اولاً به نظر مي رسد ازدواج موقت براي نوجوانان دانشآموز به صلاح نباشد، چون شرايط سنّي آنها اقتضاي چنين امري را ندارد، بهترين راه براي نوجوانان اين است كه از طريق ورزش و رعايت مسايل اخلاقي سعي كنند غريزة جنسي خويش را مهار سازند و اگر احساس نياز نمودند، زمينة ازدواج دايم آنها فراهم شود. امّا در مورد جوانان كه از نظر سني آمادگي ازدواج را دارند، دو راه پيش روي آنها قرار دارد 1. ازدواج موقت 2. ازدواج دايم، در اين نوشتار مزايا و مضرات ازدواج موقت را مورد بررسي قرار ميدهيم و در پايان راه حلّي نيز ارايه خواهد شد.
1. مزاياي ازدواج موقت براي جوانان و نوجوانان؛ دانشجويان و ديگر افرادي كه نياز جنسي دارند و از لحاظ امكانات اقتصادي يا هر جهت ديگر امكان ازدواج دايم و تشكيل خانواده را ندارند، ميتوانند از ازدواج موقت استفاده نمايند. آنها با ازدواج موقت ميتوانند خود را از ارتكاب به گناه و عوارض سوء سركوب كردن غريزة جنسي، نجات دهند. و اساساً ازدواج موقت براي جلوگيري از فحشا و فساد در جامعه تشريع شده است. ضرورت ازدواج موقت امروزه بيش از هر زمان ديگر احساس ميشود؛ زيرا ازدواج دايم، مسئوليت و تكليف بيشتري براي زوجين خصوصاً مرد ايجاد ميكند[1] كه پارهاي از آن برخواسته از ماهيت و حقيقت ازدواج دايم است كه جنبة شرعي دارد و پارهاي از تكاليف نيز متأثر از يك سري آداب و رسوم و تجملات و توقعات زايد و غيرضروري است، مانند مراسم سنگين عقد و عروسي، مهريههاي سنگين، جهيزيه مفصل، توقع منزل جدا و مستقل و… بنابراين يكي از بزرگترين مزاياي ازدواج موقت جلوگيري از فحشا و فساد در جامعه اسلامي است.[2]2. مضرات و پيامدهاي منفي ازدواج موقت براي جوانان و نوجوانان؛ پيامدهاي منفي و مضرات ازدواج موقت براي جوانان و نوجوانان، هيچگاه ناشي از طبيعت ازدواج موقت نيست؛ بلكه پيامدهاي احتمالي ناشي از نحوة اجراي اين قانون در جامعه، شرايط سنّي جوانان و نوجوانان و نيز ذهنيت حاكم بر جامعه در مورد ازدواج موقت ميباشد. لذا مزايا و مضرات ازدواج موقت را ميبايست با توجّه به شرايط سني جوانان و نوجوانان و نيز شرايط موجود بررسي نمود و سرانجام به اين نكته اشاره كرد كه آيا راه حلّ بهتري وجود دارد كه مشكلات جوانان و نوجوانان را حلّ كند و پيامدهاي منفي ازدواج موقت را نداشته باشد؟
ازدواج موقت به دلايل زير براي جوانان و نوجوانان به طور عام، پيشنهاد نميشود:
1. فقدان طرح عملي و كاربردي براي اجراي قانون ازدواج موقت؛ قانون ازدواج موقت، مانند هر قانون ديگري نيازمند به طرح عملي و كاربردي است كه در آن همة شرايط لازم رعايت گرديده و از پيامدهاي منفي و سوء استفاده از آن پيشگيري شده باشد. در جوامع پيچيدة امروزي، اجراي قانوني بنام ازدواج موقت، تنها در صورتي امكانپذير است كه،
الف: در قدم اول مباني نظري ازدواج موقت و شرايط آن از منابع معتبر مانند كتاب، سنّت و سيرة عملي، معصومان ـ عليهم السّلام ـ استخراج شود، كه البتّه در اين خصوص كارهاي مفيدي انجام شده و مشكل عمدهاي به نظر نميرسد.
