جايگاه ميكائيل از نگاه قرآن و اسلام از بدو خلقت چيست؟

نام ميكائيل در قرآن تنها در يك سوره و به صورت «ميكال» آمده است.
مي فرمايد: «مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ»[1]كسي كه دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئيل و ميكائيل (ميكال) باشد (كافر است و) خداوند دشمن كافران است.
راجع به جايگاه ميكائيل در قرآن فقط همين آيه وجود دارد و دربارة آن شأن نزول هايي گفته اند.
هنگامي كه پيامبر اكرم ـ‌ صلّي الله عليه و آله ـ به مدينه آمدند، روزي عبدالله بن صوريا (يكي از علماي يهود) با جمعي از يهود فدك، نزد پيامبر اكرم ـ‌ صلّي الله عليه و آله ـ آمدند و از آن حضرت سوالات گونه گوني به عمل آوردند. نشانه هايي را كه گواه نبوت و رسالت او بود، جستجو نمودند. از جمله گفتند: اي محمّد ـ‌ صلّي الله عليه و آله ـ خواب تو چگونه است؟ زيرا به ما اطلاعاتي دربارة خواب پيامبر موعود داده شده است. فرمود: تنام عيناي و قلبي يقظان! «چشم من به خواب مي رود اما قلبم بيدار است».
گفتند راست گفتي اي محمّد! پس از سؤالات متعدد ديگر، ابن صوريا گفت: يك سؤال باقي مانده كه اگر آن را صحيح جواب دهي به تو ايمان مي آوريم و از تو پيروي خواهيم كرد.
نام آن فرشته اي كه بر تو نازل مي شود چيست؟ فرمود: جبرئيل است. «ابن صوريا» گفت؛ او دشمن ما است، دستورهاي مشكل دربارة جهاد و جنگ مي آورد، اما ميكائيل هميشه دستورهاي ساده و راحت آورده، اگر فرشته وحي تو ميكائيل بود به تو ايمان مي آورديم![2]كلمه ميکال از عبري وارد زبان عربي شده است و فرشتة مقربي است كه يهود و مسيحيان وي را ميشل مي نامند.[3]در منابع يهود، مدركي كه بر کيفيت برخورد جبرئيل با يهود دلالت كند، در دست نيست ولي نسبت به ميكائيل مطالبي كه مؤيد قصة مذكور باشد وجود دارد. در كتاب دانيال، ميكائيل امير بزرگ و حامي قوم اسرائيل، معرفي شده و در عهد جديد ميكائيل خداوند اسرائيل است.
به موجب لاويتا، ميكائيل اولين كسي است كه شيطان را به تعظيم و ستايش آدم واداشت. قرآن مجيد با اين كه در موارد زيادي از ابليس سخن مي گويد، به اين بخش مندرج در لاويتا، اشاره نكرده است.[4]بنابر احاديث اسلامي، جبرئيل و ميكائيل، اولين فرشتگاني هستند كه به آدم سجده كردند و برخلاف ايشان ابليس از تعظيم و سجده خودداري نموده است.[5]هم چنين، در فرهنگ اسلامي اثري از ميكائيل كه منطبق مقام وي نزد يهود باشد، وجود ندارد. در كتب يهود، مثلاً در كتاب اخنوخ، وي واسطة ميان خدا و انسان و حامي بهترين افراد انسان شناخته شده است.[6]شبستري در اعلام القرآن مي نويسد: نزل مع جمع من الملائكة علي رسول الله ـ‌ صلّي الله عليه و آله ـ قبل ليله  المعراج و شَرحَوا صَدْرَهُ و كان مِن الملائكة الذين نصروا النبي ـ‌ صلّي الله عليه و آله ـ والمسلمين في واقعة بدر.[7]ميكائيل از جمله فرشتگاني است كه سينة پيغمبر را پيش از ليلة معراج، منشرح ساختند و هم چنين يكي از فرشتگاني است كه در جنگ بدر به ياري مسلمين شتافتند. ميكائيل فرشتةاي است ، از جانب باري تعالي براي ارزاق خلائق  و در امور مهميّه با جبرئيل ـ عليه السّلام ـ همراهي مي كند.
يونانيان قديم معتقد بودند كه وي (ميكال) حافظ درياي كل جهان است.
حاصل اين كه: از اين فرشتة مقرب، تنها در يك سوره و در يك آيه قرآن سخن به ميان آمده و آن مقام و منزلتي كه در عهد قديم در ميان يهوديان و مسيحيان وجود داشت ارائه شد. و در نزد مسلمين نيز يكي از چهار فرشتة مقربي است كه داراي شأن و جايگاه ويژه اي دارد كه در بالا ذكر شد و خلقت او از نور محض است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اعلام القرآن، عبدالحسين شبستري.
2. اعلام القرآن، دكتر محمد خزائلي.
3. دانشنامة قرآن و قرآن پژوهي، بهاء‌الدين خرمشاهي، جلد دوم.
4. تفسير مجمع البيان، علامه طبرسي، جلد اول.
5. تفسير نمونه، استاد مكارم شيرازي، جلد اول.
 
پي نوشت ها:
[1] . بقره/ 98.
[2] . فضل بن حسن طبرسي، تفسير مجمع البيان، ترجمه ‌دكتر محمد مفتح، تهران، انتشارات فراهاني، 1360 ش، ج1، ص 274.
[3] . خزائلي، محمّد، اعلام قرآن، تهران، مؤسسة انتشارات اميركبير، 1371 ش، ص 628 و 629.
[4] . همان.
[5] . همان.
[6] . همان، ص 629.
[7] . شبستري، عبدالحسين، اعلام القرآن، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزة علميه، 1379 ش، ص 958.