وقتي كه قرآن نازل شد، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ سواد خواندن و نوشتن نداشت، چگونه اين همه قرآن را حفظ كرد؟

مفهوم سئوال اينست كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ بايد خواندن و نوشتن را مي‎دانست، تا بتواند قرآن را حفظ كند و چون سواد خواندن و نوشتن نداشت پس نبايد بتواند قرآن را حفظ كند، در حالي كه اين طور نيست، زيرا در اين صورت آن حضرت را به مردم معمولي تشبيه كرده‎ايم، بلكه در ميان افراد معمول نيز گاهي كساني پيدا مي‎شوند كه بدون كمترين بهره‎اي از سواد خواندن و نوشتن، بيش از آنچه حافظان باسواد از قرآن مي‎دانند، از نورانيت قرآن كريم بهره‎مندند، مثل مرحوم كربلايي كاظم ساروقي اراكي با اينكه بي‎سواد بوده، حافظ قرآن شده است. بنابراين اگر حفظ قرآن كريم براي برخي از افراد عادي، به قدرت خداوند امر محالي نيست، براي نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه داراي علم لدني است به طريق اولي مشكلي ندارد.
توضيح اينكه علم لدني يعني دريافت بي‎واسطه علوم از خداوند متعال، و آورندة قرآن، پزشكي دردشناس و دلسوز است،[1] كه مكتب نرفته و همة علوم و دانش ها را يكجا از خداوند فراگرفته و گذشته و آينده را يكجا مي‎بيند و فراتر از زمان است. او در مكتب و مدرسة بشري درس نخوانده تا طي سال ها، فصل‎ها و ماه ها بر علمش افزوده شود. او مخاطب به خطاب « وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ »[2] است، و كسي كه چيزي را از مقام «لدن» يعني بي‎واسطه از خداوند گرفتن، آموخت و علمش لدني شد، جهل و نسيان در او راه ندارد، و فراموشي از او بدورخواهد بود زيرا فرمود: « سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»[3] [4]بنابراين هنگام نزول وحي عجله مكن، و هرگز نگران فراموش كردن آيات الهي مباش، كسي كه اين آيات بزرگ را براي هدايت انسانها بر تو فرستاده، هم او حافظ و نگهبان آنهاست.
آري او نقش اين آيات را در سينة پاك تو ثابت مي‎دارد، به طوري كه هرگز گرد و غبار نسيان بر آن نخواهد نشست… پس براي اثبات قدرت خداوند و اين كه هر خير و بركتي از ناحية‌ اوست، مي‎افزايد: « إِلا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَى »[5] تو چيزي از آيات الهي را فراموش نمي‎كني، مگر آنچه خدا بخواهد كه او آشكار و پنهان را مي‎داند. البته مفهوم اين تعبير آن نيست كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چيزي از آيات الهي را فراموش مي‎كند، و الا از گفتار او سلب اطمينان خواهد شد، بلكه هدف بيان اين حقيقت است كه موهبت حفظ آيات الهي از سوي خداست و لذا هر لحظه بخواهد مي‎تواند آن را از پيامبرش بگيرد و يا به تعبير ديگر هدف بيان تفاوت علم ذاتي و علم موهبتي (لدني) به پيامبرش ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‎باشد، از جمله اموري كه بر اين معنا گواهي مي‎دهد اين است كه حفظ بعضي از مسائل و فراموش كردن بعضي ديگر، اختصاص به پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ندارد تا خداوند آن را به عنوان يك موهبت بر پيامبرش ـ صلّي الله عليه و آله ـ بيان كند، بنابر اين منظور حفظ تمامي آيات و احكام و معارف اسلام است. از اين گذشته، بايد گفت: اگر پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ ، سواد خواندن و نوشتن هم داشتند، لازم نبوده قرآن را آيه به آيه بخوانند تا آن را حفظ كنند، چون ايشان اين كتاب مبين را از نزد خداوند متعال آموخته است، و «لدي الله» (نزد خدا) نه جايي براي سهو و جهل و نسيان و نه جايي براي شيطان.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير الميزان، محمد حسين طباطبائي، ترجمه محمد باقر موسوي همداني، ج20، ص438.
2. تفسير نمونه؛ ناصر مكارم شيرازي؛ ج26، ص392.
3. احسن الحديث؛ علي اكبر قرشي، ج12، ذيل آيه 7 اعلي.

پي نوشت ها:
[1] . نهج البلاغه، خ 108.
[2] . تواي پيامبر، نزد خداي حكيم و عليم قرآن را مي‎آموزي. نمل/6.
[3] . اعلي/2، ترجمه: ما بزودي (قرآن را) بر تو مي‎خوانيم و هرگز فراموش نخواهي كرد.
[4] . رك: جوادي آملي، عبدالله، تفسيرموضوعي قرآن كريم، نشر اسراء، چاپ اسوه، چاپ دوم، 1378، ج 1، قرآن در قرآن ص 54 و 168.
 [5]. اعلي/7.