برهما (brahma)[1] از خدايان عمدة آيين هندو است، كه با ويشنو و شيوا تثليث هندوئي يا تريمورتي (trimurti) را تشكيل ميدهد، وي خالق است و ويشنو محافظ و شيوا مخرب.
برهما را بصورت انساني مجسم ميكنند كه داراي چهار سر و چهار دست است و در دستهاي خود يك كوزه، يك تسبيح، يك قاشق مقدس و نسخهاي از ودا[2] را نگاهداشته است. وي مصنف وداها و قانون گذار هند است. و پرستش او قديميترين آيين پرستش در اين كشور ميباشد. نقش برهما در تثليث هندو آفرينندگي است و نقش كهنتر او چون هر خدا به شيوا يا ويشنو واگذار ميشود برهما در سلسله مراتب خدايان هند از احترامي برابر ويشنو و شيوا برخوردار است و او را خداي فرزانگي ميدانند و ميگويند كه چهار ودا برخاسته از سرهاي اوست و بهشت او برترين بهشت خدايان و زمين است. برهما در تصاويري سوار بر غاز، پوست او سرخ فام و ردائي سفيد بر تن دارد. چهار دست دارد و با دستهاي خود وداها، عصاي سلطنتي، تسبيح، كماني يا كوزهاي آب را حمل ميكند مشهورترين سيماي او در تصوير خدائي چهار سر ديده ميشود [3]
انشعاب در هندوئيزم
هندوئيزم در گذر زمان دچار تحول و انشعاب شد و اين انشعابها بعدها نيز استمرار يافت. برجستهترين شاخههاي منشعب هندوئيزم در دورة معاصر عبارتند از:
1. مذهب براهما ساج. 2. مذهب آريا ساج. 3. مذهب سيك. 4. مذهب بهاگتي.
مذهب براهما ساج در واقع آميختهاي از دستورات ويشنو و مسيحيت و بودائي است.
در سال 1828 ميلادي فردي بنام «رام ماهون» آئين برهما ساج را اختراع كرد برهما ساج يعني جامعه برهما كه در ميان هندوان به جامعة پيروان برهمن مشهور است.
رام ماهون در متون مقدس مذهبي اديان و مذاهب جديد و قديم جهان به مطالعه پرداخت پس از مطالعه بود كه دين مسيح را بر ديگر اديان ترجيح داد و به مردم هند معرفي نمود و مبلغ رسمي مسيحيت در آغاز قرن 19 گرديد، وي به اين هم بسنده نكرد دست به مكتب التقاطي ديگري زد و پيروان فراواني يافت. وارث ماهون فردي به نام سوامي عليه اين آيين شوريد و جامعة آريان را پديد آورد كه سازمان طبقاتي چند خدايي و خرافات و بت پرستي و احكام حضرت مسيح را به باد انتقاد گرفت. در نهايت آيين برهما ساج به دگرديسيهاي متضادي پرداخت و سرانجام در آئين هندو متوقف شد.
.بنابراين در پاسخ به سؤال شما بايد گفت براهما يكي از خدايان آيين هندو است و نام مذهب و دين نميباشد و تنها در قرون اخير شاخه «برهما ساج» تأسيس شده كه آميزهاي از مسيحيت، آيين هندو و بودايي است و باز براهما يكي از خدايان آن به حساب ميآيد.
پي نوشت ها:
[1] . غلامحسين مصاحب، فرهنگ لغت فارسي، نشر اسوه، تهران ج اول، بخش حرف باء.
[2] . واژة ودا به معني دانش است، كهنترين نوشتههاي ديني در هند عبارتند از متنهاي سنكسريت هندو، اروپايي، كه بنام وداها معروفند اين متنها در بردارندة اطلاعاتي دربارة مناسك مرتبط با آتش مقدس است، توسط خانوادههاي روحاني، به نسلهاي آينده بطور شفاهي ميرسيد.
[3] . ايونس، ورونيكا، شناخت اساطير هند، ترجمه باجلان فرخي، چاپ اول، 1373، نشر گلشن، ص 68 تا 69.