كتاب العين از خليل بن احمد ميگويد «عاشورا اليوم العاشر من المحرم. و يقال بل التاسع. كان المسلمون يصومونه قبل فرض شهر رمضان».[1] يعني عاشورا روز دهم از ماه محرم است و بعضي قائل هستند كه روز نهم محرم ميباشد و قبل از اينكه روزه ماه رمضان واجب شود مسلمانان آن روز را روزه ميگرفتند.
ابن دريددر جمهرةاللغهمينويسد:عاشورا روزي است كه در زمان اسلام نامگذاري شده و در جاهليت روزي به اين نام نبوده است.[2]خلاصه از تتبع در بيش از بيست كتاب معتبر لغت نتايجي حاصل گرديد كه به طور خلاصه بيان ميگردد:
1 . در عربي واژهاي كه بر وزن «عاشورا» باشد بسيار كم است.[3]2 . اين واژه به چهار وزن ديگر هم استعمال شده است: عاشورا، عاشوري، عشوراء، معشوري.
3 . بعضي گفتهاند كه اين كلمه معرفه است و الف و لام بر سر آن در نميآيد و صفت يوم قرار نميگيرد بلكه يوم به آن اضافه ميشود.[4]4 . صاحب جمهرة اللغه و صاحب النهايه و صاحب مجمع البحرين گفتهاند: «اين واژه اسمي اسلامي است و قبل از اسلام نبوده است». اما ظاهراً اين مطلب درست نيست زيرا در نقلهاي متعدد از عاشوراء قبل از اسلام سخن رفته است كه به بعضي آنها اشاره خواهيم كرد.[5]5 . با اينكه در تاريخ حادثه كربلا و مطالب مربوط به آن هر جا واژه عاشوراء به كار برده شده و ميشود مقصود دهم محرم است اما در موارد ديگر احتمال داده شده كه مقصود از عاشوراء نهم محرم باشد و با تاسوعاء فرقي نداشته باشد.
اما ظاهراًُ اين احتمال ناشي از استفاده نادرست از برخي روايات باشد زيرا معني روايت «لاصومن التاسع» يعني افزودن روزه روز نهم به دهم است، نه اينكه مقصود از نهم ماه، عاشورا باشد. علاوه بر اين مفهوم ماده «ع ش ر» بر اين مطلب گواهي ميدهد.[6]6 . جوهري در صحاحاللغه گويد: «التاسوعاء قبل يوم العاشوراء و اظنه مولداً» يعني تاسوعا قبل از عاشورا است و گمان ميكنم تاسوعا عربي اصيل نباشد.[7]7 . در ميان رواياتي كه از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ و اميرالمؤمنين و امام مجتبي ـ عليهماالسلام ـ درباره ي اخبار از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ در عراق و كربلا نقل شده روايتي كه لفظ «عاشورا» در آن باشد يعني خبر داده باشند كه شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ روز عاشورا واقع ميشود ديده نشده بلكه فقط خبر از اصل شهادت و مكان شهادت دادهاند نه زمان آن.
فقط از ميثم تمارمطلبي نقل شده كه در آن خبر از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ در دهم محرم داده است.[8] بسيار موجب شگفتي است كه در غالب كتابهاي اهل تسنن اعم از لغت و حديث و غيره هنگامي كه واژه عاشوراءو معني و مقصود از آن را بيان كردند اشارهاي به وقوع حادثه شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ در اين روز نكردهاند كه اين نهايت كملطفي ودر راستاي كتمان حقايق ميباشد.
واژه »عاشورا»بعد از شهادت حضرت امام حسين ـ عليه السلام ـ با همين واژه قبل از حادثه كربلا در مكتب تشيع و نيز نزد آگاهان از اهل تسنن تفاوت چشمگيري دارد؛زيرا قبل از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ مقصود از عاشورا دهم محرمالحرام بود، اما پس از واقعه كربلا )عاشورا( به عنوان يك شعار بسيار پرمحتوا و يك تابلوي گويا از حقايق تاريخي اسلام و يك مفهوم سازنده و آموزنده و آگاهيدهنده است.
در علت نامگذاري اين روز به اين نام هم گفتهاند: چون كه ده نفر از پيامبران با ده كرامت در اين روز مورد تكريم الهي قرار گرفتند به اين روز عاشورا ميگفتند.[9] در فرهنگ شيعي به خاطر واقعه شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ اين روز عظيم ترين روز سوگواري و ماتم به حساب ميآيد.[10]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فرهنگ عاشورا، نويسنده:جواد محدثي.
2. در كربلا چه گذشت، نويسنده:شيخ عباس قمي.
3. زندگاني امام حسين(ع)، نويسنده:سيد هاشم رسولي محلاتي.
پي نوشت ها:
[1] . خليل بن احمد، العين، انتشارات هجرت، ج 1، ص 249.
[2] . همان.
[3] . همان.
[4] . احمد بن فارس، مقائيس، چاپ مصر، ج 3، ص 400.
[5] . ابن اثير، النهايه، ج 1، ص 190، ج 3، ص 24.
[6] . فيومي،مصباح المنير، ص 104.
[7] . جوهري، صحاحاللغة، ج 2، ص 89.
[8] . شفاء الصدور، چاپ سنگي، ص 259، به نقل از علل الشرايع صدوق.
[9] . شريف قريشي، باقر، حياة الامام الحسين، انتشارات مدرسة الايرواني، ج 3، ص 179.
[10] . محدثي، جواد، فرهنگ عاشورا، نشر معروف، ص 276.