ب: پس از استخراج و تبيين نظري ديدگاه ازدواج موقت، كار عمده و اساسي آن است كه مجموعهاي از صاحبنظران (فقهاء، حقوقدانان، روانشناسان، و جامعهشناسان) راههاي اجراي آن را در جامعه با توجّه به شرايط موجود ارزيابي نموده و اصولي را به عنوان بندهاي قانون ازدواج موقت، تدوين نمايند.
ج: در مرحلة سوم براي آنكه اجراي قانون ازدواج موقت، بتواند مورد تأئيد و پذيرش افراد جامعه قرار گيرد، لازم است بهترين شيوه براي تبليغ آن مورد استفاده واقع شده، تا به مرور زمان مقاومتها و مخالفتها كمتر شده و ازدواج موقت جزء فرهنگ عمومي جامعه گردد.
امّا از آنجا كه ديدگاه ازدواج موقت مورد كارشناسي واقع نشده و طرحي عملي و كاربردي براي آن وجود ندارد و تنها در حدّ يك نظريه و حكم شرعي تبليغ شده است، طبيعي است كه هيچ ضمانت اجرايي براي آن وجود ندارد و نميتوان اميدوار بود كه بتوان با تبليغ آن، بخشي از مشكلات جامعه را حلّ كرد. بنابراين وجود نداشتن طرحي عملي و كاربردي براي ازدواج موقت و قانوني كه بتواند از پيامدهاي منفي آن جلوگيري كند، يكي از اساسيترين مشكلات اجراي ازدواج موقت در جامعه است. و اگر بااين وضع، جوانان را تشويق به ازدواج موقت كنيم، قطعاً مورد سوءاستفاده واقع شده و مشكلات بسياري به بار خواهد آورد.
2. در ازدواج اسلامي اصل بر نكاح دايم است. قرار اين است كه زن و مرد تا پايان عمر با هم قرار زندگي و تشكيل خانواده ببندند و ازدواج موقت در واقع راهي براي نجات از تنگنا و دشواري زندگي است. روابط ازدواج دايم و موقت را ميتوان به رابطة غذا و دوا تشبيه كرد. اصل بر اين است كه انسان از راه غذا ادامة حيات دهد و زندگي او صورت طبيعي و عادي داشته باشد. درست است كه مصرف دارو بصورت موقتي وسيلة نجات انسان است امّا نميتوان بناي زندگي را بر آن قرار داد. ازدواج موقت نيز راه مطمئن و مناسبي كه بتواند بصورت دايمي مشكلات جوانان را حلّ كند، نيست.
3. سومين مشكلي كه ازدواج موقت ممكن است بدنبال داشته باشد اين است كه آقايان در سنّ جواني يا نوجواني اگر بخواهند با دختر خانمي كه تاكنون ازدواج نكرده طرح ازدوج موقّت بريزند، بدون اذن پدر يا جدپدري دختر امكانپذير نيست.[3]امّا از آنجا كه طرح ازدواج موقّت، مقبوليت عمومي ندارد، اولاً پسر و دختر حاضر نخواهند شد مسأله را با پدر و مادر دختر در ميان بگذارند، و اگر در ميان بگذارند، مورد تأئيد و پذيرش آنها واقع نخواهد شد؛ لذا يا بدون اطلاع آنان اقدام به ازدواج موقّت ميكنند كه خود كاري است خلاف شرع و حرام، و يا در صورتي كه با خانوادهها در ميان بگذارند و آنان مخالفت نمايند، باعث اختلافات و تضاد جوانان با پدر و مادرها خواهد شد. صورت ديگري كه احتمال دارد اين است كه آقايان (جوانان و نوجوانان) با خانمهايي كه قبلاً ازدواج كرده و به عللي از شوهران قبلي خود جدا شده يا طلاق گرفتهاند، طرح ازدواج موقت بريزند، در اين صورت گرچه اذن پدر و جد پدري خانم شرط نيست[4] امّا از نظر روانشناختي تركيب مناسبي نخواهد بود. زيرا خانمي كه در ازدواج اوّل موفق نبوده و در اثر ناسازگاري با شوهر، طلاق گرفته است، يا شوهرش را از دست داده است، علاوه بر آنكه از نظر سنّي با هم تناسب لازم را ندارند، از نظر روحي و عاطفي شرايط مناسب براي ازدواج با جوانان و نوجوانان را نخواهند داشت؛ خاطرات تلخ و شيرين دلبستگيها يا نفرتي كه از شوهر قبلياش دارد، قطعاً روي زندگي جديد وي اثر ميگذارد. جوانان يا نوجواناني كه براي اولين بار زندگي مشترك را ميخواهند تجربه كنند و روح لطيف و طبع ملايم آنها با هيچ دغدغة ذهني جز عشق و اميد آشنا نيست، چگونه ميتواند گمشدة خود را در وجود خانمي كه تجربة شكست و نااميدي را پشت سر گذاشته است، بيابد. در اين صورت، ازدواج موقت ضربة عاطفي شديدي به جوانان و نوجوانان وارد خواهد نمود.
