فرق «عذاب عظيم» و «عذاب اليم» و «عذاب جهنم خالدين فيها» چيست؟

يكي از اركان اصول دين مسئلة معاد است، يعني اعتقاد به اين كه بعد از اين عالم، جهان ديگري است، حساب و كتابي هست و بهشت و جهنمي وجود دارد. در عالم آخرت هر كسي از نتيجة‌ عمل خود كه در دنيا انجام داده بهره مند
مي شود، چنانچه در حديث آمده «الدنيا مزرعة الآخرة»[1] دنيا مزرعه و كشتزار آخرت است. اگر عمل خوب داشته باشد، پاداش خوب مي گيرد. و اما اگر در دنيا عمل بد انجام داده باشد، سزاي او جهنم و عذاب آن است.
اما در مورد سوال: صفاتي كه در قرآن براي عذاب بيان شده اند، مختلف و گوناگون است، از قبيل: اليم، عظيم، مهين، شديد و امثال اين ها، كه هر كدام اشاره به شدت و سختي عذاب است و هم چنين وابسته به حالات گنه كاران است كه بعضي از كارها مستحق عذاب اليم، و بعضي ديگر مستحق عذاب شديد و… است.
 اصل عذاب: اسم مصدر بر وزن نكال به معني كيفر است، و اليم: صفت مشبهه توصيف ذاتي كيفر و كنايه از دوام آن است، زيرا اجراء كيفر بر اهل جهنم نشانة قهر آفريدگار است و كمال قهر به دوام و سختي آن مي باشد. يا اين كه صيغة مبالغه به معني مبالغه در عذاب است.[2] به عبارت ديگر: (اليم) به معناي مولِم است، مانند نذير به معناي منذر، و بديع به معناي مبدع و الم به معناي درد است كه در اثر مرض و بيماري به انسان عارض مي شود، و مقابل لذت است. و لذت حالتي است كه موافق ميل و خواستة انسان باشد، چنان چه الم حالتي است كه مخالف آن باشد.[3] و مجموعاً 80 بار لفظ اليم در قرآن آمده، به طور كلي مي توان گفت: مجازات گاهي دردناك است (عذاب اليم)، مانند: شلاق زدن و آزار بدني. و گاهي توهين آميز است (عذاب مهين)، مانند: پاشيدن لجن بر لباس كسي و مانند آن. و گاهي پر سر و صدا است (عذاب عظيم)، مانند: مجازات در حضور جمعيت. و نيز گاهي اثر آن در وجود انسان عميق است و تا مدتي باقي مي ماند (عذاب شديد)، مانند: زندانهاي بلندمدّت با اعمال شاقه و امثال آن. توجه به اين نكته لازم است كه توصيف عذاب به يكي از صفات، تناسبي با نوع گناه دارد. و لذا در بسياري از آيات قرآن، مجازات ظالمان به عنوان عذاب اليم آمده است، زيرا متناسب با دردناك بودن ظلم نسبت به بندگان خدا است، و آنها كه گناهشان توهين آميز است و همچنين آنها كه دست به گناهان شديد و يا پر سر و صدا مي زنند، كيفري همانند آن دارند ولي منظور از ذكر مثالهاي فوق نزديك ساختن مطلب بذهن است و گرنه مجازات هاي آن جهان قابل مقايسه با مجازات هاي اين عالم نيست.
اما در مورد (خالدين) بايد گفت: كه خالدون يعني «باقون»، كه به معني دوام و بقاء است پس (خالدين) يعني باقون في جهنم، اما در رابطه با علت بقاء اهل جهنم در آن، مرحوم ثقة الاسلام كليني در كتاب شريف كافي حديثي را از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل مي كند كه آن حضرت فرمود: «إنما خلد أهل النار في النار لان نياتهم كانت في الدنيا أن لو خلدوا فيها أن يعصوا الله أبدا، و إنما خلد أهل الجنة في الجنة لان نياتهم كانت في الدنيا أن لو بقوا فيها أن يطيعوا الله أبدا، فبالنيات خلد هؤلاء و هؤلاء»[4] همانا اهل جهنم در آتش هميشه باقي مي مانند، چون كه نيت آنان در دنيا چنين بود كه اگر هميشه در دنيا باقي بمانند، نافرماني خدا كنند. و اهل بهشت در آن باقي هستند، زيرا نيت و قصد آن ها در دنيا اين بود كه اگر هميشه در دنيا باقي بمانند، خدا را اطاعت كنند. پس به خاطر نيت و قصد است كه بهشتيان و جهنميان براي هميشه در آن ها باقي هستند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير بيان السعادة ج1، ص 57، تاليف سلطان علي شاه، ناشر: مطبعة دانشگاه تهران، چ دوم، سال 1344شمسي.
2. آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج4، ص 190، ناشر: دارالكتب الاسلاميه، چاپ بيست و دوم.

پي نوشت ها:
[1] . ابن ابي جمهور احساني، عوالي اللنالي، قم، چاپ: مطبعة سيد الشهدا، ‌چاپ اول، سال 1403هـ.، ‌ج1، ص 267، حديث 66.
[2] . حسيني همداني، سيد محمد، تفسير انوار درخشان، تهران، ناشر: كتاب فروشي لطفي، سال 1380هـ ، ج1، ص 45.
[3] . سيد عبد الحسين طيب، اطيب البيان، تهران، ناشر: انتشارات اسلام، چاپ سوم، سال 1366ش، ج1، ص 369.
[4] . كليني، الكافي، آخوندي، ناشر دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، سال 1365هـ.، ج2، ص 85 حديث 5.