آيا حضرت رسول(ص) و امام علي(ع) در اذان واقامه نماز خود بر رسالت و ولايت خود شهادت مي­دادند؟

اذان در لغت به معناي اعلام است و در شريعت اسلام منظور از «اذان» كلمات مخصوصي است كه قبل از نماز واجب يوميه گفته مي‎شود. اقامه در لغت به معناي بر پا داشتن است و در شرع مقدس اسلام،‌ كلماتي است كه بعد از اذان و قبل از هر نماز واجب يوميه گفته مي‎شود. شايد از آن جهت كه نمازگزار با گفتن «اقامه» خود را براي نيت نماز آماده مي‎كند و با كسي حرف نمي‎زند و نماز را برپا مي‎نمايد، «اقامه» ناميده شده است.
مرحوم مجلسي در مورد تشريع اذان مي‎گويد «بدان كه همة شيعه اجماع دارند بر اين مطلب كه اذان از طريق وحي بر پيامبر رسيده است.»[1] رواياتي هم از ائمه اطهار ـ عليه‎السلام ـ موجود است كه اين مطلب را ثابت مي‎كنند. در حديث صحيحي از امام محمد باقر ـ عليه‎السلام ـ نقل شده است كه فرمودند «وقتي پيامبر(ص) به معراج رفت و به «بيت المعمور» رسيد وقت نماز شد، جبرئيل اذان و اقامه گفت و پيامبر(ص) به نماز ايستادند» در ادامه اين حديث امام باقر عليه‎السلام ـ پس از بيان كيفيت اذان و اقامه فرموده: «پس پيامبر(ص) در زمين دستور داد كه بلال اذان‎گو باشد او نيز تا هنگام وفات پيامبر اذان مي‎گفت».[2]بر اساس روايات متعدد مجموع جملات اذان و اقامه كه بر پيامبر نازل شده است و پيامبر(ص) آن‎ها را در اذان مي‎گفتند، سي و پنج جمله (18 جمله اذان و 17 جمله اقامه) است.[3] يكي از اين جملات كه شيعه و سني هيچ اختلافي در آن ندارند جمله «اشهد اَنَّ محمداً رسولُ اللهِ» است. پس معلوم مي‎شود كه پيامبر(ص) هم اين جمله را ذكر مي‎فرمودند. و به رسالت خود شهادت مي‎دادند و مردم نيز از آن حضرت مي‎آموختند.
اما آيا علي ـ عليه‎السلام ـ هم به ولايت خود شهادت مي‎داد يا نه؟ بايد اين نكته را بدانيم كه شهادت بر ولايت علي ـ عليه‎السلام ـ (اشهد انَّ عليا ولي الله) جزء اذان و اقامه نيست و در اذاني كه بر پيامبر نازل شده موجود نمي‎باشد. ولي به استناد برخي روايات و تاييد عملکرد شاخص ترين اصحاب از جمله ابوذر و سلمان از سوي پيامبر(ص) گفتن آن در اذان و اقامه مطلوب است. شيخ عبدالله مراغي مصري از علماي محقق اهل سنت روايت مي‎كند كه:‌ پس از واقعه غدير خم سلمان فارسي در اذان و اقامه بعد از شهادت به توحيد و رسالت،‌ به ولايت علي ـ عليه‎السلام ـ نيز شهادت مي‎داد، يكي از اصحاب به محضر رسول خدا رسيد و عرض كرد: «يا رسول الله: امروز موضوعي را شنيدم كه قبلاً نشنيده بودم و آن هم شهادت سلمان به ولايت علي ـ عليه‎السلام ـ در اذان و اقامه است» پيامبر(ص) فرمودند «سمعتم خيراً» چيز خوبي شنيده‎ايد.[4]در مورد ابوذر هم نقل شده كه به ولايت علي ـ عليه‎السلام ـ در اذان و اقامه شهادت مي‎داد كه پيامبر در جواب سوال بعضي از صحابه عمل ابوذر را صحيح دانستند.[5]براين اساس علماي شيعه اين جمله را جزء اذان و اقامه ندانسته ولي گفتن آن را در اذان به قصد رجاء استحباب، جايز مي‎دانند.[6] سيد باقر شيرازي شهادت بر ولايت حضرت علي ـ عليه‎السلام ـ را روح اذان و مکمل آن دانسته است[7]سيد محسن حکيم نيز شهادت بر ولايت امام علي(ع) را از جمله شعارهاي ايمان و علامت تشيع مي­داند.[8]از مجموع مطالب گذشته نتيجه مي گيريم كه:
1.اذان و اقامه، از طريق وحي در مکه به پيامبر اسلام(ص) ابلاغ شده است.
2. اولين «موذن» در آسمان در ميان فرشتگان «جبرئيل»‌ و در زمين از ميان انسانها «بلال حبشي» بوده است.
3. پيامبر(ص)نيز در اذان و اقامه نماز خود به رسالت خود شهادت مي­دادند.
4. شهادت بر ولايت علي ـ عليه‎السلام ـ جزء‌ اذان و اقامه نيست و گفتن آن به نيت جزء اذان و اقامه جايز نيست         ولي به قصد رجاء اشكالي ندارد بلكه بسيار مطلوب و پسنديده و از اركان ايمان و علامت تشيّع است.
5. چون اين شهادت جزء اذان و اقامه نبوده بطور يقين امير مومنان علي ـ عليه‎السلام ـ هم در اذان و اقامه اين شهادت را نمي‎گفتند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اذان شعار اسلام،،نويسنده محمد اسماعيل نوري.
2. اهميت اذان و اقامه، ،نويسنده محمد محمدي اشتهاردي.

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، روضة‌ المتقين، انتشارات بنياد، فرهنگ اسلامي، ج2، ص 213.
[2] . عاملي، حر، وسائل الشيعه، قم، انتشارات موسسه آل البيت الاحياء، التراث، ج 5، ‌ص 369.
[3] . وسائل، همان، ج 5،‌ص 413، حديث 6، 14، 9، 1.
[4] . ‌عبدالحليم الغزّي، الشهادة الثالثه المقدسة، انتشارات هيئت قمر بني هاشم، ص 323.
[5] . همان.
[6] . امام خميني، آداب الصلوة، ص 140.
[7] . ‌ نجفي،‌ محمد حسن، مجمع الرسائل، چاپ مشهد، ص 226.
[8] . حكيم، سيد محسن، مستمسك عروة‌ الوثقي، انتشارات اسماعيليان، ج 5، ص 545.