فرق بين مذهب ارتدوكس، كاتوليك و پروتستان از لحاظ اعتقادي و فقهي و تاريخي چيست؟

براي روشن شدن فرق هاي اساسي اين سه مذهب معروف مسيحيت (كاتوليك ـ ارتدوكس ـ پروتستان) لازم است، عقايد و احكام فقهي و زمان ظهور هر سه مذهب توضيح داده شود، تا با مختصر مقايسه‎اي فرق هاي آنها روشن شود.
1. كاتوليك
الف) تاريخ پيدايش:
 تاريخ اين مذهب كه به معناي اصل و جامع است،به عصر حواريون، يعني حدود 2000 سال پيش مي‎رسد و به اين مذهب كليساي غرب هم گفته مي شود.[1]ب) عقايد:
1. منابع و مآخذ: اصول اعتقادي كاتوليك‎ها عبارتست از (كتاب مقدس، تعليمات رسمي كليسا و سنّت) كه سنّت شامل مجموعة شعاير و اصول اعتقادي كه از حواريون به دست آمده است مي‎باشد.[2]2. مسئله عصمت و بكارت مريم (سلام الله عليها): مذهب كاتوليك براي اين دو مسئله اهميت ويژه‎اي قائل هستند. به طوري كه در دومين شوراي قسطنطنيه (553 م) آموزة بكارتِ هميشگي مريم يك آموزة رسمي كليساي كاتوليك شناخته شد. به اين ترتيب كه مريم (سلام الله عليها) تا پايان عمر خويش باكره بود. گرچه كاتوليك‎ها عباراتي از كتاب مقدس را كه شامل معرفي برادران و خواهران عيسي _ عليه السّلام _ است. آنها را به خويشاوندان وي تأويل مي‎كنند.[3]3. نجات و سعادت ابدي: كاتوليك‎ها معتقدند سعادت ابدي با دو شرط حاصل مي شود: فيض خدا و اعمال نيك.[4]4. حاكميت كليساها: كليساي رم معتقد است كساني كه كليسا را رهبري و سرپرستي مي‎كنند، اسقف هاي جهان هستندكه با هم در جسم واحدي تحت اشراف اسقف رم عمل مي‎كنند.[5]5. اعتقاد به برزخ : از جمله اعتقادات كليساي كاتوليك است كه در كتاب دوم مكابيان عباراتي در تأييد برزخ وارد شده كه جزء اپوكريفاست كه در نزد كاتوليك‎ها قابل قبول است.[6]6. مسئله لزوم تجرد كشيش: در كليساي غرب كشيشان و روحانيان مطلقاً مجاز به ازدواج نيستند.[7]7. عشاي رباني: كاتوليك‎ها معتقدند نان و شراب حقيقتاً، واقعاً به خون و گوشت مسيح مبدل مي شود.[8]8. آيين هفت گانه را مقدس مي‎دانند.[9]9. كاتوليك‎ها پاپ را معصوم  و مبراء از گناه مي‎دانند و معتقدند كه مسيح، پطرس را بر كلية كليساي مسيحيت‎ رهبر قرار داده و كليد ملكوت آسمان را به وي سپرده است وي نيز پاپ را تا ابد جانشين و وصي خود قرار داده است.[10]ج) فقه يا احكام عملي:
1. كاتوليك‎ها معتقدند كه شعاير ديني (تعميد، تأييد، توبه، عشاي رباني، تدهين بيمار و ازدواج…) را بايد اسقف اداره نمايد.[11]2. در عشاي رباني از نان ورنيامده و فطير استفاده مي‎كنند.[12]3. كاتوليك‎ها معتقدند احكام دهگانة عهد عتيق و اخلاق كامل مسيحيت كه مركب از يك سلسله قوانين عملي مشخص است، به عهدة افراد گذاشته شده است.[13]4. عمل توبه: به اين صورت است كه توبه كننده در مقابل كشيش مي‎ايستد و اعترافات خود را اظهار مي‎كند.[14]5. كاتوليك‎ها در غسل تعميد آب را به سر مي‎پاشند.[15]2. ارتدوكس
الف) تاريخ پيدايش ارتدوكس:
 كلمة ارتدوكس كه مركب از دو كلمة Orthos يعني درست و doxa يعني عقيده، تركيب شده و به معناي عقيده صحيح است. اين مذهب اواخر قرن پنجم ميلادي به هنگام تجزيه روم به شرقي و غربي به وجود آمد و به كليساي روم شرقي ارتدوكس اطلاق مي‎شود.[16]ب) عقايد:
1. ارتدوكس ها روح‎القدس را تنها ناشي از پدر مي‎دانند و علاقه‎مند هستند كه پدر را به عنوان تنها منبع و منشأ همه
