تفسير سخن حضرت علي ـ عليه السّلام ـ كه فرمودند: زنان مانند عقرب هستند چيست؟

از ديدگاه اسلام زن و مرد، هر دو از گوهر شريف، انسانيت همتا و داراي مراتب كمالي واحدي هستند. خطاب هاي قرآن كريم كه بزرگترين منبع تعاليم اسلام است در مورد زن و مرد يكسان است : «يا ايُّها الناس» «يا ايُّها الّذين آمنوا» و تاكنون هيچ مفسري ابراز نكرده است كه اين خطاب هاي قرآن اختصاص به مردها دارد.
از سويي از قديم دو نوع برداشت ناروا دربارة زن وجود داشته است. گروهي زن را عنصر گناه، ناقص العقل و طفيلي مرد معرفي نموده‌اند. گروهي نيز با دستاويز قرار دادن برخي مسائل، گرايش افراطي به دفاع از حقوق زن داشته‌اند، كه آثار ناخوشايند انقلاب فمينيستي نتيجة تلاش آنهاست. هر دو برخورد نارواست؛ زيرا ديدگاه اول به تحقير قشر زنان و ديدگاه دوم به لگدمال كردن جايگاه والاي او انجاميد و هر دو براي زنان مضر بودند.
حقيقت اين است كه جايگاه هر يك از زن و مرد در جاي خود بسيار ضروري است و اين تقسيم تكويني (زن . مرد) به هيچ وجه نشانگر برتري مرد بر زن و فرومايگي زن نيست بلكه هر يك جلوه‌اي خاص از اسماي حسناي الهي‌اند.[1]

«طرح بحث»
سؤالي كه مطرح است اين است كه با توجه به تأكيدات فراوان منابع اسلامي بر اهميت فوق‌العاده زن چرا مولاي متقيان در كلمات قصارشان زن را به عقرب تشبيه نموده‌اند؟
لازم به ذكر است اين عبارت حكمت 58 نهج‌البلاغه (به اختلاف شماره حكمت در نسخ) است. هرچند برخي شارحين كلمات قصار نيز از قافله افراط و تفريط عقب نمانده‌اند لكن حقيقت مطلب اين است كه بايد كلام امام علي ـ عليه السّلام ـ را درك كرد و بعد قضاوت نمود نه اينكه ابتداء قضاوت نمود و سپس براي اثبات نظر خود دليل تراشيد.

توضيح بحث:
الف: بايد توجه داشت اين‌گونه روايات هشداري به مرد است تا فريب شهوت را نخورد. نيش عقرب مانند نيش زنبور عسل و سوزن نيست كه در ابتدا دردآور باشد؛ بلكه اگر انسان نداند عقرب است از نيش آن احساس لذت و شيريني مي‌نمايد. منظور كلام آن حضرت اين نيست كه زن عقرب است بلكه بيانگر اين است كه خود را به وسيلة نگاه به نامحرم به آتش ندهيد. ديدن نامحرم شيرين است امّا اين گناه، درونش عقرب است، و در اين ميان فرقي بين زن و مرد نيست، اما چون جاذبه از سوي زن بيشتر است به همين علت حضرت عبارت را نسبت به زن بيان داشته‌اند.[2]ب: نظير اين عبارت را اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ در مورد دنيا فرموده است كه : «انّما مثَلُ الدنيا مثَلُ الحيةِ ليِّنٌ مسُّها قاتلٌ سمُّها»: دنيا مثل آن مار خوش‌رنگي است كه رنگش زيبا، پوست آن نرم است امّا همين پوست نرم، سم است. در اين روايت مذمت دنيا مستقيماً مورد نظر نيست، بلکه مذمت دنياپرستي و جذب آن شدن مورد نظر است. به همين صورت، جمله المرأة عقرب، هم مذمت زن نيست بلكه مذمت نگاه به نامحرم است.[3]ج: اين روايات و امثال آن كه در كلام معصومين ـ عليهم السّلام ـ مشاهده مي‌شود، در مقام ارزش‌گذاري نيست. بيان ارزش در جاهاي ديگر مطرح شده است و « إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ »[4] ملاك و معيار تقوا است چه زن باشد چه مرد. بنابراين گفتن اين‌گونه عبارات به هيچ وجه در جهت تحقير و تنريل منزلت زن نيست.
د: حضرت علي ـ عليه السّلام ـ براي مقام زن، حرمتي عظيم قائل است. آن حضرت تبعيض بين زن و مرد را پندار نادرست تلقي كرده و مي‌فرمايد: «خداوند با دارايي و فرزندان، بندگانش را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد تا روشن شود چه كسي از رزق او خشمگين و چه كسي خشنود است. البته كه آن ذات سبحان، به حال آنان از خودشان هم داناتر است ولي با اين همه در بوتة آزمون قرار مي‌گيرند تا آن‌چه هست در علم‌هايشان عينيت يابد. و پاداش و كيفر را سزاوار شوند چرا كه پاره‌اي پسر دوست هستند و دختر را ناخوش دارند پاره‌اي ديگري به فزوني خواسته، علاقه‌منداند و هرگونه كاستي ناخوشايندشان است.[5]حضرت در برخي موارد مردها را از اذيت زنان بر حذر داشته است : «زنهار كه زنان را حتي اگر ناموستان را دشنام دادند و به فرمانده شما جسارت كردند بيازاريد و تحريك كنيد.»[6]بنابراين هيچ‌گاه نظر امام علي ـ عليه السّلام ـ توهين و تحقير منزلت زن نيست. بلكه بيان حسّاسيت ارتباط با قشر زنان است در اين حكمت هم چنانكه گذشت حضرت علي ـ عليه السّلام ـ بر مراقبت نگاه، و چگونگي ارتباط و زواياي برخورد با نامحرم اشاره دارند.

«نتيجه‌گيري»
با توجه به مجموع آنچه گذشت اولاً ملاك ارزش در اسلام تقوا مي‌باشد و از اين جهت فرقي بين زن و مرد نيست. ثانياً حكمت نقل شده در مقام بيان كشنده بودن روابط نامشروع بين زن و مرد اجنبي است و درصدد تنقيص زنان نيست.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ شهيد مطهري، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چ دوم، 1379، ج 19، ص 127 ـ 153.
2ـ آيت الله جوادي آملي، زن در آيينه جلال و جمال، قم، مركز نشر اسراء، چ پنجم، 1381، ص 374 ـ 375. كه در خصوص سئوال صحبت كرده‌اند.
3ـ زن از ديدگاه امام علي ـ عليه السّلام ـ ، علامه محمد تقي جعفري.

پي نوشت ها:
[1] . ر.ك: مطهري، مرتضي، نظام حقوق زن در اسلام، قم، انتشارات صدرا، چاپ سوم، 1381، ص131.
[2] . جوادي آملي، عبدالله، زن در آيينه جلال و جمال، قم، مركز نشر اسرء، چاپ پنجم، 1381، ص374ـ375.
[3] . همان، ص375.
[4] . حجرات/ 14.
[5] . دشتي، محمّد، نهج البلاغه، قم، انتشارات پارسايان، چاپ دوم، 1379، حكمت 93، ص643.
[6] . همان، ص494، نامه 14.