چه مطالبي از قرآن كريم مي تواند بيشترين نياز جامعه را برطرف كند؟

براي روشن شدن پاسخ، به نكاتي اشاره مي‎شود:
1. لزوم قانون و شرايط قانون‎گذار: گسترش زندگي اجتماعي بشر از يك طرف و خود دوستي او از طرف ديگر، مي‎طلبد براي ادارة اجتماع بشري قانوني در كار باشد و كسي مي تواند قانون وضع کند كه انسان‎شناس، ژان‎ژاك روسو مي‎گويد: «براي كشف بهترين قوانين كه به درد ملل بخورد يك عقل كلي لازم است كه تمام شهوات را ببيند ولي خود هيچ حس نكند، با طبيعت رابطه‎اي نداشته باشد ولي كاملاً آن را بشناسد، سعادت او مربوط به ما نباشد ولي حاضر باشد كه به سعادت ما كمك كند».[1] و تنها موجودي كه حق قانونگذاري دارد و شرايط فوق را دارا مي‎باشد خداوند است، چون هم خالق هستي است[2] و هم كارگردان آن[3] و هم مالك موجودات[4] و هم رازق آنها[5] و هم بر همه هستي، مخصوصاً انسان آگاهي كاملي دارد «آيا آفريدة خود را به خوبي نمي‎شناسد با اين‎كه از رموز خلقت كاملاً آگاه است».[6]2. قرآن شريف چيزي به بشر آموخته است كه هرگز خود نمي‎توانست بدون تعليم قرآن به آن راه يابد. «علّمكم ما لم تكونوا تعلمون». همان‎گونه كه خداوند چيزهايي را كه نمي‎دانستيد به شما تعليم داد.
3. قرآن شريف هميشه تازه است. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «علت اين‎كه قرآن شريف هميشه طراوت و تازگي دارد اين است كه براي يك زمان معين و براي مردم معين نازل نشده است. براي همة زمان‎ها و همه مردم است از اين جهت در هر زماني نو و نزد هر مردمي تازه است».[7]اين مقدمه، اولين جواب اين است كه قرآن شريف در تمام ابعاد، براي همة جهانيان تازه است و تازه خواهد ماند و خداوند آن‎چه مورد نياز بشر بوده است اعم از معارف و احكام و … در قرآن بيان نموده است كه مانند آن در هيچ قانون و ديني وجود ندارد، سير اجمالي در موضوعات كلي قرآن، نشانگر تازگي مسائل قرآن براي بشريت است، چه مسائل اعتقادي و كلامي و چه در ترغيب و تحريص بر ايمان به خدا و معاد و ملائكه و پيامبران و كتب آسماني و چه در مسائل اخلاقي، ـ اخلاق فردي و اجتماعي ـ و چه مسائل حقوقي هم‎چون حقوق خانواده، حقوق مدني، مالكيت حكومت، شورا، حق فقراء و… . و اين تازگي قرآن جاوداني خواهد بود، راز ختم نبوت و جاودانگي قرآن در همين نهفته است، لذا در حديث مي‎خوانيم «القرآن يجري كما تجري الشمس و القمر»[8] قرآن در جريان خود همانند خورشيد و ماه است و معارف آن در گذر زمان همواره تابان است، آن‎چه تغيير مي‎يابد حوادث روزگار است. يعني مفاهيم و معاني مربوط به دين است و تنها مصاديق آنها تبديل و تغيير مي‎يابد».[9]اگر بشر بخواهد به عمق معاني قرآني و تازگي آن راه يابد، زمان مي‎برد، و گذشت زمان، قرآن و تازگي آن را نمايان مي‎كند، چنان‎كه امام هشتم ـ عليه السّلام ـ مي‎فرمايد:‌ «خداوند مي‎دانست در آخرالزمان مردماني كه داراي فكر عميق مي‎باشند ظاهر مي‎شوند لذا سوره توحيد (قل هو الله احد) و سورة حديد را نازل فرمود».[10] اين حديث مي‎رساند كه گذشت زمان، تازگي قرآن را كشف مي‎كند، براي نمونه به مسائلي كه بيشتر نياز جامعه را برآورده مي‎كنند در دو قسمت اشاره مي‎شود:
الف. مسائل اخلاقي و تربيتي: در اين قسمت فقط به فهرست مسائل اشاره مي‎شود.
