آیا نباید آرزو داشت؛ به دلیل آن‌که شیطان با آرزوها به دنبال فریب انسان‌ها است؟!

نخست باید گفت؛ اصل امید و آرزو نه تنها مذموم و نکوهیده نیست، بلکه نقش بسیار مهمی در زندگی و پیشرفت انسان در جنبه‌های مادی و معنوی بشر دارد. پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِی، وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ مَا أَرْضَعَتْ أُمٌّ وَلَداً وَ لَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً»؛[1] امید و آرزو برای امت من رحمت است، و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادری به فرزندش شیر نمی‌داد، و هیچ باغبانی نهالی نمی‌کاشت.
بر این اساس، آرزوها اگر متوجه ارزش‌های والای انسانی باشند و یا جنبه مردمی و اجتماعی پیدا کنند و در مسیر تکامل و پیشرفت واقعی انسان‌ها و درجات کمال قرار گیرند، انسان را به تلاش و کوشش بیشتر در این راه‌ها وا می‌دارند. و اصولاً همت انسان به اندازه آرزوهای مثبت او است، هر قدر دامنه آنها گسترده‌تر باشد همت او والاتر است.
این همان امید واقعی، مثبت و سازنده است که مانند آب حیات، وجود آدمی را سیراب و پرثمر ‌ساخته و نشاط و معنویت انسان را بیشتر می‌کند.
این امید اگر در مسیر اهداف الهی باشد؛ یعنی تلاش در جهت کسب سعادت و خیر دنیا و آخرت قرار گیرد، و از محدوده تنگ دنیای مادی خارج گردد، امید واقعی است که در احادیث و روایات و علم اخلاق از آن به «رجاء» تعبیر می‌شود.
امام علی(ع) در این‌باره می‌فرماید: «مَنْ یَکُنِ اللهُ أَمَلَهُ یُدْرِکُ غَایَةَ الْأَمَلِ وَ الرَّجَاءِ»؛[2] هرکس خداوند آرزویش باشد، به نهایت آرزو و امید رسیده است.
اما امید واهی، همان وعده‌های دروغینی است که شیطان با وسوسه در دل انسان ایجاد می‌کند. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:
«یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُورا»؛[3] شیطان به آنها وعده‌ها(ى دروغین) می‌دهد و به آرزوها، سرگرم می‌سازد، در حالی‌که جز فریب و نیرنگ، به آنها وعده نمی‌دهد.
«وَ عِدْهُمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُورا»؛[4] و آنان را با وعده‌ها سرگرم کن! ولى شیطان، جز فریب و دروغ، وعده‌اى به آنها نمی‌دهد.
به عنوان نمونه، شیطان در وعده‌های فریبنده به انسان می‌گوید: اگر این کار خلاف را انجام دهی فردا یا پس فردا فلان سرمایه را به دست می‌آوری، یا به فلان موقعیت اجتماعی و شغلی می‌رسی و…؛ هنگامی که فردا و پس فردا رسید، به فرداهاى دیگر وعده می‌دهد، تا عمر انسان به پایان می‌رسد، در حالی‌که هیچ‌گاه او نتوانسته با خدای خود ارتباط برقرار کرده و به آرامش برسد.
یکی از مصادیق وعده‌های واهی و پوچ شیطان، آرزوهاى دراز است[5] که از مهم‌ترین رذایل اخلاقی بوده، و انسان را از خدا دور ‌ساخته و به انواع گناهان آلوده می‌کند. امام علی(ع) در آفات آرزوهای دراز می‌فرماید: «…من از دو چیز بر شما بیم دارم؛ پیروی از هوای نفس و آرزوهای دراز؛ پیروی از هوای نفس شما را از حق دور می‌دارد و آرزوهای دراز باعث فراموشی از آخرت می‌شود».[6]
بنابراین، امید واهی همان وعده‌های شیطان است که جز مژده‌هاى بی‌پایه و نویدهاى فریبنده چیزی دیگری نیست که انسان را سرگرم و با خیالات لذت‌بخش مغرور می‌کند تا بدین منوال عمر گران‌مایه انسان به هدر رود، و این همان خسران آشکاری است که قرآن کریم می‌فرماید: «… أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبینُ».[7]