چيز حفظ كنند.[17]2. ارتدوكس به عصمت پاپ و مقامات كليسا اعتقاد ندارد و معتقدند كليساي جامع يعني مجموعة مؤمنان مسيحي مصون از خطا هستند. به اين معنا كه روح ‎القدس جامعه مسيحيت را از انحرافات محافظت مي‎كند، لذا اين مصونيت ديگر شامل افراد خاص نمي شود.[18]3. ازدواج روحانيون: در شرق همة روحانيوني كه مقامي پايين‎تر از اسقف دارند، مجاز به ازدواج هستند. اين افراد اگر بيش از انتصاب ازدواج كرده باشند مي‎توانند زندگي با همسر خود را ادامه دهند.[19]4. عصمت و بكارت مريم: براي مسئلة آبستن شدن مريم در عين اعتقاد به پاك دامن بودن او، تعليمي نياورده‎اند و گناه كبيره در كليساي ارتدوكس نقش علمي ندارد، چون بي‎گناهي را صفتي مي‎دانند كه فقط به مسيح _ عليه السّلام _ تعلق دارد و عصمت مريم را به رسميت نمي‎شناسند.[20]5. منابع و مآخذ اصول اعتقادي ارتدوكس، كتاب و سنّت است.[21]6. فديه: آنها معتقدند كه فديه تنها از مرگ مسيح _ عليه السّلام _ به وجود نيامده بلكه به خاطر رستاخيز مسيح هم مي‎باشد.[22]ج) احكام عملي يا فقه:
1. از رسوم هفتگانة مسيحي فقط دست‎گذاري را منحصر به اسقف‎ها مي‎دانند و بقية رسوم را كشيش‎ها هم مي‎توانند انجام دهند.[23]2. اجراي عشاي رباني، در كليساي شرق براي برگذاري آنان از نان ورآمده استفاده مي‎كنند بخلاف كاتوليك‎ها.[24]3. مذهب ارتدوكس در برخي مراسم و اعياد با كليساهاي ديگر هم فرق دارند از جمله اين كه عبادت را روزهاي يكشنبه و بعضي اعياد انجام مي‎دهند.[25]4. مراسم غسل تعميد: در اين مراسم سر را سه مرتبه در آب فرو مي‎برند.[26]3. پروتستان
الف) تاريخ پيدايش پروتستان:
 واژة پروتستان يك واژة فرانسوي است كه به زبان لاتين آمده به معناي معترض است. خاستگاه اين نهضت كشور آلمان است كه در قرن (16 ميلادي) در پي اعتراض مارتين لوتر (1482 ـ 1549 ميلادي) بر عليه فروش آمرزش نامه‎ها و ادعاي تفوق كليساي رم بر جهان مسيحيت‎ متولد شد. [27]ب) عقايد:
1. پروتستان ها عصمت پاپ را قبول ندارند.[28]2. رياست داشتن پاپ به تمام كليساها را نمي‎پذيرند.[29]3. براي حصول نجات، ايمان را كافي مي‎دانند و معتقدند كه نجات و رستگاري مخصوص عمل مشخص نيست و تنها از طريق فيض الهي و در ضمن ايمان پديد مي‎آيد.[30]4. آنها اعتقاد به برزخ ندارند. چون بحث اعتقاد به برزخ در كتاب اپوكريفاست كه پروتستان ها آن را قبول ندارند.[31]5. در رابطه با تفسير و تبيين كتاب مقدس معتقدند كه مؤمن به كمك روح القدس قادر به تفسير و تبيين كتاب مقدس است روي اين اساس هر مسيحي مي‎تواند پيام كتاب مقدس را به وجدان شخص خود دريابد.[32]7. عدم تجرد كشيش: لوتر تأكيد مي‎كرد كه بايد به كشيش ها اجازة زناشويي داده شود.[33]8. عشاي رباني: اعتقاد دارند كه نان و شراب حقيقتاً و واقعاً به خون و گوشت مسيح مبدل نمي شود يعني تغيير و استحالة واقعي به بدن مسيح را انكار مي‎كنند.[34]9. كتاب مقدس را تنها منبع و مأخذ اصول اعتقادي و اعمالي خود مي‎دانند.[35]10. پروتستان ها معتقدند كه روح القدس از خداي پدر و هم از خداي پسر صادر مي‎شود.[36]ج) احكام عملي يا فقه:
1. پروتستان ها در چگونگي عمل توبه با ساير كليساها فرق دارند و از اينكه توبه كننده در مقابل كشيش بايستد و اعتراف كند ، با اين عمل مخالف هستند.[37]2. از بين آيين‎هاي هفت‎گانة مقدس در كليسا فقط غسل تعميد و عشاي رباني را آيين مقدس مي‎دانند. گرچه برخي از اعمال را نيز انجام مي‎دهند. اما يك رسم مقدس به حساب نمي‎آورند.[38]3. دعا براي مردگان كه در كليسا مرسوم است در پروتستان ها فاقد ارزش است.[39]با توجه به عقايد و احكامي كه براي اين سه مذهب معروف مسيحيت‎ ذكر گرديد، فرق هاي اساسي كاتوليك‎ها با ارتدوكس ها در باب عقايد و… عبارت است از:
عصمت پاپ ، تجرد و عدم تجرد كشيش، شر و سعادت، حاكميت كليسا و منشأ روح القدس.