1. بدي را با نيكي پاسخ دادن، بلكه با نيكي برتر (و احسن)، جواب دادن.[11]2. اعراض از نفود و بيهودگي، و برخورد كريمانه با اهل لغو و جاهلان داشتن.[12]3. فرو بردن خشم، عفو و گذشت، بخشش نمودن به ديگران[13] و پاسخ بهتر به اظهار محبّت ديگران.[14]4. رعايت امانت،[15] صداقت،[16] پايبندي به عهد و پيمان،[17] و داشتن اخلاص، در كارها و برخوردها.[18]5. نرمي در گفتار،[19] سادگي در برخورد،[20] و ترجيح دادن ديگران بر خود و خودي‎ها[21] و از خود ستايش نكردن.[22]و.. و از اخلاق و رفتار زشتي چون استهزاء و مسخره نمودن ديگران، عيب‎جوئي، و طعنه زدن و بدگماني، و تجسّس و غيبت،[23] رياء و بهتان،[24] حسد و خيانت و دروغ، بخل و تكبّر و فخرفروشي و منت‎گذاري و اذيت نمودن در صدقه دادن…[25] به شدت نهي كرده است.
نكته ديگر در اخلاق اجتماعي اسلام، معرّفي نمودن الگوهايي است. ابراهيم و همراهانش در بت شکني،[26] پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ[27] در اخلاق عظيم، نوح در شكرگزاري،[28] ايوب در صبر،[29] اسماعيل در مرضي حق بودن،[30] يحيي در تقوي،[31] موسي در اخلاص،[32] لوط در هجرت الي الله،[33] يونس در ذكر خدا،[34] اهل‎بيت در نيكي،[35] و هم‎چنين بيان اوصاف و الگوها در قرآن.[36]ب: مسائل سياسي و اجتماعي:
1. رهبر جامعه، بايد داراي ويژگي‎هاي ذيل باشد، توان جسمي و دلالت، علم و دانش،[37] دلسوزي نسبت به جامعه،[38] صبر و يقين، نرمي و ملاطفت،[39] شرح صدر و دريا دل بودن،[40] حكم نمودن طبق حق[41] و عدالت،[42] مقدم داشتن ضابطه بر رابطه،[43] و اطاعت نكردن از منحرفان.[44]2. وظايف مردم در قبال حكومت و رهبري:
وحدت و يكپارچگي،[45] تعظيم شعائر اسلامي،[46] تنها نگذاشتن رهبر.[47]تعاون و همكاري،[48] آمادگي در برابر تهاجم دشمنان،[49] وفاء به عهد و پيمان،[50] سرسخت و نفوذ ناپذيري در مقابل دشمن، و مهربان بودن نسبت به يكديگر،[51] نسپردن ثروت به سفهاء و نادانان،[52] و صدها مسائل ديگر كه در اين جوابيّه مجال مطرح شدن آن‎ها نيست.
2. جواب دوم اين است كه با پيشرفت دانش‎هاي بشري، سؤال‎هاي جدي و جديدي فراروي بشر قرار مي‎گيرد، وقتي انسان به سراغ قرآن مي‎رود، مطالب تازه‎اي كه پيش از اين درباره آن‎ها در قرآن كاوش نمي‎كرده به دست خواهد آمد، مثل ديدگاه قرآن دربارة جامعه و تاريخ.[53]در پايان به اعترافات بعضي از دانشمندان غير مسلمان، دربارة قرآن اشاره مي کنيم:
1. كارلايل: قرآن مزايايي دارد كه فقط در قرآن يافت مي‎شود و در هيچ كتاب علمي و سياسي و اقتصادي ديگر ديده نمي‎شود.[54]2. گوته: (بر اثر ادامة خواندن قرآن) انسان مفتون جاذبه آن مي‎گردد و بالاخره بي‎اختيار مجذوب زيبايي متعدد آن مي‎شود.[55]3. جان ديون: قرآن به اندازه‎اي از نقائص مبرّاست كه نيازمند كوچك‎ترين تصحيح نيست.[56]4. ژول لابوم: مسلمين علوم را از قرآني كه دريايي از دانش است گرفتند و نهرها از آن براي بشريت در جهان جاري ساختند.
