعا، خطاب به همه امامان ـ عليهم السلام ـ است ولي از باب «كلهم نور واحد» و از باب اين كه اهداف همة پيمبران و امامان واحد است مي توان به هر يك از معصومين ـ عليهم السلام ـ و از جمله امام زمان (عج) خطاب جمع آورد.
چون امام زمان (عج) به تنهايي وارث همة پيمبران و امامان ـ عليهم السلام ـ است و همسان قرآن در طول زمان جاري[18] مي باشد و در هر عصر و مصري پيام رسان اسلام مي باشد.
بنابراين، ظاهر عبارت دعاي ندبه : «اين شموس الطالعه…. » خطاب به همة معصومين و امامان ـ عليهم السلام ـ است در عين اين كه خطابات جمع نسبت به هر يك از امامان ـ عليهم السلام ـ به ويژه امام زمان (عج) بسيار پسنديده و در خور شان است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ ندبه و شادي، زمرديان، شرحي بر دعاي ندبه.
2ـ سند و شرح دعاي ندبه، صبوري کاشاني.
[1] . زبان فارسي 3، سال سوم متوسطه، رشتة‌ علوم انساني، ص 24، 1382 ـ 1383.
[2] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج51، ص148، باب 6.
[3] . نحل/120.
[4] . تفسير نور، ج6، ص422.
[5] . اعراف/137.
[6] . معارج/40.
[7] . قمي، عباس، مفاتيح الجنان، دعاي ندبه، ص980.
[8] . قمي، عباس، مفاتيح الجنان، زيارت از راه دور.
[9] . تفسير نمونه، ج11، ص449.
[10] . سفينة‌ البحار، ج2، ص139.
[11] . قمي، عباس، مفاتيح الجنان، زيارت بعد از نماز صبح، ص891.
[12] . قصص/5، معناي پنهان ‌آيه.
[13] . الميزان، ج1، ص42.
[14] . علوي طالقاني، شرحي بر دعاي ندبه، تصحيح علي اكبر غفاري، تهران، اميركبير، چاپ اول، 1381، ص200ـ202.
[15] . همان.
[16] . واعظ موسوي، سيد علي اكبر، شرح دعاي ندبه از كتاب و سنت، تهران، بي نا، چاپ اول، 1363، ص199.
[17] . مهدوي، مهدي، اميد منتظران مهدي(عج) دعاي ندبه از ديدگاه معصومين(ع)، تهران، دانش هوشيار، چاپ اول، 1381، ص143.
[18] . تفسير الميزان، بيروت، عربي، ج1، ص42.