پاسخ اجمالی
- تعبیرهایی؛ مانند «فضای دینی»، «محیط دینی»، «فضای معنوی» و «محیط معنوی» را هر چند به طور صریح در آیات و احادیث نمیتوان یافت، اما از تعابیری؛ مانند «دار الاسلام» و «دار الکفر» و احکامی که در فقه برای هریک بیان شده و نیز مسئلهی لزوم هجرت از دار الکفر و جایی که شخص نتواند تکالیف دینی خود را انجام دهد، میتوان فهیمد که از نظر دین و اسلام چیزی به نام فضای دینی واقعیت دارد.
- اثبات وجود فضای دینی و واقعیت داشتن آن نیاز به آیه و حدیث ندارد؛ بلکه واقعیتی ملموس است، مانند دیگر فضاها؛ نظیر فضای علمی، فضای ورزشی، فضای فرهنگی و … .
- گفتنی است که واقعیت داشتن هر چیزی را باید متناسب با آن در نظر داشت؛ مثلا فضای ورزشی به این معنا نیست که در کنار اماکن و لوازم ورزشی چیزی دیگری به نام فضای ورزشی وجود دارد؛ بلکه وجود فضای ورزشی به معنای وجود نمادهای ورزشی و فعالیتهای ورزشی در شهر است. بنابراین، محیطی که دارای نمادهای دینی؛ مانند مساجد و اماکن مذهبی باشد، و آموزههای دینی در آن توسط بیشتر حاکمان، مسئولان و افراد جامعه رعایت شود، و بینش و منش یا افکار و رفتارهای خود را براساس معارف دینی و قوانین آن تنظیم کنند، فضا و محیط دینی به شمار میآید.
- انسان و جامعهای که خود را ملتزم به رعایت آموزههای دینی نماید، انسان و جامعه دینی خواهد بود.
- دین همانگونه که در پیدایش و شکلگیرى جامعه انسانى نقش بنیادى دارد، در بقا و تداوم آن نیز مؤثّر است.