5. دينورت: «واجب است اعتراف كنيم كه علوم طبيعي و فلكي و فلسفه و رياضيات كه در اروپا رواج گرفت عموماً از بركت تعلمات قرآني است و ما مديون مسلمانانيم بلكه اروپا از اين جهت شهري است از اسلام».[57]6. دكتر لوراوالگيري: «ما در اين كتاب (قرآن) گنجينه‎ها و ذخائري از علوم مي‎بينيم كه فوق استعداد و ظرفيت باهوش‎ترين اشخاص و بزرگ‎ترين فيلسوفان و قوي‎ترين رجال سياست و قانون است. به دليل اين جهات است كه قرآن نمي‎تواند كار يك مرد تحصيل كرده و دانشمندي باشد.»[58]  
به هرتقدير قرآن شريف، معجزه ي علمي و جاوداني است که همه ي نيازهاي مادي و معنوي بشري را دارا مي باشد و با بازگشت به قرآن مي توان خود و جامعه ي بشري را بيمه کرد و با بکارگيري آن به نياز خود پاسخ مثبت داد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. وحي و نبوت،‌استاد مرتضي مطهري، ص 102 تا پايان كتاب.
2. نهج‎البلاغه، خطبة 110 و 198 و 182 و 198 و حكمت 313.
3. تفسير نمونه،‌آيت‎الله مكارم شيرازي، ج 1، ص 125 و 138، ج 9، ص 42، ج 16، ص 323.

پي نوشت ها:
[1] . ر.ك، سبحاني، جعفر، منشور جاويد، قم، مؤسسه امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، چاپ سوم، ج2، ص 349.
[2] . رعد/ 16.
[3] . انعام/ 164.
[4] . ابراهيم/ 52.
[5] . يونس/ 31.
[6] . ملك/ 14.
[7] . مطهري، مرتضي، خاتميت، قم، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1366، ص 152، به نقل از عيون.
[8] . ر.ك: كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج 2، كتاب فضل القرآن، ص 126.
[9] . ر.ك: جوادي آملي، عبدالله، شريعت در آيينة معرفت، چاپ پژمان، چاپ دوم، 1373.
[10] . صدوق، توحيد صدوق، قم، مؤسسه نشر اسلامي، ص 283، باب 40، روايت 1.
[11] . رعد/ 22، مؤمنون/ 96.
[12] . مؤمنون/ 23، فرقان/ 63 و 72.
[13] . آل عمران/ 134، نور/ 22.
[14] . نساء/ 86.
[15] . مؤمنون/ 8.
[16] . زمر/ 33.
[17] . مائده/ 1.
[18] . بقره/ 272.
[19] . طه/ 44.
[20] . ص/ 86.
[21] . حشر/ 9.
[22] . نجم/ 32.
[23] . حجرات/ 11ـ12.
[24] . احزاب/ 58.
[25] . آل عمران/ 18، انفال/ 27، لقمان/ 18.
[26] . ممتحنه/ 4.
[27] . احزاب/ 21.
[28] . اسراء/ 3.
[29] . ص/ 44.
[30] . مريم/ 55.
[31] . مريم/ 13.
[32] . مريم/ 51.
[33] . عنكبوت/ 9.
[34] . صافات/ 143.
[35] . بقره/ 177، انسان/ 5.
[36] . يونس/ 62ـ63.
[37] . بقره/ 247.
[38] . شعراء/ 3.
[39] . سجده/ 24.
[40] . طه/ 25ـ26.
[41] . ص/ 26.  
[42] . مائده/ 42.
[43] . نساء/ 135.
[44] . انسان/ 20.
[45] . آل عمران/ 103.
[46] . ‌حج/ 32.
[47] . نور/ 62.
[48] . مائده/ 2.
[49] . انفال/ 60.
[50] . مائده/ 1.
[51] ، فتح/ 29.
[52] . نساء/ 5.
[53] . ر.ك: مطهري، مرتضي، جامعه و تاريخ، انتشارات صدرا، ج5.
[54] . مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، پيشين، ج 1، ص 137ـ138.
[55] . همان.
[56] . همان.
[57] . تفسير نمونه، پيشين، ص 138، ‌المعجزة الخالده به نقل از قرآن برفراز اعصار.
[58] . همان.