قرآن كريم در مورد مهاجران وانصار ميفرمايد: « وَالسَّابِقُونَ الأوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ[1] پيشگامان نخستين از مهاجرين وانصار و آن ها كه به نيكي از آن ها پيروي كردند، خداوند از آن ها خشنود و آن ها نيز از او خشنود شدند، و باغ هايي از بهشت براي آنان فراهم ساخته كه نهرها از زير درختانش جريان دارد جاودانه در آن خواهند ماند، و اين پيروزي بزرگي است.» مهاجرين كساني هستند كه به دو قبله نماز خواندند و در جنگ بدر حضور داشتند، ولي انصار كساني هستند كه در بيعت عقبه ي اوّلي شرکت نمودند، که در منا حدود 12 نفر و در بيعت عقبه ي دوّم 70 نفر از اهل مدينه با پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بيعت كردند و عدّه اي نيز هنگامي که مصعب بن عمير براي تعليم قرآن كريم به مدينه رفته بود ايمان آوردند.[2]مهاجرين به پيشگامان در اسلام و هجرت گفته ميشود، ولي انصار كساني بودند كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ياران مهاجرش را ياري دادند.[3] خداوند تبارك و تعالي در آيه ي ياد شده ميفرمايد: «رضايت و خشنودي او شامل مهاجران و انصار نخستين، كه داراي برنامه صحيحي بودند ميشود، نه اينكه ميخواهد مهاجران و انصار را چه خوب باشند و چه بد، مشمول رضايت خود قرار دهد، افزون بر اين كه اين موضوع با عقل نيز سازگار نيست، زيرا عقل هيچگونه امتيازي براي ياران پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر ديگران قائل نيست، چه تفاوتي ميان ابوجهلها و كساني است كه نخست ايمان آوردند و سپس از آيين او منحرف شدند، وجود دارد؟ بنابراين، كساني كه از آيين اسلام منحرف شدند، مهاجر و انصاري نيستند كه مورد رضايت خدا قرار بگيرند. در متون تاريخ اسلامي بسيار كساني بودند كه روزي در رديف مهاجران و انصار بودند، و سپس از راه خود منحرف و مورد خشم و غضب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ كه همان خشم و غضب خدا است، قرار گرفتند، هر چند اهل سنّت قائل به پاك بودن صحابه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از هر معصيّتي ميباشند، ولي اين برداشت درست نيست و از قبيل انكار بديهيّات است. اگر آن ها گناه كردند ولي باز هم خدا از آن ها راضي است، معناي آن، اين است كه خدا به گناه رضايت داده است. و اين نظريه بسيار ناصواب است. چه كسي ميتواند طلحه و زبير كه در آغاز از ياران خاص پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودند و هم چنين برخي از همسران پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ که خون مردم بي گناه را ريختند تبرئه كند؟ آيا خدا به اين خون ريزيها راضي بود؟
در نتيجه رضايت و خشنودي خدا در آيه ي ياد شده روي يك عنوان كلّي قرار گرفته و آن هجرت و نصرت و ايمان و عمل صالح است، تمام صحابه مادامي كه تحت اين عناوين قرار داشتند مورد رضاي خدا بودند و زماني كه از تحت اين عناوين خارج شدند، از تحت رضايت خدا نيز خارج مي شوند، و ديگر به آن ها مهاجر و انصاري گفته نميشود كه مورد رضايت خداوند تبارك و تعالي قرار داشته باشند.[4]
پي نوشت ها:
[1] – توبه: 9/ 100 .
[2] – طبرسي، تفسير جوامع الجامع، ج2، قم: انتشارات مهر، دوّم، 1367، ص 79.
[3] – طباطبائي، سيّد محمد حسين، تفسير الميزان، ج9، تهران: دارالكتب الاسلاميه، پنجم، 1372،، ص 392؛ و مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج8، تهران: دارالكتب الاسلاميه، هيجدهم، 1376، ص 100؛ قرائتي، محسن، تفسيرنور، ج5، قم: موسسه ي در راه حق، اوّل، 1377، ص122.
[4] – تفسير نمونه، همان، ج 8، صص 109 ـ 110 .