برهان اَسدّ و اخصر فارابی چیست؟

برهان «اَسدّ و اخصر» یکى از براهین ابطال تسلسل در وجود، و از براهین اثبات واجب الوجود است.

 «اَسدّ» به معنای «محکم‌ترین» و «اخصر» به معنای «کوتاه‌ترین» است. و «برهان اَسدّ و اخصر» به معنای محکم‌ترین و کوتاه‌ترین برهان است.

با ذکر این مقدمه باید گفت برای اثبات محال بودن تسلسل، استدلال‌‌هایی از سوی فلاسفه شده است که یکی از آن استدلال‌‌ها، «برهان اَسَدّ و اَخْصَر» است که از نوآوری‌های فارابی فیلسوف قرن سوم هـ.ق به شمار می‌آید.

مفاد این برهان آن است که هر واحدى از آحاد سلسله‌ی مترتبه‌ی موجوده‌ی بالفعل بی‌نهایت، مانند یک واحد خواهد بود. به عبارت دیگر، تمام سلسله‌ی غیر متناهى در این حکم که «هیچ‌یک از آحاد آن سلسله موجود نمی‌‏شوند مگر آن‌که واحدى دیگر قبل از آن موجود باشد»، مساوى و مشترک‌اند، پس مجموع آنها هم موجود نمی‌‏شوند، مگر آن‌که واحد دیگری قبل از وجود آنها موجود باشد و آن علت محضه است و تسلسل منقطع می‌شود.[1]

بنابر این، اگر سلسله‏اى از موجودات را فرض کنیم که هر یک از حلقات آن وابسته و متوقف بر دیگرى باشد به گونه‏اى که تا حلقۀ قبلى موجود نشود حلقۀ وابسته به آن نیز تحقق‌پذیر نباشد، لازمه‏اش این است که کل این سلسله وابسته به موجود دیگرى باشد؛ زیرا فرض این است که تمام حلقات آن داراى این ویژگى است و ناچار باید موجودى را در رأس این سلسله فرض کرد که خودش وابسته به چیز دیگرى نباشد و تا آن موجود تحقق نداشته باشد حلقات سلسله به ترتیب وجود نخواهند یافت، پس چنین سلسله‏اى نمی‌تواند از جهت آغاز نامتناهى باشد. و به این ترتیب تسلسل در علل محال است.

[1]. سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏1، ص 416- 417، تهران، کوشش، چاپ سوم، 1373ش.