تعداد اديان مختلف در ايران، غير از اسلام چه مقدار است؟

در كشور ايران غير از اسلام سه دين ديگر وجود دارد كه جزء اقليت‌هاي مذهبي بوده و به رسميّت شناخته شده‌اند اين اديان عبارتند از: 1ـ زرتشتيان، 2ـ كليميان، 3ـ مسيحيان. غير از سه مورد مذكور دين صابئي نيز وجود دارد كه پيروان آنها را صابئين مي‌نامند، البته در قانون اساسي از اين دين نامي برده نشده است.
صابئين: صابئين از واژه‌هاي قرآني است و سه بار در قرآن ذكر شده است و نام پيروان يكي از اديان آسماني مي‌باشد و الآن پيروان اين آيين در استان خوزستان و اطراف بصره به صورت اقليت، زندگي مي‌كنند و «صبّي» ناميده مي‌شوند. در قرآن صابئان، در كنار يهود و مسيحيان ذكر شده است. از آيات قرآن استفاده مي‌شود كه صابئان نيز پيرو بعضي از اديان الهي بوده‌اند و به خدا و قيامت ايمان داشته‌اند،[1] امّا در اين كه آنان پيرو چه ديني بوده‌اند، بين مفسران اقوال مختلفي وجود دارد.
در منابع صابئان از پيامبران شناخته شده، علاوه بر شيث و ادريس و نوح ـ عليهم السّلام ـ از سه پيامبر ديگر نيز نام برده مي‌شود و آنها عبارتند از: آدم، ابراهيم و يحيي ـ عليهم السّلام ـ و اين گروه خود را پيرو حضرت آدم و يحيي مي‌دانند، هر چند كه در بعضي از دعاهاي آنان نام حضرت شيث و نوح نيز آمده است. از فرقه‌هاي مشهور و موجود صابئان، صابئان مندايي مي‌باشد.
كتاب‌هاي مقدس صابئان مندايي:[2] 1ـ كنزربْ، اين كتاب را «سدره» يا «صحف آدم» نيز مي‌گويند. 2ـ كتاب ديونان. 3ـ كتاب قلستا. 4ـ كتاب ايناني … 10 و 11ـ تفسير بغره و كتاب دساتير.
برخي از احكام صابئان: يكي از احكام صابئان غسل ميت قبل از جان دادن مي‌باشد. در اكثر احكام و دستورات اين آيين «غسل تعميد» قرار دارد و در چهار مورد غسل تعميد الزامي است: 1. تعميد نوزاد. 2. تعميد زناشوئي. 3. تعميد در عيد «پنجه» براي رفع گناهان. 4. تعميد در اعياد ديگر.
زرتشتيان: پيش از آنكه حكومت ساساني به دست مسلمانان منقرض شود، آيين رسمي كشور ايران آيين زرتشتي يا مزديسنا (Mazdyasna) بود. اين آيين هم چنان كه از اسم آن پيدا است، منسوب به شخصي است كه اكثر مورخين معروف، نام او را زرتشت يا زردشت، ذكر كرده‌اند.
كتاب مذهبي زرتشتيان «اوستا» نام دارد كه مجموعه‌اي است مركب از پنج جزء. اين كتاب به زبان پهلوي نوشته شده است. اجزاء پنجگانه‌اي كه اوستا را تشكيل مي‌دهند عبارتند از: 1ـ يسنا. 2ـ ويسپرد. 3ـ ونديداد. 4ـ يشت‌ها. 5ـ خرده اوستا.
طبق مضامين اوستا بالاترين قدرت جهان هستي «اهورا مزدا» مي‌باشد. اين اسم كه گاهي به صورت مزدا اهورا و يا اشكال ديگر بيان شده است، نام خداي آيين زرتشتي مي‌باشد. در آيين زردشت سه اصل عملي: گفتار نيك، پندار نيك، كردار نيك، وجود دارد. احترام به آتش به عنوان يكي از مظاهر خداي روشنايي و افروخته نگه داشتن آن و انجام مراسمي خاص در اطراف آن در معابدي به نام «آتشكده» به رهبري موبدان، مشخص‌ترين ويژگي آيين زرتشت است. در اين آيين آباداني، كشاورزي دامداري و شهر نشيني مورد ستايش قرار گرفته است.[3] (برخي از آداب و رسوم سرزمين ايران از قبيل مراسم چهارشنبه سوري و سوگند خوردن به روشنايي چراغ و چيزهاي ديگر با تعاليم زرتشتي ارتباط دارد.)[4] بيش از هزار سال است كه زرتشتيان ايران به بمبئي هندوستان كوچيده‌اند و پارسي ناميده مي‌شوند. حدود پنجاه هزار نفر از ايشان نيز در شهرهاي يزد، كرمان و تهران سكونت دارند و به چهار فرقه تقسيم مي‌شوند: 1. اصحاب روحانيات. 2. اصحاب هياكل. 3. اصحاب اشخاص. 4. حرّانيان در قانون اساسي ايران به زرتشتيان حقوق مدني داده شده و در انجام مراسم ديني آزاد هستند و يك نماينده در مجلس شوراي اسلامي دارند تا از حقوق آنان دفاع كند.
3. يهوديان:
يهوديان ايران از اقوام سابقه‌داري هستند كه در ايران سكني گزيده‌اند و با فرهنگ ايراني آشنا شده‌اند. به جهت نجات قوم بني اسرائيل به دست كوروش پادشاه ايران از اسارت بابل در تورات از كوروش به احترام ياد شده است. مقبره‌هاي مقدسين يهود در شهرهاي شوش (دانيال) و همدان و تويسركان قرار دارد.