 و از حيث احكام در ادارة شعاير ديني و چگونگي عمل توبه و غسل تعميد فرق هايي وجود دارد و فرق هاي اساسي كه بين اين دو كليسا با پروتستان ها در عقايد و.. هست عبارتند از:
اعتقاد به برزخ ،  تفسير كتاب مقدس ، عشاي رباني ، چگونگي عمل توبه و در تعداد آيين‎هاي مقدس و هم‎چنين دعا براي مردگان با هم فرق‎هايي دارند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جورج، برانتل، آيين كاتوليك، مترجم، حسن قنبري.
2. برايان، ويلسون، دين مسيح، مترجم حسن افشار.
3. مك آفي بروآن، رابرت. روح آيين پروتستان.
4. نوني، لين، تاريخ تفكر مسيحي، مترجم همايون.
5. ايزدپناه، مهرداد،‌آشنايي با دين مسيح.
6. هيئت تحريريه مؤسسه در راه حق، حقيقت مسيح.
7. علوي عاملي ، احمد، مصفل صفا در نقد كلام مسيحي.
8. خاچيكي، سارو، اصول مسيحيت.
9. آليستر مك كراث، مقدمه‎اي به تفكر نهضت اطلاع ديني، مترجم بهروز حدادي.
10. و . م. ميلد، تاريخ كليساي قديم در امپراطور روم و ايران، مترجم علي نخستين.

پي نوشت ها:
[1] . زيبايي نژاد، محمد رضا، درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، قم، ناشر اشراق،1375، ص92 . توفيقي، حسن، ‌آشنايي با اديان بزرگ، تهران، ناشر: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني، چاپ 5، ص 169 .  زيبايي نژاد، محمد رضا، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، تهران، ناشر سروش، 1382، ص244.
[2] . زيبايي نژاد، محمد رضا، مسيحيت شناسي مقايسه‎اي، ص 245؛ و كتاب درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت ص 90.
[3] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 245، درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، ص 89، مؤلفه ايثار، جهان مسيحيت، ص 34، نا بي‎نا،‌تا، بي‎تا.
[4] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، ص 92، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 250.
[5] . توفيقي، حسن، كلام مسيحي، ناشر: مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب، ص 111.
[6] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، ص 93، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي ص 250.
[7] . كرنر، اول، سرگذشت مسيحيت‎، ص 168.
[8] . آشنايي با اديان بزرگ، ص 156، كلام مسيحيت، ص 96 درآمد به تاريخ و كلام، ص 94.
[9] . كلام مسيحي، ص 92، درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 94، آشنايي با اديان بزرگ. ص 152.
[10] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 242، درامدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 89، مولند، اينار، جهان مسيحيت، ص 35.
[11] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 91، جهان مسيحيت، ص 38، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 249.
[12] . سرگذشت مسيحيت‎، ص 168. درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 91، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 249.
[13] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، ص 93، جهان مسيحيت، ص 84، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي ص 250.
[14] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت‎، ص 93.
[15] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 249.
[16] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 89، 88، آشنايي با اديان بزرگ، ص 169.
[17] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 244.
[18] . جهان مسيحيت، ص 35، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 244.  درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 89.
[19] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت‎، ص 229 . سرگذشت مسيحيت‎ ص 168.
[20] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 245 .  درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 89 .  جهان مسيحيت، ص 34.
[21] . جهان مسيحيت‎، ص 31، 57 .  درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت، ص 90.
[22] . همان، ص 34 و ص 90.
[23] . همان، ص 38 و ص 91 . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 248.
[24] . جهان مذهبي، ص 759.  درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت‎، ص 91.
[25] . جهان مسيحيت‎، ج 2، ص 9 . درآمدي بر كلام و تاريخ مسيحيت، ص 91.
[26] . مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 249.
[27] . آشنايي با اديان بزرگ، ص 170، فرهنگ واژه‎ها ص 95، برايان، ويلسون، دين مسيح، مترجم حسن افشار، ص 95.
[28] . درآمدي بر كلام و تاريخ مسيحيت‎، ص 91، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 242.
[29] . همان، ص 92، مؤلف ميشل توماني، توفيقي، حسن، كلام مسيحي، ناشر: مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب، ص108.
[30] . همان، ص 93، فرهنگ واژه‎ها، ص 98.
[31] . همان، ص 93، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 250.
[32] . كلام مسيحي، ص 111، فرهنگ واژه‎ها، ص 97.
[33] . درآمدي به تاريخ و كلام مسيحي، ص 94.
[34] . همان، ص 94، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص245.
[35] . جهان مسيحيت، ص 63، همان، ص 251.
[36] . درآمدي بر كلام و تاريخ مسيحيت‎، ص 89، مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 245، 244.
[37] . همان، ص 93.
[38] . همان، ص 94، جهان مذهبي، ص 794 تا 797.
[39] . درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحي، ص 93، و مسيحيت‎شناسي مقايسه‎اي، ص 250.