4. در صورت بي توجهي به شرايط مهم، ازدواج موقت ميتواند از نظر بهداشتي پيامدهاي منفي در پي داشته باشد. با توجّه به اينكه مسايل بهداشتي به صورت صحيح در جامعه رعايت نميشود، امكان دارد افراد از طريق ازدواج بصورت موقت و اختلاطهاي پياپي به انواع بيماريهاي مقاربتي از آن جمله ايدز متبلا شوند.
5. اين نوع ازدواج ممكن است باعث اعتياد و زياده روي نوجوانان و جوانان شده و مشكلات ديگري به وجود آورد، و حال آن كه اكنون وقت رشد و بالندگي آنها از جهت روحي، معنوي، جسمي، رواني، اجتماعي، تحصيلي و… است. غريزه جنسي قانع پذير نيست و بر عكس زيادي خواه و تنوع طلب است.
نتيجهگيري:
تا وقتي كه طرح كاربردي و قانوني براي اجراي صحيح ازدواج موقت تدوين و عملي نشده، نميتوان جوانان و نوجوانان را تشويق به ازدواج موقت نمود. بهترين راه در شرايط فعلي اين است كه طرح ازدواج ساده و آسان را به صورت دائم در جامعه ترويج كنيم. البتّه اين مطالب به معني نفي ازدواج به طور كلي نيست بلكه در موارد خاص اگر جلو پيامدهاي نامطلوب گرفته شود و مصالح مهمي هم بر آن مترتب گردد، ازدواج موقت قابل تجويز است. اما بهترين راه تربيت و راهنمايي آنها به سوي خود سازي و كسب ملكة تقوا و عفت و پاكدامني است. و واقعيت اين است كه اگر آنها اكنون بتوانند مبارزه با نفس كرده و به كنترل غرايز بپردازند، كمالات روحي و معنوي و حتي جسمي و رواني دست پيدا كرده و در مراحل مختف زندگي موفق و خوشبخت خواهند شد. و در نهايت به هدف انساني و الهي خود و زندگي دست پيدا مي كند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عباس عباسزاده، ازدواج موقت نياز امروز. نشر شاكر، 1378.
2. دكتر علي قائمي، نظام حيات خانواده در اسلام، شفق، 1366.
3. احمد حجتي، در سير زندگي با ازدواج دايم يا موقت، موسسة محدث، 1370.
4. حسين مظاهري، عوامل كنترل غرائز در زندگي، موسسه نشر و تحقيقات ذكر.
پي نوشت ها:
[1] . براي مطالعه بيشتر مراجعه شود به: اميني، ابراهيم، انتخاب همسر، سازمان تبليغات اسلامي، 1369، ص 49ـ47.
[2] . براي مطالعه بيشتر مراجعه شود به: جواهر الكلام، ج 30، ص 139 به بعد.
[3] . بنيهاشمي خميني، سيد محمد حسن، توضيح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامي، ج 2، ص 387، مسأله 2376.
[4] . حر عاملي، محمد بن حسن، وسايل الشيعه، ج 14، ص 204ـ201 و نيز بنيهاشمي خميني، سيد محمد حسن، همان، ص 388، مسأله 2377.