مذهب عدلي چيست؟

مذهب عدليه عنوان گروه خاصي نمي باشد بلکه لفظ «عدليه» معمولاٌ مجرد از کلمه مذهب بر دو فرقه کلامي که عبارت اند از شيعه اماميه و فرقه معتزله عنوان کاربردي دارد. به اين معنا که هرجا کلمه «عدليه» اطلاق شود مراد از آن شيعه اماميه و معتزله مي باشد.
علت اينکه اين عنوان به اين دو روش کلامي اختصاص پيدا کرده اينست که هم اماميه و هم معتزله «عدل» را در اصول مذهب خودشان اخذ نموده اند. هرچند تمام فرقه هاي اسلامي عدل را از صفات خداوند متعال مي دانند لکن تفسيري که اماميه و معتزله از عدل دارند با تفسير ساير مذاهب کلامي تفاوت ريشه اي دارد.
اماميه و معتزله در افعال قائل به حسن و قبح عقلي و ذاتي مي باشند يعني افعال و اعمال اختياري ذاتا خوب يا بد هستند و عقل انسان با قطع نظر از حكم شرع قادر به درک خوبي و بدي اين افعال مي باشد ولي در عين حال ممکن است به علت عدم احاطه آن بر همه موضوعات نتواند حسن و قبح همه افعال را درک کند. بنا بر اين عدليه صدور کارهاي قبيح را از خداوند جايز نمي دانند و لذا مي گويند تکليف ما لايطاق بر خداوند قبيح است و نيز بر گناه نکرده کسي را عقاب نمي کند و همچنان بندگانش را بر گناه مجبور نکرده تا عقابشان کند. پس هرچيزي که از نظر عقل مصداق ظلم باشد صدورش از خداوند محال است.
اما در مقابل عدليه، اشاعره نه تنها عقل را عاجز از درک حسن و قبح مي دانند بلکه اصلا حسن و قبح اعمال را در واقع منکر هستند و معتقدند که هرچه را خداوند مورد نهي قرار دهد قبيح است و هرچه مورد امر او قرار گيرد حسن و خوب بوده و عين عدل مي باشد. به عبارت ديگر با نهي و امر خداوند صفت حسن و قبح از براي فعل پديد مي آيد و قبل از آن داراي هيچکدام از اين دو صفت نمي باشد و لذا تکليف ما لايطاق را جايز دانسته و عقاب بر گناهي نکرده و پاداش گناهکار و ظالم را عين عدل خداوند مي دانند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آشنايي با فرق و مذاهب اسلامي (بخش هاي شيعه اماميه و معتزله)
2. الهيات, ج 1, (بخش حسن و قبح عقلي) تأليف آيت الله سبحاني.