از جهت اعتقادات ديني ميان يهوديان ايراني با سائر يهوديان تفاوت چنداني وجود ندارد و (در حال حاضر يهوديان ايران از پيروان اهل كتاب به شمار مي‌آيند و در انجام مراسم مذهبي آزاد هستند و در قانون اساسي ايران به آنها حقوق مدني عطا شده است و در مجلس شوراي اسلامي يك نفر نماينده دارند. و در بسياري از شهر‌هاي ايران مانند اصفهان و كاشان و يزد و همدان و تهران، ساكن هستند و به فعاليت‌هاي تجاري و اقتصادي مشغول هستند.)[5] پيامبر يهود حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ و تورات، كتاب مقدسشان است.
اعتقادات: فيلسوف و پزشك يهودي، موسي بن ميمون (1135 ـ 1204 م) به آيين يهود لباسي نو پوشاند و سيزده اصل براي آن ترتيب دادكه عبارتند از: 1ـ وجود خدا. 2ـ يگانگي او. 3ـ مجرد بودن او. 4ـ نداشتن زمان. 5ـ حكمت او در امور. 6ـ عدالت. 7ـ قابل تقرب از راه عبادت. 8ـ اعتقاد به نبوّت. 9ـ برتر بودن حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ . 10ـ آسماني بودن تورات. 11ـ عدم جواز نسخ احكام. 12ـ آمدن مسيحاي موعود. 13ـ قيامت و جاودانگي نفس آدمي.[6]فرقه‌هاي يهودي عبارتند از: 1. فريسان. 2. صدّوقيان. 3. سامريان. 4. قارئون. 5. دونمه ياشبتين.
يهوديان احكام فراوان و فوق‌العاده پيچيده‌اي دارند كه اغلب آنها به نجاست و طهارت و غذاهاي حلال و حرام و امور فراوان ديگر مربوط مي‌شود. در يهوديت خوردن گوشت با لبنيات حرام است و روزي سه بار نماز مي‌خوانند.
 مسيحيّت: از همان قرن اول ميلادي، در زمان اشكانيان، دين مسيح به مناطق غربي ايران مثل كردستان و آذربايجان راه يافت. طبق روايت مسيحيان دو نفر از رسولان به نام‌هاي «شمعون» و «يهودا» براي تبليغ به مشرق زمين روي آوردند.
گروهي از مسيحيان ايران كه به نام كلدانيان شهرت دارند مذهب نسطوري دارند. اين مذهب منسوب است به «نسطوريوس» اسقف قسطنطنيه در قرن پنجم ميلادي، كه وي معتقد به دو طبيعت انساني و الهي در عيسي مسيح بود. مذهب نسطوري در غرب ايران رواج گرفت و كليساي مسيحي ايران، كليساي نسطوري شد و از كليساي روم جدا گشت. اكثر آشوريان و كلدانيان ايران پيرو اين مذهب هستند و مركز آنها در شهر اروميه و كليساي مقدس آنان «مات مريم» نام دارد. در حال حاضر گذشته از دو فرقه ارامنه (گريگوري) و آشوريان (نسطوري)، گروهي از پيروان فرقة كاتوليك و پروتستان‌ها نيز در ايران زندگي مي‌كنند و از اقليت‌هاي ديني به شمار مي‌آيند. اينها در اعمال ديني و مذهبي خود آزادند و در مجلس شوراي اسلامي داراي سه نماينده مي‌باشند. (دو نماينده ارامنه و مسيحيان مناطق شمالي و جنوبي ايران و يك نماينده هم خاص كلدانيان و آشوريان.)
بزرگ‌ترين تجمع ارامنه در خاورميانه در ايران است (حدود 200 هزار نفر) اكثريت ارامنة ايران تابع كليساي ارتدو كس ارمني‌اند و تعداد محدودي نيز پيرو آيين‌هاي كاتوليك و پروتستان هستند.[7]اعتقادنامه ارامنه: آنها به خداي يگانه و به تثليث مقدس (بنابر گفته رهبران آنها همان خداي يگانه است) و به كليساي يگانه ايمان دارند. در مورد سرشت حضرت مسيح ـ عليه السّلام ـ  قائل به دو ماهيت در يك شخص يگانه يعني به خداي تجسد يافته در يك انسان، ايمان دارند. حضرت مريم ـ سلام الله عليها ـ از شخصيت‌هاي برجسته در ميان ارامنه مي‌باشد. اسقف سبوه سركيسيان از دسامبر 1999 م مقام خليفة ارمنة تهران را بر عهده دارد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جهان مذهبي (اديان در جوامع امروز)، رابرت وير، ترجمة: عبد الرحيم گواهي.
2. خلاصه اديان، محمد جواد مشكور.
3. آيين پروتستان، جي سلي دانستن، ترجمة: عبد الرحيم سليماني اردستاني.
4. دينهاي ايران، تأليف گئو ويدن گرن، ترجمة: منوچهر فرهنگ.

پي نوشت ها:
[1] . بقره/62.
[2] . الهامي، داود، تحقيقي دربارة صابئان، قم، انتشارات مكتب الاسلام، 1379 هـ ش، ص 100 و 107.
[3] . اصفهاني، رضا، ايران از زرتشت تا قيام‌هاي ايراني، تهران، نشر الهام،1366 هـ ش، ص 44.
[4] . توفيقي، حسين، آشنايي با اديان بزرگ، قم، موسسة طه،1379، هـ ش، ص 63.
[5] . آريا، غلامعلي، آشنايي با تاريخ اديان، تهران، مؤسسة فرهنگي و انتشاراتي پايا، 1379 هـ ش، ص 145.
[6] . آشنايي با اديان بزرگ. ص87.
[7] . هفت آسمان، فصل‌نامه تخصصي اديان و مذاهب، شماره نوزدهم، سال پنجم، پاييز1382 هـ ش، قم،  ص 18.